واهمه ارتش، شادی هند و دودلی آمریکا

دیپلماسی ایرانی : میان محمد نواز شریف. متولد 25 دسامبر 1949 در لاهور پاکستان. نخست وزیر سابقی که فارغ التحصیل رشته حقوق از دانشگاهی در پنجاب است. ورود نواز شریف به عرصه سیاسی پاکستان به روزهای حکومت ژنرال ضیاءالحق بازمی گردد. در روزهایی که دیکتاتوری نظامی بر پاکستان سایه انداخته بود، نواز شریف به یکی از ارکان دولت پنجاب تبدیل شد. نخستین پست رسمی خود در کابینه را در سال 1981 به عنوان وزیر دارایی ایالت پنجاب تجربه کرد. اصلی ترین عملکرد وی در ان دوران اختصاص 70 درصد بودجه این ایالت به روستاها و مناطق دور افتاده بود. حرکتی که امروز می توان از آن به عنوان آینده نگری سیاسی یاد کرد. روزهای خوش اقبالی نواز شریف با برکناری ژنرال ضیاءالحق در 31 می 1988 هم به پایان نرسید و او همچنان سروزیر ایالت پنجاب باقی ماند. در سال 1988 و در بحبوحه تنش ارتش با حزب مردم نواز شریف با کمک احزاب مذهبی ائتلاف "اسلامی جمهوری اتحاد" را تشکیل داد.

نخستین بار در 6 نوامبر سال 1990  عنوان نخست وزیر را به خود اختصاص داد. پیروزی وی نتیجه موفقیت ائتلاف "اسلامی جمهوری اتحاد" بود. البته شیرینی این پیروزی چندان دوام نیاورد و او نیز مانند بسیاری از نخست وزیران پاکستان نتوانست دوره 5 ساله حضور در قدرت را کامل کند. وی به حکم رئیس جمهور وقت از کار برکنار شد. در آن زمان دادگاه و ارتش دوشادوش نواز شریف ایستاده و او را در سمتش ابقا کردند اما مشکلات سیاسی چندان عرصه را بر وی تنگ کرد که در 1993 وادار به استعفا شد.

شهرت سیاسی نواز شریف ارتباط مستقیم با برنامه های اقتصادی وی از جمله پیشرفت صنعت در پاکستان دارد.وی  پروژه «بندر گوادر» را  که امروز تبدیل به محل جلب سرمایه گذاری های خارجی شده بنیان نهاد و روابط خود را با کشورهای آسیای میانه گسترش داد.بهبود رابطه میان اسلام آباد و کابل را هم می توان از اصلی ترین موفقیت های وی در عرصه سیاست خارجی خواند.

تلاش برای برکناری ژنرال پرویز مشرف از فرماندهی ارتش جرقه آغاز بداقبالی های طولانی تر برای نواز شریف را زد. در نهایت در جدال میان ارتش و دولت ، این نواز شریف بود که در کودتایی نظامی قدرت را واگذار کرد. تلاش برای جلوگیری از فرود هواپیمای مشرف در فرودگاه کراچی بهانه ای برای محاکمه نواز شریف شد که البته  بعد از یک تفاهم مخفیانه با ارتش و میانجیگری ریاض به عربستان با تبعید نواز شریف به ریاض به پایان رسید. اتحاد با بی نظیر بوتو در سال 2006 برای براندازی نظام حاکم هم در زمره فعالیت های سیاسی شریف در سالهای تبعید بود. در نهایت دادگاه عالی پاکستان در سال 2007 با بررسی پرونده خانواده شریف به تبعید وی پایان داده و او به وطن بازگشت.

