توافق نسبی با ایران بهتر از جایگزین هاست

دیپلماسی ایرانی: پس از سه روز مذاکره در ژنو که در نخستین ساعات بامداد دهم نوامبر به پایان رسید، شش قدرت جهانی و ایران به یکدیگر نزدیک شدند و حتی در آستانه امضاء توافقنامه مقدماتی قرار گرفتند که به موجب آن برنامه های هسته ای ایران در مقابل تعدیل تحریم ها محدود می شود. جان کری، وزیر خارجه آمریکا، تور خاورمیانه ای خود را نیمه کاره رها کرد تا به این مذاکرات برسد. با توجه به بن بستی که در سه دهه اخیر در روابط ایران و آمریکا وجود دارد، این نکته به تنهایی فوق العاده بود. اکنون در حالی که گفت و گو ها میان مدیران سیاسی دو طرف در 20 نوامبر از سر گرفته می شود ، پرسش اینجاست که آیا به نتیجه نرسیدن مذاکرات تنها یک خطای سهوی بود یا اینکه به واقع یک فرصت دیپلماتیک از دست رفت و اکنون همین فرصت از دست رفته مانع راهکار دیپلماتیک با ایران می شود.

یکی از نشانه های امیدواری با وجود نتیجه نشست ژنو، توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی بر سر حل مسائل باقی مانده میان دو طرف بود. دوشنبه گذشته ایران و آژانس توافقنامه ای مشترک برای بازرسی از تاسیسات آب سنگین اراک و معدن گچین در بندرعباس امضاء کردند و موضوعات دیگر را نیز در مراحل بعدی توافق حل خواهند کرد.

هرچند جزئیات توافق مقدماتی که تا حدودی در ژنو انجام شده بود، منتشر نشده است، اما این طرح شامل توقف شش ماهه ظرفیت غنی سازی ایران در مقابل تعدیل برگشت پذیر برخی تحریم هاست. به نظر می رسد، کری و همتایان انگلیسی، آلمانی، روسی و چینی وی برای امضاء این توافقنامه آمادگی داشتند. اما فرانسه که سخت ترین مواضع را در بین کشورهای غربی در قبال ایران اتخاذ کرد، ایده دیگری داشت. لورن فبیوس، وزیر خارجه فرانسه پس از رایزنی های فرانسوا اولاند، رئیس جمهور کشورش با بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، اعلام کرد،باید موضع قاطع تری در توافق هسته ای با ایران اتخاذ کرد. به گفته وی پاریس بنا بر سه دلیل با شکل توافق مقدماتی با ایران مخالف است. نخست، ادامه غنی سازی در ایران. دوم، ذخایر اورانیوم غنی شده 20 درصدی در ایران و سوم، مخالفت تهران با متوقف کردن پروژه ساخت راکتور اراک. این در حالی است که پس از گذشت چند روز از مذاکرات ژنو، کری نیز تاکید کرد مواضع گروه 1+5؛ متحد است و درنهایت این ایران بود که توافق را نپذیرفت.

برخی بر این باورند که تاکید بر متوقف شدن پروژه راکتور اراک می تواند مذاکرات را به شکست بکشاند.در مقابل حامیان توقف این پروژه تاکید دارند که در صورت آغاز به فعالیت راکتور آب سنگین اراک، ایران می تواند پلوتونیوم تولید کند که در ساخت سلاح هسته ای کارایی دارد. از سوی دیگر آغاز به کار این راکتور به این معنی است که دیگر نمی توان به آن حمله کرد، چرا که حمله پیامدهای فاجعه بار زیست محیطی به همراه خواهد داشت. 

مخالفان هر گونه توافقی که به ایران اجازه ادامه عملیات غنی سازی را بدهد، هم در اسرائیل زیادند هم در کشورهای عرب متحد آمریکا در منطقه که اخیرا کری به آنها سفر کرده است. لابی اسرائیلی فشار زیادی را بر کنگره آمریکا وارد می کند تا دور تازه ای از تحریم ها را علیه ایران تصویب کند. در مقابل دولت اوباما نیز از سناتورها می خواهد تعلیقی مقطعی در تصویب تحریم ها ایجاد کنند، چرا که تحریم بیشتر ایران می تواند به شکست روند دیپلماسی و هموار تر شدن راه اقدام نظامی منجر شود.

این گزاف گویی است. آمریکا نمی خواهد درگیر جنگ دیگری در خاورمیانه شود. اما تحریم ها می تواند روند توافق با ایران را دشوار تر کند چرا که موضع حسن روحانی، رئیس جمهور جدید ایران و تیم سیاست خارجی اش را در داخل کشور تضعیف می کند. این نگرش که ایران تحت تاثیر فشار بیشتر، امتیازهای مورد نظر غرب را ارایه می کند، اشتباه است.

این ایده که غرب زمان بیشتری دارد نیز زیر علامت سئوال قرار دارد. بدون توافقنامه با ایران، برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی به پیش می رود و ظرف مدت چند ماه ایران می تواند به ظرفیت قابل توجهی از مواد هسته ای مورد نیاز برای ساخت بمب هسته ای دست یابد. در این زمان امکان واکنش طرف مقابل بسیار محدود می شود. البته شاید در صورت شکست مذاکرات نیز ایران هیچگاه تصمیم نداشته باشد در چنین راهی قدم بگذارد، اما مخالفان مذاکره باید این احتمال را نیز در نظر بگیرند. در این صورت وخیم ترین شرایط برای اسرائیل ایجاد می شود. ایران به عنوان یک قدرت هسته ای در منطقه ظهور می کند و این در حالی است که آمریکا همچنین با اکراه به گزینه نظامی علیه ایران می نگرد.

یک توافق مطلوب و ایده آل با ایران امکانپذیر نیست. اما در فرصت باقی مانده؛ یک توافق نسبی بهتر از جایگزین ها خواهد بود.

منبع: اکونومیست / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 25 آبان 1392/ انتشار مجدد: چهارشنبه 29 آبان 1392