مغز متفکری که دولت روحانی را همراهی می کند

دیپلماسی ایرانی : حسن روحانی کیست؟ در مقایسه با رئیس جمهور عجول پیشین محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور منتخب یک معماست. او فردیست که در مبارزات انتخاباتی مورد حمایت مردم و اصلاح طلبان قرار گرفت و دارای اعتبار انقلابی قابل توجهی است. او عنوان مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران را در کارنامه خود دارد و دارای رابطه عمیقی با آیت الله خامنه ای، رهبر و اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور پیشین ایران است. با این حال، در آستانه مراسم تحلیف خود سوالات بسیاری را برای جهانیان باقی می گذارد، که یکی از مهم ترین آنها این است که او چگونه حکومت خواهد کرد؟

سرنخ ها در مجموعه اداراتی است که آن سوی پارک بزرگ نیاوران در نزدیکی کوه های البرز در محدوده شهر تهران شروع می شود. در بیست سال گذشته روحانی بخشی از وقت خود را در این مکان به عنوان رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک (CSR) گذرانده، سازمان پژوهشی که مجمع تشخیص مصلحت نظام وشورای راهبردی روابط خارجی- که در سال 1385 به دستور آیت الله علی خامنه ای تشکیل شد- را از مسائل سیاسی و اقتصادی مطلع می سازد. دکتر کیهان برزگر، مدیر موسسه مطالعات استراتژیک خاورمیانه (IMESS) در تهران و پژوهشگر ارشد اسبق سیاست های خارجی در (CSR) در مصاحبه ای با مجله دیپلمات گفت که روحانی به واسطه این تجربه، "امتیاز توسعه یک روند نسبتا عملگرایانه" در سیاست ایران را داشت. او همچنین برخی از ذهن های درخشان میانه روی کشور را در این مرکز به کار گرفت، کسانی که به احتمال زیاد در دولت خود از آنها استفاده خواهد کرد.

مرکز تحقیقات استراتژیک (CSR) در سال 1989 در لحظه ای حساس در تاریخ ایران تاسیس شد. تنها دو ماه پس از مرگ آیت الله خمینی، هاشمی رفسنجانی در مواجهه با یک بحران حیاتی رئیس جمهور شد.جرالدین بروکس آن زمان در وال استریت ژورنال نوشت: "یک دهه پس از انقلاب، وضعیت جامعه ایران نامشخص باقی مانده است. سوالات بنیادینی مانند اینکه آیا کشور به اقتصاد آزاد متعهد است و یا به سوسیالیسم تغییر جهت خواهد داد همچنان به قوت خود باقیست."

سازمان پژوهشی مرکز تحقیقات استراتژیک تفکر و تامل را به عمل برگرداند. هنگامی که روحانی در سال 1992 سمت وزارت اطلاعات را برای در دست گرفتن این سازمان رد کرد، نقش مرکز تحقیقات استراتژیک از مشاوره به هواداری گسترش یافت. حجت الاسلام علی عسگری،  مشاور و رابط پارلمانی مرکز تحقیقات استراتژیک اخیرا به روزنامه اصلاح طلب شرق، گفت: " به هر طریق، هر کجا که هاشمی [رفسنجانی] بود دکتر روحانی نیز حضور داشت."

پراگماتیست های همفکر، متحدان معتمد هم شدند. روحانی نیروهای متفکر قابل توجه مرکز تحقیقات استراتژیک را در پشت سیاست های "اقتصاد محور" بحث برانگیز رفسنجانی- رئیس جمهور وقت-  قرار داد، که شامل اقدامات لازم برای خصوصی سازی بسیاری از صنایع عمده صادرات کشور و کاهش عرضه پول بود. حمایت این مرکز از سیاست باز اقتصادی رئیس جمهور و سیاست های نیمه مستبدانه ، منجر به درگیری روحانی با بسیاری از نمایندگان رادیکال مجلس شد. این آخرین باری نبود که این سازمان با جناح رادیکال نظام مقابله می کرد.

برزگر می گوید با قدرتمند بودن اصلاح طلبان، مرکز تحقیقات استراتژیک به مهمترین سازمان پژوهشی ایران تبدیل شد، مکانی گیرا برای دانشگاهیان و روشنفکران تا در آن گفت و گوی آزاد در رابطه با امور اقتصادی، امنیتی و فرهنگی برگزار کنند. در سال 1997، آغاز ریاست جمهوری محمد خاتمی، این مرکز از دفتر ریاست جمهوری جدا شد و به زیرمجموعه تحقیقاتی مجمع تشخیص مصلحت نظام به ریاست هاشمی رفسنجانی تبدیل شد.

