نیاز فرانسه به ایران در خاورمیانه

دیپلماسی ایرانی: محمد جواد ظریف در آستانه مذاکرات هسته ای به پاریس رفته است. وزیر امورخارجه ایران سه شنبه شب با لوران فابیوس همتای فرانسوی خود دیدار و گفت وگو کرد. ظریف در این دیدار با اشاره به سابقه دیرینه روابط مثبت و سازنده ایران و فرانسه، مشترکات فراوان دو کشور را یادآور شده و گفته است امیدواریم با اراده سیاسی دو طرف موانع بر سر راه روابط و همکاری های دوجانبه و چندجانبه برطرف شود. تهران و پاریس سابقه روابط حسنه را در پرونده روابط طولانی خود داشته اند و همواره تلاش کرده اند تا روابط خود را به گونه ای تنظیم کنند که منافع دو طرف تامین شود، اما در طول چند سال اخیر شاهد تنش هایی در روابط دو کشور بوده ایم. دولت دکتر حسن روحانی تلاش دارد تا روابط را مجددا حسنه کرده و حتی مساله سوریه را نیز از طریق همین گفتگوها و مذاکرات حل و فصل کند چنانچه وزیر امور خارجه فرانسه نیز درباره بحران سوریه، ضمن تشریح دیدگاه کشورش، نقش جمهوری اسلامی ایران در کمک به حل این بحران را مورد توجه قرار داده است. شمس الدین خارقانی، تحلیلگر مسائل اروپا و سفیر پیشین ایران در آلمان، جنبه های مختلف روابط ایران و فرانسه و تاثیر دیدار اخیر ظریف از پاریس را در مذاکرات ژنو بررسی کرده است.

پیش از مذکرات هسته ای ایران با ۱+۵  ظریف راهی پاریش شد . ظریف گفته است که در طول سال های اخیر روابط ما با فرانسه دستخوش رکود شده بود و ضروری بود که این روابط با توجه به نیازهای مشترک طرفین مجدد بهبود و احیا شود. دیپلماسی ایران برای بهبود روابط با یکی از مهم ترین کشورهای اروپایی چیست؟

در ابتدا باید به این موضوع اشاره کرد که علت اصلی سفر دکتر ظریف دعوت یونسکو از وی بوده است که در حاشیه اجلاس یونسکو محمد جواد ظریف که به عنوان مهمان ویژه دعوت شده بود، با فابیوس ملاقات کرده و طبیعتا جلساتی دیگری هم داشته است. نمی توان این مذاکرات را مذاکراتی صرفا دوجانبه دانست، چراکه دیدار برای روابط دوجانبه نبوده، البته هر نوع دیداری برای تحکیم روابط میان دو طرف بسیار مهم است.
مساله دیگر آن است که ایران روابط تاریخی با فرانسه داشته است، همانطور که می دانید روابط ایران با این کشور از زمان صفویه آغاز شد، البته همیشه فراز و نشیب هایی داشت اما روابط رو به رشدی بود، تهران همیشه این کشور را از نظر سیاسی و اقتصادی به عنوان یک قطب در اروپا می شناخت و روابط سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ویژه ای با پاریس داشت. فرانسه نیز به دلیل آنکه ایران را یک قطب در منطقه می دانست همیشه روابط رو به رشدی را با ایران تصور کرده است. در طول چند سال اخیر به دلیل سیاست های دولت گذشته رابطه ایران با کشورهای زیادی رو به افول گذاشت و فرانسه نیز از کشوری که روابط رو به رشدی را با ما داشت به کشوری تبدیل شد که در جبهه ضد ایران قرار گرفت. بدین مفهوم فرانسه در جبهه ای که ضد ایران در دنیا ایجاد شد هرگز به شکل عملی نبود هرچند که به دلیل مسائل بین المللی در این موارد هم عمل می کرد، اما به عنوان کشوری پیشرو حضور نداشت. متاسفانه نوع دیپلماسی ضعیفی که ایران داشت سبب شد تا فرانسه میان این کشورها قرار گیرد، در حالی که اصل در دیپلماسی آن است که کشورهای مخالف باید کم شوند.
بیشترین مشکلی که با فرانسوی ها و کشورهای همانند وجود داشته مساله هسته ای بوده است، اما ایران در حال حاضر با افکار و نوع مذاکرات خود نشان می دهد که در تلاش برای رفع این مشکل و خواستار بازگشت به آنچه که در اصطلاح جامعه جهانی گفته می شود، قدم های بزرگی را برمی دارد. همان طور که آقای ظریف هم اشاره کردند به حرکت کشورهای مقابل هم توجه دارد که آنها نیز چگونه قدم برمی دارند و مطمئن هستم که وزیر امور خارجه در دیدار با لوران فابیوس محک های لازم را به آنها که جزو کشورهای مقابل ایران بوده اند، می زند تا آنها را بسنجد و این که فرانسوی ها به ایران در این برهه ویژه که خواستار تحکیم روابط است، چگونه می اندیشند.
ایران همیشه با فرانسه رابطه پیشرویی داشته و جنگ ها و درگیری های دیپلماتیکی هم وجود داشته است، اما همیشه روابط رو به رشد بوده و در حال حاضر نیز خواستار آن است که فرانسه به عنوان مهم ترین کشور سیاسی اتحادیه اروپا روابط خوبی با ایران برقرار کند. فرانسه هم خواستار این بازسازی روابط است به دلیل آنکه فرانسه دیگر جایگاه ویژه ای در خاورمیانه ندارد. فرانسه زمانی اقتدار لازم را در این منطقه داشت اما تمامی همراهان خود را از دست داده است، بنابراین می تواند به این بیندیشد که ایران در آینده کشوری در منطقه خواهد بود که با بینش لازم و ارتباطات دو سویه می تواند روابط گسترده ای داشته باشد و همچنین از ایران به عنوان کشوری دوست بتواند در رابطه با منافع دو طرف استفاده کند. بنابراین تصور بر این است که فابیوس هم با توجه به آنچه که از این دیدار منتشر شده نگاه مثبتی به این روابط دارد و به نظر می رسد این کشور نیز سعی می کند در نگاه خود نسبت به ایران تغییراتی را ایجاد کند. ایران هم در منطقه با توجه به آنچه که در عراق، سوریه و لبنان انجام داده ثابت کرده که کشوری قدرتمند و دارای نفوذ است و می تواند آینده مثبتی داشته باشد. دولت کنونی هم نشان داده که خواستار نوعی بینش متفاوت در دیپلماسی است.

