نیاز حماس به کاهش تنش با تهران

دیپلماسی ایرانی: روزنامه الشرق الاوسط این هفته  در گزارشی به نقل از منابع آگاه فلسطینی از ملاقات هایی میان نمایندگان ایران، حماس و حزب الله در لبنان برای بررسی روابط خبر داد. به گفته این منبع ، موسی ابومرزوق و محمد نصر از اعضای دفتر سیاسی حماس با مسوولانی از حزب الله و سفارت ایران در لبنان برای بررسی روابط دیدار کردند.به نوشته الشرق الاوسط، گفت وگو ها بر سر بحران سوریه و اوضاع اردوگاه ها در لبنان بود ضمن آن که حمایت ایران از این جنبش نیز مورد بررسی قرار گرفت.
در همین خصوص احمد یوسف از رهبران حماس گفت:" ملاقات های مهمی میان رهبری حماس و مقام های ایرانی و حزب الله لبنان برای از سرگیری مناسبات پیشین و با هدف حل و فصل اختلاف ها صورت گرفت که از موضع گیری در قبال اوضاع سوریه ناشی می شد. دو طرف بر اشتیاق فراوان و تمایل شدید خود برای تداوم روابط خوب و هماهنگی مشترک تصریح کردند و تاکید شد که حماس یک شریک راهبردی برای ایران بوده و دشمن مشترک همانا رژیم اشغالگر اسراییل است."

با وجود آنکه در بسیاری از رسانه های منطقه ای از این دیدار به عنوان تلاش حماس برای بهبود رابطه با تهران پس از ائتلاف شکست خورده اش با اخوان المسلمین مصر یاد می کنند اما روزنامه لبنانی الاخبار روایت دیگری را در این خصوص مطرح می کند. به نوشته این روزنامه اختلاف بر سر رابطه با تهران در میان رهبران حماس همچنان ادامه دارد و این در حالی است که سوریه همچنان از منظر بسیاری از کارشناسان منطقه ای اصلی ترین عامل دوری حماس از تهران بوده است. این روزنامه در بخشی از گزارش خود با نیل به دیدار انجام گرفته میان نمایندگان حماس و حزب الله با نمایندگان ایران در بیروت می نویسد: مواضع ایران و حزب الله روشن است، آنها می گویند که نباید حماس را به حال خود رها کنیم تا به سوی آینده ای مجهول برود، به ویژه پس از تحولات مصر. در تهران و بیروت عده ای هستند که صحبت از ایجاد روابطی جدید با حماس می کنند، روابطی که بر اساس اصولی کاملا مطالعه شده و دقیق باشد تا بتواند از مقاومت فلسطینی حمایت کند، اصولی که در چارچوب خود جریان هایی که می خواهد حماس درگیر مشکلات داخلی در مصر و دیگر کشورهای عربی شود را از خود دور می کند. با این حال باز هم همه چیز به رهبران خود حماس باز می گردد که بهتر از هر کسی می دانند که وضعیتشان در چه موقعیتی است، با توجه به این نکته که هیچ کس نمی تواند به آنها توصیه ای را تحمیل کند.

دیپلماسی ایرانی در گفتگوی خود با دکتر حسین رویوران، تحلیلگر مسائل منطقه به بررسی نتیجه این دیدار و تاثیر آن در بهبود مناسبات حماس و ایران پرداخته است:

نمایندگان ایران، حزب الله و حماس دیداری داشتند و سه طرف توافق کردند که روابط پیشین خود را احیاء کنند. احمد یوسف صحبت از این کرده است که این دعوت از تمامی کشورهای عربی بوده و لزوما به این معنا نیست که حماس از ایران خواسته تا روابط خود را با آنها حسنه کند. تفسیر شما از این دیدارها و گفتگوهایی که میان آنها صورت گرفته چیست؟

پس از تحولات اخیر منطقه ای جنبش حماس دو گزینه پیش رو داشت :

1. همبستگی تشکیلاتی با اخوان
2. همبستگی مقاومتی با حزب الله ، سوریه و ایران

با آغاز حوادث سوریه گزینه ای که حماس انتخاب کرد همبستگی تشکیلاتی بود یعنی به گونه ای با اخوانی های مصر، تونس و  دیگر کشورهای عربی و حتی اخوانی های سوریه که مخالف دولت بودند، اعلام همبستگی کرد. این رویکرد بدان معناست که انتخاب خود را بر اساس هیچ نوع محاسبات سیاسی انجام داده و در حال حاضر شرایط نشان دهنده آن است که حماس در محاسبات خود دچار اشتباهات جدی شده است.اکنون پرسش اینجاست که چرا شکست امروز جریان حماس فرزند محاسبه های اشتباه دیروز این گروه است .