روحانی با اشتیاق مسئولیت های جدید را پذیرفت و متفکرانی چون محمود واعظی، دیپلمات با نفوذی که مسئول رسیدگی به مناقشه ناگورنو قره باغ 1992 بود و محمدباقر نوبخت کارشناس اقتصاد که تغییر مسیر درآمدهای نفتی به زیرساخت ها و پروژه های توسعه اجتماعی را پیش بینی کرد، را به کار گرفت. پس از مدتی علی یونسی، وزیر اطلاعات خاتمی، به عنوان معاون مدیر کل مرکز تحقیقات استراتژیک انتخاب شد. جایی که از حذف محدودیت در فعالیت های رسانه های چاپی و سازمان های جامعه مدنی حمایت کرد.

روحانی با فراهم شدن گروهی اندیشمند دست به یک آزمایش بلندپروازانه زد: او یک ایدئولوژی فرعی سیاسی یعنی "محافظه کار میانه رو" را ایجاد کرد. از نظر برزگر مرکز تحقیقات استراتژیک یک "راه سوم" را پیشنهاد می کند و تلاش می کند تا شکاف محافظه کار- اصلاح طلب را که به دقت در بحث های داخلی متمرکز شده بود را به "اندیشه های ایدئولوژیکی یا اصلاحات سیاسی" مرتبط کند. در عوض رویکرد جدید تاکیدی بر تساوی سیاست خارجی ساختارگرا و توسعه اقتصادی خواهد داشت.

این باعث شد که سازمان تبدیل به یک مقر اصلی برای میانه روها پس از انتخابات 2005 و به قدرت رسیدن احمدی نژاد شود. در پس رهبری روحانی و ایده های افرادی مانند واعظی، نوبخت و یونسی، مرکز بار دیگر ایران را به عنوان یک مدل برای "استقرار مجدد در اقتصاد جهانی" و "بازیگری نقشی سازنده" در امور جهانی تعبیر کرد. این گفته های محسن میلانی، استاد دانشگاه جنوبی فلوریدا است که برای مرکز تحقیقات استراتژیک گزارشی را منتشر کرده است. روحانی از این دیدگاه در مبارزات انتخاباتی امسال خود بسیار استفاده کرد.

روحانی در مصاحبه خود با روزنامه شرق در ماه ژوئن گفت: "چیزی که من واقعا میخواهم بازگشت اعتدال به کشور است. این تنها آرزوی من است."
تعهد روحانی به حفظ رویکرد محافظه کارانه اعتدالی در زمان هایی به مرز افراط نیز رسیده است. موضع گیری روحانی در قبال حوادث پس از انتخابات سال 88 احمدی نژاد را آرام نکرد. او بودجه این سازمان را در مجلس کاهش داد و حمله طرفداران دولت به دفاتر آنها را نادیده گرفت.

با وجود به حاشیه رفتن اصلاح طلبان و اصولگرایان، برزگر عقیده دارد که شهرت عمل گرایی مرکز تحقیقات استراتژیک به روحانی قدرت بیشتری نسبت به رقبایش در مبارزات انتخاباتی داد و توانایی او برای مدیریت بحران و ناامنی را نشان داد. در حقیقت عسگری معتقد است مدیریت هوشمندانه روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک نشان دهنده یک حس باز ایدئولوژیکی و انعطاف پذیریست که او به عنوان رئیس جمهور نیز به خوبی انجام خواهد داد. "او دولتی عملگرا تشکیل خواهد داد مانند دولت رفسنجانی."

برخلاف گرایش احمدی نژاد به پیروی از احساسات، روحانی با نگه داشتن مشاوران خبره نزدیک به خود تصمیم دارد تجربه و مهارت را روش کار خویش قرار دهد. با این تفاصیل کابینه تکنوکرات های او یادآور کابینه رفسنجانی است.

خارج از ایران همتایان غربی منش روحانی را به عنوان مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران تحسین می کنند. ریچارد دالتون، سفیر سابق بریتانیا در ایران از روابط خود با روحانی بیاد می آورد که :" او می تواند نقطه نظر فرد مقابل را بدون اینکه از خود رفتاری خصمانه ابراز کند، درک کند."