نام نواز شریف در این سالها هیچ گاه از حافظه سیاسی مردم پاکستان پاک نشد و در نهایت در انتخابات سراسری که اوایل هفته جاری در این کشور برگزار شد حزب «مسلم لیگ» از مجموع  272 کرسی 130 کرسی را در سبد موفقیت های خود قرار داد. پیروزی چشمگیری که دست شریف را در تشکیل دولت بدون نیاز به منت کشی سیاسی از گروه های نه چندان موافق باز گذاشت. پیروزی نواز شریف مولود واکنش های مثبتی از سوی رهبران کشورهای همسایه و البته امریکا و غرب بود. باراک اوباما رئیس جمهور امریکا ساعاتی پس از این پیروزی نواز شریف را شریک برابر خود خواند. نواز نیز گسترش رابطه با امریکا، بهبود رابطه با هند و حمایت از دولت مرکزی در افغانستان بخصوص  پس از 2014 و خروج نیروهای بیگانه از این کشور را سرلوحه دستگاه دیپلماسی خود اعلام کرد. آیا نواز شریف می تواند جامعه متکثر پاکستان را که نه تنها انتخابات را به دستور گروه های تندرو تحریم نکرده بلکه آن را راهی برای رسیدن به دموکراسی واقعی برگزیدند، به سرمنزلی آرام تر از امروز برساند؟ با محمد ابراهیم طاهریان سفیر سابق ایران در پاکستان و افغانستان و تحلیل گر مسائل آسیای میانه  در خصوص تبعات پیروزی نواز شریف به گفتگو نشستیم :

انتخابات اخیر پارلمانی در پاکستان و پیروزی حزب مسلم لیگ به رهبری نواز شریف در این انتخابات را چگونه ارزیابی می کنید؟

به نظر من این پیروزی، بیش از هرچیز پیروزی ملت پاکستان بود. یعنی یکی از پدیده های این انتخابات این بود که علی رغم این که جریان افراط همه ظرفیت های خود را در جای جای پاکستان به میدان آورد و این انتخابات را تحریم کرده بود ولی مردم پاکستان یک "نه" بزرگ به جریان افراط گفت چرا که درصد مشارکت بالای 60 درصد بوده است در حالی که در انتخابات پیشین درصد مشارکت کمتر از 50 درصد بوده است. این در درجه اول موفقیتی برای مردم پاکستان است که برای رسیدن به دموکراسی از بهترین شیوه یعنی رفتن پای صندوق رای استفاده کرده اند.

پدیده دوم این انتخابات این است که یک حزب عمده که دارای پایگاه سنتی در پاکستان است به دلیل کارکرد ضعیف خود در 5 سال گذشته، در این انتخابات با شکست مواجه شد و مردم از آن رویگردان شدند. حزب مردم تنها حزبی بود که توانست دولت خود را بدون مشکل به پایان ببرد. مردم به این جریان سیاسی 5 سال فرصت خودنمایی دادند  ولی نتوانست کار اساسی در جهت ارتقای زیرساختهای اقتصادی مردم انجام دهد.  به این ترتیب مردم به این حزب نیز نه گفتند.

اتفاق دیگری که در این انتخابات رخ داد و حائز اهمیت است این است که یک حزب تازه وارد به میدان توانست علی رغم رقابت های سخت، جایگاه دوم را در پارلمان به دست بیاورد. حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان از حزب کهنه کاری مثل حزب مردم هم در مجلس فدرال و هم در حدقل یک ایالت از حزب مردم جلوتر است. بر اساس آمار حزب مردم پاکستان توانسته ۱۹ کرسی را حفظ کند و حزب تحریک انصاف، به رهبری عمران خان توانسته ۲۱ کرسی را به دست آورد.

اتفاق مهم دیگری در این انتخابات رخ داده است تمایل  بیشتر جوانان به مشارکت در انتخابات است. اگر به نتایج آرا توجه کنیم می بینیم که کسانی که بین 18 تا 35 سال سن دارند بیش از همه در انتخابات شرکت کرده اند. علاوه بر این طبق اخبار موجود در این انتخابات بیش از هر انتخابات دیگری شبکه های اجتماعی مورد استفاده قرار گرفته است. هرچند روش های سنتی هم همچنان به عنوان روش جذب رای مورد استفاده قرار گرفته است.

