تاثیر بهبود روابط تهران- واشنگتن بر روابط ایران- روسیه

دیپلماسی ایرانی: حسن روحانی، رئیس جمهور ایران در مصاحبه تلویزیونی پنجم فوریه خود در زمینه روابط بین المللی ایران به اظهار نظر پرداخت و خاطرنشان کرد فصل جدیدی در روابط ایران و روسیه گشوده خواهد شد.

المانیتور در این زمینه نوشت:دولت روحانی به طور کلی هدف توسعه روابط با همسایگان را در دستور کار دارد و جای تردیدی وجود ندارد که روسیه جایگاه ویژه ای در استراتژی منطقه ای و بین المللی ایران دارد. در حالی که تهران و مسکو به طور تاریخی نه دوست هستند و نه دشمن و چالش ها به قوت خود باقی است، آنها منافع مشترکی در سوریه، مبارزه با تروریسم، مباحث انرژی و امنیتی دارند. این منافع مشترک می تواند روسیه و ایران را به سوی همکاری استراتژیک جامع تر پیش ببرد.

تبادل دیپلماتیک بین ایران و روسیه از زمان روی کار آمدن دولت روحانی و حضور رئیس جمهور ایران در اجلاس سازمان همکاری های شانگهای (در ماه سپتامبر در بیشکک) افزایش یافته است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور نیز روسیه قصد دارد به زودی به ایران سفر کند.

برای قضاوت در مورد این روابط رو به توسعه،باید انگیزه های هر دو طرف را درک کرد. ایران و روسیه در یک قرن گذشته همکاری همراه با رقابتی داشته اند. برای روسیه، و جماهیر شوروی سابق، ایران هیچگاه متحد نزدیک به شمار نمی رود. در مقابل تهران نیز هیچگاه قادر نبوده روابطی بر مبنای اعتماد با مسکو داشته باشد. به هر ترتیب، موقعیت جغرافیایی و منافه مشترک منطقه ای و ژئوپولتیک انرژی دو کشور را از نظر استراتژیک، موضوعات مربوط به انرژی و مسائل منطقه ای با هم مرتبط کرده است.

جدیدترین نفع مشترک این دو قدرت منطقه ای سوریه است. هر دو دولت تحولات سوریه را در ارتباط مستقیم با قدرت خود در خاورمیانه جدید ارزیابی می کنند. بنابراین، جای شگفتی وجود ندارد که علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران در ملاقات چهارم فوریه با معاون شورای عالی امنیت روسیه، اعلام کرد دو طرف به دنبال تقویت همکاری های امنیتی و اقتصادی خود هستند. برای تحقق بخشیدن به این هدف، باید تلاش های زیادی در جهت آماده سازی زمینه ها انجام شود. فارغ از تنش های تاریخی، طیفی از موضوعات کنونی، زمینه مساعدی را برای همکاری های بیشتر فراهم آورده است.

ایران و روسیه، خود را بازیگرانی کلیدی و مستقل در عرصه منطقه ای و بین المللی می دانند. از نظر آنها ایالات متحده قدرتی است که م یخواهد نقش های منطقه ای تهران و مسکو را تضعیف کند. در نتیجه در حالی که برخی منافع در مبارزه با تروریسم جهادی یا حل بحران سوریه با هم همپوشانی پیدا می کنند، دیگر مناقع مانند رژیم حقوقی دریای خزر ، شبکه های صادرات گاز و منافع منطقه ای در آسیای میانه در تضاد با هم قرار دارند.

پیچیدگی روابط تهران- مسکو از یک واقعیت سطحی ناشی می شود: در حالی که آنها منافع مشترکی در متوازن کردن نفوذ واشنگتن در منطقه خزر دارند، رقابت آنها، روند همکاری سیاسی در این منطقه را ناممکن می کند. بنابراین یکی از مسائل کلیدی این است که چگونه دو قدرت منطقه ای در نقش های منطقه ای و بین المللی خود قرار می گیرند. در بخش انرژی ، رقابت ایران و روسیه آشکار است. شرکت های انرژی روسیه در عراق بسیار فعال هستند اما مشارکت شرکت های روسی در بخش انرژی ایران بسیار محدود است و اغلب کارشناسان روس تنها در پروژه های هسته ای ایران حضور دارند.

یکی از زمینه های ای رقابت، نقش روسیه و ایران در بازار جهانی صادرکنندگان انرژی است. آنها منابع غنی هیدروکربن در اختیار دارند. بازار انرژی هر دو کشور در اختیار دولت است و تهران و مسکو از سیاست انرژی خود برای اهداف ژئوپولتیکی استفاده می کنند. اما ایران و روسیه رقیب سرسخت هم در بازارهای انرژی اروپا، ترکیه و کشورهای حوزه بالکان هستند.

البته تهران و مسکو اخیرا به عنوان یک گام سازنده، اجلاس کشورهای صادر کننده گاز را پایه گذاری کرده اند که دستور کار آن مشابه کارتل نفتی اوپک است.

یکی دیگر از عواملی که بر روابط ایران – روسیه تاثیر می گذارد، سیاست تحریم های خارجی علیه ایران است. در گذشته، روسیه از قدرت های غربی برای اعمال تحریم ها علیه ایران حمایت کرده و این روند بی اعتمادی عمیقی را در بین ایرانیان ایجاد کرده است. در واقع اغلب تحلیلگران ایرانی می گویند روسیه از مساله هسته ای به عنوان یک اهرم در امتیاز گیری از غرب استفاده می کند. به بیان دیگر مسکو از مساله هسته ای استفاده کرد تا هم از ایران امتیاز بگیرد و هم از غرب.

اکنون باوجود اعمال تحریم ها به نظر می رسد تهران و مسکو به دنبال توسعه روابط اقتصادی خود هستند. برای این همکاری هم در بخش هسته ای و نظامی پتانسیل وجود دارد و هم در بخش انرژی و صنعتی. تعامل بیشتر تهران – مسکو در زمینه های امنیتی، اقتصادی و نظامی می تواند راه را برای نقش آفرینی پررنگ تر روسیه در خلیج فارس هموار کند. همچنین همکاری استراتژیک روسیه و ایران می تواند به مسکو در تامین امنیت مناطق جنوبی روسیه و مبارزه با تروریسیم کمک کند. افزون بر این، مسکو و تهران می توانند در مورد رژیم حقوقی دریای خزر نیز همکاری کنند.

تحلیلگران می گویند برخی رویدادهای منطقه ای نقشی اساسی در رویکرد ایران به سوی روسیه ایفا می کنند.با این حال هر دو کشور  هدف ترکیبی از چالش های سیاسی، ژئوپولتیکی و بین المللی هستند که بر روابط آنها نیز تاثیر گذار است و به این ترتیب ثبات این روابط موضوعی است که گذشت زمان آن را روشن تر می کند.

برخی تحلیلگران ایرانی روابط مسکو با تهران را یک فرصت ارزیابی می کنند نه یک ژئوپولتیک. به گفته آنها تا زمانی که خصومت آمریکا و ایران ادامه داشته باشد، مسکو می تواند به بازیگری بین ایران و آمریکا ادامه دهد و از آنها امتیاز بگیرد. اما در صورتی که روابط تهران – واشنگتن بهبود یابد، تهران می تواند روابط خود را با مسکو مورد بازبینی قرار دهد. بنابراین شاید اکنون زمان آن باشد که روسیه همکاری استراتژیک خود را با ایران تقویت کند.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10