تمامی این موارد برای رای دهندگان که یک روحانی میانه رو را انتخاب کردند امیدوار کننده به نظر می رسد. اما هیچ راه حل جادویی برای اصلاح مشکلات بی شماری که جامعه ایرانی ها را فراگرفته، وجود ندارد. مسئله هسته ای، تحریم های اقتصادی و بهار عربی مباحث سیاست خارجی را به میان آورده است. برای روحانی احیای رشد اقتصادی و در نتیجه پیروزی مجدد در انتخابات به توانایی او در حل مشکلات سیاست خارجی آشفته ای که از احمدی نژاد به او رسیده بستگی دارد. طبق نظر سنجی نگرش های جهانی مرکز تحقیقات پیو در ماه ژوئن، نظر مساعد جهانیان نسبت به ایران در پایین ترین حد ممکن است. کمترین چیزی که می توان گفت این است که این کار بسیار مشکل خواهد بود.

به نظر می رسد که در حال حاضر شعار، سازش خواهد بود. برای دولت روحانی کاهش تحریم ها و از بین بردن تهدیدهای خارجی در اولویت قرار دارد. با این حال که روحانی علنا بیان کرده که تسلیحات هسته ای هیچ نقشی در سیاست خارجی ایران ندارد، و نشان دادن اینکه موقعیت بین المللی کشور از نظر سیاسی و اقتصادی توجیه ناپذیر است، او باید در مذاکرات حساس با گروه 5+1 در راستای خواسته های رهبر پیش رود.

اکنون بسیار سخت تر می توان از نقش ایران در منطقه پیچیده خلیج فارس سر درآورد. نوشته های واعظی، ایرانی آرام تر و دوستانه تر را در ذهن مجسم می کند و رویکرد اصولی از جمله سیاست خارجی سازنده که تحت برنامه چشم انداز 20 ساله تشخیص مصلحت نظام است و احمدی نژاد آن را کنار گذاشت را در برمی گیرد. برزگر یادآور می شود که احتمالا روحانی در صورت وزیر شدن ظریف، او را به تعامل بیشتر از موضع قدرت با کشورهای اصلی، مثل عربستان سعودی و ترکیه هدایت خواهد کرد. این بار دیگر تلاش رفسنجانی - در دوره ریاست جمهوری- برای بهبود روابط آسیب دیده با کشورهای همسایه را در دهه 80 تداعی می کند

اما روحانی به سختی می تواند قدرت ایران را به ثبات برساند. حتی واعظی اذعان دارد که "ابهام" و "تحول" وضعیت کنونی جهان را تعریف می کند و این نگرانی وجود دارد که دور افتادگی ایران امنیت ملی این کشور را به خطر بیاندازد. این دیپلمات کهنه کار به نقش ایران در کشورسازی دموکراتیک در عراق و افغانستان تاکید می کند؛ اما آینده پیروان شیعه در منطقه، از جمله بشار اسد در سوریه که ایران به شدت از او حمایت می کند، مشخص نیست. با کنار رفتن دمشق و دیگر جمعیت های شیعی در منطقه از جمله آن هایی که در یمن و بحرین هستند، هرگونه امید به رهبری منطقه از بین می برد. با وجود رژیم های سنی در منطقه، ایران با وضعیت حساسی مواجه است.

با توجه به سابقه روحانی در مرکز تحقیقات استراتژیک و نزدیکان و همکاران او در این مرکز، طرحی کلی از این که سیاست های دولت جدید چه خواهد بود را می توان دید. روحانی مانند حامی اش هاشمی رفسنجانی- با توجه به ریاست جمهوری وی در سال 1989، دولتی منزوی را به دست گرفته و به شدت به دنبال این است که چهره جدیدی را به دنیا نشان دهد. استدلال برزگر این است که روحانی با استفاده از دانش خود می تواند همزمان به سیاست های داخلی و خارجی رسیدگی کند. اما برای اینکه موفق شود باید فراتر از تهران را در نظر بگیرد و با واقعیت های تلخی که ایران با آن روبرو است کنار آید.

منبع: دیپلمات

انتشار اولیه: سه شنبه 15 مرداد 1392/ باز انتشار : یکشنبه 20 مرداد 1392