تهران و پاریس در خصوص مسائلی چون روابط دوجانبه، روابط اقتصادی فی مابین دو کشور و مشکلات موجود بر سر راه آن، مباحث مربوط به فعالیت های صلح آمیز هسته ای، مذاکرات جاری 5+1، موضوعات منطقه ای و بویژه بحران جاری در سوریه گفتگو کرده اند، به نظر شما تا چه اندازه دو کشور مهم یکی از خاورمیانه و دیگری از اروپا می توانند در تصمیم گیری ها برای مذاکرات جاری یعنی ژنو۲ تاثیرگذار باشند؟

در خصوص بخش اقتصادی باید گفت که طبیعتا مسائل اقتصادی به بخش سیاسی هم مرتبط است.از نظر سیاسی فرانسه یکی از اصلی ترین کشورهایی است که در مذاکرات مهم بوده و ایران همیشه با آن کار می کرده که تاثیرات بسزایی نیز در آن زمان داشته است، حتی فرانسوی ها همیشه تاثیرات مهمی در تصمیمات کشورهای حاضر در مذاکرات و به ویژه امریکایی ها داشتند. اگر امروز هم بتوان این ذهنیت ها را در فرانسوی ها ایجاد کرد که با توجه به روابط ویژه ای که ایران خواهد داشت فرانسه نسبت به باز شدن بن بست هسته ای کمک کند پیروز این مذاکرات طبیعتا فرانسه خواهد بود. زمینه لازم برای روابط خوب و سطح بالا با فرانسه وجود دارد، چه بهتر که پاریس هم از این موقعیت استفاده کند و در مذاکرات هسته ای حداکثر تلاش خود را برای نزدیک کردن افکار دو طرف صرف کند. ایران هر کدام از اعضای ۱+۵ را متقاعد کند که خواهان صلح است و استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای است سبب خواهد شد تا مذاکرات در ژنو آرام تر و روشن تر پیش رود. بنابراین روابط دو جانبه ایران با هر کدام از کشورهای عضو بهتر شود و آگاهی آنها از تصمیم سیاسی ایران بیشتر شود مذاکرات با سرعت بیشتری به نتیجه خواهد رسید. بنابراین فرانسه می تواند به عنوان الگویی برای کشورهای عضو باشد و قدم های خوبی بردارد تا افکار دو طرف را به هم نزدیک کند و از نیروی خود استفاده کند تا برای حل معزل هسته ای قدم ها سریع تر برداشته شود.

فرانسه یکی از کشورهایی بود که در مساله سوریه همیشه پیشقدم بوده، در به رسمیت شناختن مخالفان و حتی برای حمله به سوریه، اما در مقابل ایران یکی از حامیان اصلی دولت سوریه بوده است. با چنین تضادی شاهد هستیم که وزیر امور خارجه فرانسه درباره بحران سوریه  نقش جمهوری اسلامی ایران در کمک به حل این بحران را مورد توجه قرار داده است. این تعدیل نگاه را چگونه تفسیر می کنید؟

