بحران سوریه به صحنه نبرد ایران و ترکیه تبدیل شده است

اندیشکده «واشنگتن» در گزارشی از بحران سوریه و رقابت استراتژیک ایران و ترکیه نوشت: آتش درگیری فرقه ای، قدرت نرم ترکیه در خاورمیانه که به سختی به دست آمده را به تدریج از بین می برد و آنکارا را به واشنگتن نزدیک تر می کند. مدت کمی پس از پیدایش حزب عدالت و توسعه در سال 2002، ترکیه دستور کار بلندپروازانه ای برای سیاست خارجی اش به کار گرفت تا تبدیل به رهبر مستقل منطقه شود. ترکیه با این تصور جدید به دنبال این بود که نقش اصلی را به عهده بگیرد، و با در اختیار داشتن قدرت نرم، به خاورمیانه مسلط شود. متأسفانه جنگ سوریه و طرح های سلطه گرایانه منطقه ای ایران مانع بیشتر بلندپروازی های آنکارا شدند.

فضای فکری حزب عدالت و توسعه در سال 2002 این بود که آنکارا مدت های مدید در خاورمیانه در مقایسه با واشنگتن در درجه دوم اهمیت بوده است. ترکیه فقط در صورتی می توانست قدرت منطقه باشد که در منطقه مستقل می بود، و در صورت لزوم با سیاست امریکا مخالفت می کرد. این گرایش قبل از جنگ عراق آشکار شد، و از نظر مردم منطقه به رژیم جدید ترکیه مشروعیت داد. در همین راستا، نخبگان حزب عدالت و توسعه در نظر داشتند ترکیه را قدرت نرم خاورمیانه کنند، به این امید که از طریق نفوذ فرهنگی، اجتماعی، و اقتصادی این کشور به منطقه شکل دهند.

به دلیل رشد برق آسای اقتصاد ترکیه طی دهه گذشته، بخش دوم این تصور تا حد زیادی به تحقق پیوسته است. امروزه ترکیه اقتصاد برتر خاورمیانه است، و با اختلاف زیادی از ایران و عربستان پیشی گرفته است. شرکت های ترکیه در خاورمیانه در حال ترقی هستند، و محصولات فرهنگی ترکیه، از برنامه های تلویزیونی تا مدارس، در سرتاسر منطقه طرفداران زیادی دارند.

■ نقشه ترکیه برای این که قدرت مستقل منطقه باشد اصلاً تحقق نیافته است■ 

اما نقشه ترکیه برای این که قدرت مستقل منطقه باشد اصلاً تحقق نیافته است. جنگ سوریه آنکارا را مجبور کرده در سیاستش تجدیدنظر کند، و این کار به معنای ارزیابی مجدد ارزش روابط با امریکا است. آنکارا از سال 2011 روابط نزدیکی با امریکا داشته، و یک بار دیگر به دنبال سرپناهی تحت حمایت ناتو بوده است. ترکیه در اواخر سال 2011 به امید کمک به برکناری رژیم اسد، میزبانی و تسلیح اپوزیسیون سوریه را آغاز کرد. اما این سیاست تا کنون نتیجه ای نداشته است. حتی اگر شورشیان سوریه پیشرفت هایی کرده باشند، اما به نظر می رسد اسد و حامیانش بخش هایی از سوریه را در دست دارند. بر همین اساس، ترکیه به جای فروپاشی سریع رژیم اسد، با احتمال داشتن همسایه ای ضعیف و دارای اختلاف روبه رو است.

این امر چالش امنیتی ای ایجاد کرده که با چالش هایی که آنکارا تا به حال با آن ها روبه رو بوده پیچیده تر است. هم پیمانی امریکا برای کمک به ترک ها به منظور پشت سر گذاشتن این چالش ضروری است. در حال حاضر آنکارا می خواهد با واشنگتن همکاری بیشتری داشته باشد تا در مقابل بی ثباتی جنگ سوریه از خود محافظت کند.

■ جنگ نیابتی ترکیه علیه ایران در سوریه منجر به آشتی آنکارا با واشنگتن شده است■ 

یکی دیگر از عوامل مربوط به سوریه که منجر به آشتی آنکارا با واشنگتن شده جنگ نیابتی ترکیه علیه ایران در سوریه است. اگر آنکارا موفق نشود کمک امریکا علیه رژیم اسد را کسب کند، در این جنگ شکست خواهد خورد. ایران از رژیم اسد کاملاً حمایت می کند، و سیاست آنکارا برای تغییر رژیم دمشق را به شکلی ماهرانه تضعیف کرده است.

■ در عراق هم ایران رقیب اصلی آنکارا است■ 

در عراق هم ایران رقیب اصلی آنکارا است. آنکارا در انتخابات سال 2010 در عراق از بلوک علوی که غیرمذهبی و وابسته به عراق بود حمایت کرد. اما علوی در این انتخابات در مقابل نوری مالکی، که آنکارا او را "مرد ایران در بغداد” محسوب می کند، شکست خورد. این امر تفرقه ای بین آنکارا و بغداد و همچنین بین آنکارا و تهران ایجاد کرده است. در عوض، آنکارا روابط صمیمانه ای با سنی های عراق در شمال ایجاد کرده، و باعث شده کردها، عرب ها، و ترکمن های این قسمت با آنکارا هم آوا شوند و با مالکی و نفوذ تهران در بغداد مخالفت کنند.

■ ترکیه و سنی های عراق آماده جنگ علیه ایران و شیعیان عراق هستند■ 

امروزه در عراق، تصور رایج این است که ترکیه و سنی های عراق آماده جنگ علیه ایران و شیعیان عراق هستند. طبق این منطق، ترکیه (و همچنین قطر و عربستان سعودی) از شورشیان سنی در جنگ علیه ائتلاف نیروهای شیعه تحت حمایت ایران در سوریه حمایت می کند. این نیروها متشکل از ایرانیان و همچنین شیعیان عراقی و لبنانی و در نهایت اقلیت علوی کشور هستند. اتحاد ایران و علویان سوریه از دهه 1970 وجود داشته، و صدور فتواهای آیت الله حسن مهدی شیرازی و موسی صدر که استدلال می کنند علویان عضو فرقه شیعیان هستند گواه این اتحاد می باشند.

■ آتش درگیری فرقه ای، قدرت نرم ترکیه را در قسمت هایی از منطقه به تدریج ناپدید می کند■ 

ترکیه که به این تنگنای فرقه ای کشیده شده، بلندپروازی های سیاست خارجه اش را تعدیل کرده است. اما تاکنون زیان قابل توجهی وارد شده، چون آتش درگیری فرقه ای، قدرت نرم ترکیه که به سختی به دست آمده را در قسمت هایی از منطقه به تدریج ناپدید می کند.

■ تشدید شکاف فرقه ای در منطقه، ایران و ترکیه را علیه یکدیگر می شوراند■ 

و در نهایت، تشدید شکاف فرقه ای در منطقه ایران و ترکیه را علیه یکدیگر می شوراند، این اختلاف از قرن پانزدهم تا قرن هفدهم یعنی زمانی که عثمانی ها و ایرانیان برای کسب قدرت در خاورمیانه 166 سال با هم جنگیدند بی سابقه بوده است.

*اشراف