نخست آنکه حماس تصور می کرد  با همبستگی تشکیلاتی ممکن است بتواند جای دیگران را پر کند . این در حالی است که تا به امروز هیچ کشوری حتی یک فشنگ هم به حماس نداده است. زمانی که امیر سابق قطر در سفر خود به غزه 400 میلیون دلار کمک مالی  به این جریان کرد شرط اولیه این کمک آن بود که حتی یک سنت از این مقدار جهت مقاومت هزینه نشود، در حالیکه اولویت جامعه غزه و حفظ آن در مقابل تجاوزات اسرائیل بدون سلاح امکان پذیر نیست.

دوم آنکه شرط بندی حماس بر روی  اخوان المسلمین  این روزها با شکست مواجه  شده است چراکه این جریان  در سوریه در حال شکست است، در مصر علیه آنها کودتا شده، در تونس در آغاز بحرانی است که پایان آن مشخص نیست . شاید بر همین اساس است که حماس تلاش می کند  در محاسبات اشتباه خود به گونه ای تجدیدنظر کند. یک سوی این محاسبات با حزب الله و سوی دیگر آن با ایران است. البته تهران هیچ گاه ارتباط خود با حماس و سایر گروه های اسلامی را درگیر موضع گیری های متفاوت آنها با ایران قرار نداد. به معنای دیگر بحث حمایت از مقاومت هیچ گاه قطع نشد و در ایران در موضوع کمک به مقاومت همواره در کنار حماس بوده و کمک هایی نیز به آنها کرده است. اما در ارتباط با هماهنگی های منطقه ای این اختلاف نظر پیش آمد و رهبران حماس و مقامات ایران اعلام می کردند که در بحث سوریه با یکدیگر اختلاف نظر دارند و این اختلاف نظر یکی از نقاط افتراق این دو به شمار می آمد هرچند در محور مقاومت هماهنگی ها همچنان ادامه داشته و دارد.

شما اشاره کردید که هیچ کشوری تا به حال نتوانسته جای ایران را برای حماس پر کند اما حماسی ها بارها اعلام کرده اند که حامیان سیاسی و اقتصادی به جای ایران پیدا کرده اند و نیازی به اتحاد با ایران ندارند. حال با توجه به آنچه که مطرح کردند شما رابطه ایران با حماس را چگونه ارزیابی می کنید؟

 خیر به این صورت نیست که حماسی ها جایگزینی پیدا کرده اند. کشور قطر نیز در حال حاضر دچار تغییر و تحول شده است. خالد مشعل از قطر خارج شد و دو ماه است که نمی داند باید به کجا بازگردد و حتی صحبت هایی که اردوغان با پادشاه اردن انجام داده تا خالد مشعل در این کشور مستقر شود نیز با موافقت آنها همراه نبوده است.

به باور من اختلاف نظر در خصوص سوریه انعکاسی در محافل مختلفی پیدا کرده بود و این جلسه اخیر برای هماهنگی بیشتر در محور مقاومت و محدود کردن تاثیرگذاری موضع گیری ها در کشورهای دیگر بر همکاری های دوجانبه بوده است. به عنوان مثال اختلاف نظری میان حزب الله و حماس در خصوص استقرار حماس در حومه جنوبی بروز کرده بود و آنها برای از بین بردن اینگونه اختلاف ها و محدود کردن حاشیه اختلاف ها این دیدار را ترتیب دادند، اما نمی توان گفت که تحول عمده ای ایجاد شده است. اختلاف در خصوص مسائل منطقه وجود دارد اما همکاری در محور مقاومت همچنان پابرجا است.