به نظر می رسد که بسیاری از کشورهای دنیا سعی کرده اند پراگماتیست تر به مساله سوریه نگاه کنند و در مواضع خود در رابطه با سوریه تغییرات اساسی دهند. پس مساله سلاح شیمیایی و اینکه ایران و روسیه توانستند راه حل مورد قبولی را طرح کنند و سوریه هم به آن تن داد نشان می دهد که این کشور دوست دارد قدم های مثبتی را با جامعه جهانی بردارد، از سوی دیگر گروه های مخالفی که در سوریه حضور دارند نشان دادند که گروه های قابل اعتمادی نیستند ( البته منظور تمامی گروه ها نیستند) و حرکات غیردیپلماتیکی از خود بروز دادند و این دو مساله سبب شد تا بسیاری از کشورهایی که از مخالفان حمایت می کردند، مواضع خود را تغییر دهند و اینکه برای حل بحران سوریه باید به راه حل منطقی رسید. ایران نیز پس از پیروزی حسن روحانی در انتخابات به طور روشن تری نشان داد که خواهان آن است که در سوریه با راه حل غیرنظامی مشکل را حل کند. فرانسه نیز از جمله کشورهایی بود که تغییراتی در نقطه نظرات پیشین خود ایجاد کرد و به این نتیجه رسید که گزینه های دیگری هم برای سوریه وجود دارد. بنابراین خواستار آن شدند تا دیدگاه های ایران و روسیه را هم آزمایش کنند چراکه آنها شاهد آنچه که در عراق و افغانستان افتاد هستند و فهمیدند که نگاه تند بدون تغییر در رابطه با سوریه امکان پذیر نیست و سوریه قوی تر از این کشورهاست.
ایران نیز طبیعتا نگاه خود را نسبت به سوریه تغییر داده و آنچه امروز در خصوص بحران این کشور گفته می شود چند ماه گذشته گفته نمی شد. چراکه دیپلماسی همین معنا را دارد که منافع کشورها را لحظه به لحظه باید رصد کرد و سپس بر آن اساس تصمیم گیری کرد. آنها هم منافع کشورشان امروزه بر این اساس است که با ایران به عنوان کشوری مهم در تصمیم گیری برای آینده سوریه همکاری کنند.

روزنامه اتریشی به نقل از فیشر نوشت که هر دو رییس جمهوری در این دیدار تأکید کرده اند که حسن روحانی رییس جمهوری ایران اهل تعامل و گفت وگو است و حتی گفته است حل  موضوع  هسته  ای  ایران  و  لغو  تحریم  ها  به  نفع  ایران  و  غرب  است . چرا رویکرد این کشورهای اروپایی در دوره جدید ریاست جمهوری تغییر کرده تا جایی که حتی لغو تحریم ها را به نفع خود غربی ها دانسته اند؟

فیشر سیاستمدار بزرگی است و نگاه مستقلی به روابط به ایران داشت همان طور که نسبت به روابط با عراق و مسائلی که در سازمان ملل مطرح کرد نیز نگاه متفاوتی داشت. به طور کلی می توان گفت تحریم ها دو دسته هستند یک سری تحریم های دو جانبه است که کشورها اعمال کردند و دسته دیگر تحریم های سازمان ملل است. بعید است که بتوان تحریم های سازمان ملل را به راحتی پشت سر گذاشت اما تحریم های دوجانبه در برخی موارد سهل تراز تحریم های سازمان ملل است. ایران با رفتار و نوع مذاکرات و تعیین مناسب محورها با اروپا می تواند برخی از این تحریم ها را بردارد و حتی اهرمی باشد تا با فشار بر امریکا نیز تحریم های دیگر و مهم تر هم برداشته شود. از سوی دیگر اروپا در حال حاضر دارای مشکلات فراوانی است و همانطور که می دانید در کشورهای اروپایی میزان بیکاری ۱۱ درصد است و بدهکاری دولت ها نسبت به درآمد سرانه شان بسیار بالاست، از سوی دیگر منطقه عربی خاورمیانه نیز دارای بحران است. بنابراین اروپا ارتباطات اقتصادی خود را با منطقه با توجه به آنچه که در مصر، لیبی و یمن و سوریه پیش آمده، کاهش داده است و با توجه به این شرایط ارتباط اقتصادی با ایران می تواند مشکلاتش را کاهش دهد. من به چنین امری به این معنا فکر نمی کنم که مبادلات ایران چگونه است بلکه به این مساله می توان آنگونه نگاه کرد که روند کار چیست که به نظر می رسد این راه، راه مناسبی است و پس از این ایران می تواند قدرت بسیار بیشتری در منطقه پیدا کند.

منافع مشترکی که ظریف  بر آن تاکید داشته در چه مواردی خلاصه می شود؟ دو کشور در منطقه خاورمیانه چه پرونده های مشترکی دارند که آنها را به یکدیگر نزدیک می کند؟

مهم ترین نقطه ضعف فرانسه این است که شرکای خود را در منطقه از دست داده است از جمله عراق، لیبی و کشورهای شمال افریقا. این در حالی است که فرانسه دارای منافع بسیار زیادی در این منطقه بوده و حال کشورهای عربی در خلیج فارس و خاورمیانه و همچنین آسیای جنوب شرقی را از دست داده است. بنابراین ارتباط با ایران می تواند اولین قدم مثبتی باشد که فرانسه به یک جایگاه یا خاستگاه محکم با توجه به منافع خود در منطقه دست پیدا کند، دوم آنکه ایران کشوری است که دارای نفوذ در لبنان، سوریه و کشورهای شمال افریقاست که این مساله نیز می تواند پرونده دیگری باشد. علاوه بر آن منافع اقتصادی هم بسیار گسترده تر از آنچه که هست مورد نظر قرار گیرد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: 16 آبان 1392/انتشار مجدد: 18 آبان 1392