حماس اقدامات عملی در سوریه علیه دولت بشار اسد کرده و حتی شاخه ای ایجاد شده که مقابل بشار اسد می جنگند. به نظر می رسد که اختلاف میان ایران که حامی صدرصد دولت کنونی سوریه  با حماسی که در حال جنگ است بسیار ریشه ای و عمقی است. آیا می توان اینگونه فرض کرد که راه حلی برای این اختلافات پیدا کرده اند؟

بحث سوریه با تحولات میدانی در حال تغییر است و شاید موضوعیت اختلاف میان ایران و حماس کمتر می شود.

اشتباه های محاسباتی  حماس در ارتباط با همبستگی تشکیلاتی با اخوان مشخص شده و متاسفانه  در کودتایی که در مصر اتفاق افتاده دشمنی با حماس به یکی از مهم ترین ارکان کارکردی تبدیل شده است . به معنای روشن تر حماس در معرض اتهام همکاری  با مرسی و اخوان است و حتی برخی از  نیروهای حماس در عملیاتی که در صحرای سینا انجام شده نقش داشته اند و همین امر مبنایی برای بستن گذرگاه رفح  و اعمال محدودیت عبور و مرور آن شده است.

به طور قطع حماس در چنین شرایطی نیاز دارد تا تضادهای خود را با کشوری همچون ایران به حداقل برساند. ایران نیز اساسا ارتباط خود را با حماس براساس محاسبات سیاسی تنظیم نکرده بلکه بر اساس محاسبات ایدئولوژیک است و تا زمانی که پایبند مقاومت است از آن حمایت می کند، هرچند که در موضع گیری های سیاسی آنها اختلاف وجود داشته باشد.

آیا همین تضعیف اخوان در مصر و قطر ومغرب و حتی کمرنگ شدن حمایت قطری ها سبب خواهد شد که حماس دوباره به سوی همراهی با ایران بازگردد؟

بله به نظر می رسد حماس در آستانه مرحله ای است که باید روابط خود را با ایران حسنه کند، اما عملکرد گذشته چیزی نیست که به آسانی بتوان از آن عبور کرد. در هر صورت موضع گیری های گذشته آنها اثر خود را خواهد گذاشت. اما ترمیم رابطه میان ایران و حماس امکان پذیر است.

شما تاکید کردید که ایران همچنان حمایت خود را از مقاومت ادامه می دهد اما به نظر  می رسد این حمایت ها را به سمت جهاد اسلامی و یا سازمان آزادی بخش فلسطین که در برخی موارد رقیب حماس هستند، سوق داده است. آیا همین رویکرد ایران سبب بازگشت حماس به دامان ایران خواهد شد؟

خیر، موضع گیری ایران نسبت به فلسطین ایدئولوژیک است و در این زمینه تنها به حماس کمک نکرده بلکه به جهاد اسلامی، جبهه خلق برای آزادی فلسطین، به صلاح الدین و حتی به شاخه نظامی فتح با نام الاقصی کمک می کند. بنابراین چنین رویکردی نشان می دهد که کمک ایران بر اساس همبستگی ایدئولوژیک نیست بدین معنا که لزوما گروه حامی مقاومت اگر اسلامی باشد مورد توجه ایران نیست بلکه حتی اگر چپ باشند اما مقاومت در مقابل رژیم صهیونیستی هدف اصلی آنها باشد در زمره کمک های ایران قرار خواهند گرفت. لذا در این چارچوب کمک ایران به حماس قطع نشد. اما ایران غیر کمک نظامی کمک مالی می کرد که آن قطع شده و عمدتا این مبلغ در اداره دولت در غزه استفاده می شد.  در حال حاضر همکاری های نظامی همانند سابق ادامه دارد و حتی شاید شاهد گسترش آن هم باشیم، اما در خصوص سایر مسائل نیاز به زمان است و تحولاتی که شرایط اختلاف را در منطقه از بین ببرد کمک خواهد کرد که این اختلاف ها به تدریج از بین برود.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: جمعه 11 مرداد 1392 / باز انتشار : سه شنبه 15 مرداد 1392