اتفاق دیگر این است که گزارشی از موفقیت  احزاب مذهبی شناسنامه دار یا سنتی پاکستان تا بدن لحظه درج نشده است.  باید صبر کنیم تا مشخص شود ولی به نظر می رسد احزاب مذهبی هم تا الان وضعیت چندان مناسبی در این انتخابات نداشته اند.

گزارش ها حاکی از آن است که  حزب مسلم لیگ توانسته از میان  ۲۷۲ کرسی انتخاباتی، نزدیک به ۱۳۰ کرسی پارلمانی را به خود اختصاص دهد و از این رو برای تشکیل دولت اکثریت با ۱۳۷ کرسی، مشکلی نخواهد داشت و می تواند با کرسی های مستقل یا نزدیک به جریان خود، ائتلاف کوچکی داشته باشد.نواز شریف روز یکشنبه مذاکرات خود با نمایندگان مستقل پارلمان پاکستان را برای تشکیل دولت جدید آغاز کرده است.

با استناد به نتیجه این انتخابات،  یک دولت منتخب کار را به دولت منتخب دیگری واگذار کرده و خانواده شریف (خود نواز یا برادرش شهباز) کابینه تشکیل خواهند داد.  البته مجبورند یا با حزب عمران خان یا افراد مستقل ائتلاف جزئی کرده و این روند زمینه را برای بهتر شدن اوضاع در پاکستان فراهم می کند. امنیت نخستین و اساسی ترین مولفه مورد نیاز پاکستان امروز برای هرگونه توسعه است.  از آنجا که مشارکت مردم در این انتخابات بالا بوده و تا این لحظه هم نقدی در خصوص سلامت و کیفیت این انتخابات به میان نیامده می توان نتیجه گیری کرد که نتیجه اعلام شده مورد تایید اکثر احزاب و شرکت کنندگان در این انتخابات بوده است. بنابراین می توان امیدوار بود که این انتخابات مولود بهبود اوضاع امنیتی در پاکستان بوده و به دنبال آن توسعه اقتصادی نیز در این کشور کلید خواهد خورد.

نواز شریف برنده این رقابت های پیش از این بازگذاشتن دست سرمایه گذاران خارجی در پاکستان را شعار اقتصادی کمپین انتخاباتی خود اعلام کرده بود که تحقق این شعار می تواند پاکستان را در حوزه پیشرفت اقتصادی و ارتقای اوضاع سیاسی یک قدم جلوتر ببرد.

موضع کشورهای منطقه در قبال این پیروزی چیست؟

 طبق آخرین اخبار هم هندی ها هم بقیه کشورهای منطقه از جمله ایران البته  در حد سخنگو از نتیجه انتخابات استقبال کرده و این پیروزی را  به مردم پاکستان و منتخبین آنها تبریک گفته اند. نواز شریف در دوره های پیشین نخست وزیری خود  کاهش تنش با دهلی نو را در راس سیاست های خارجی خود قرار داده بود و به نظر می رسد که این بار نیز دولت وی در عرصه دیپلماسی از همان نسخه پیشین حمایت کند.

افغانستان در جامه جنجالی ترین همسایه پاکستانی ها تنش های بسیاری را با دولت آصف علی زرداری تجربه کرد. واکنش احتمالی کابل به پیروزی نواز شریف چه خواهد بود؟

به نظر می رسد در حوزه پیرامونی  واکنش ها به این  تغییر شکل دولت در پاسکتان بخصوص از جانب افغانستان آمیخته به نوعی احتیاط و محافظه کاری بوده است.در این میان برخی تحلیل گران معتقدند که حضور خاندان شریف در راس قدرت در پاکستان مولود تفاوت چشمگیر در سیاست خارجی این کشور در قبال افغانستان نیست. همزمان در جبهه مقابل هم هستند تحلیل گرانی که اعتقاد دارند میزان قدرت گرفتن سیاسیون در پاکستان می تواند بر میزان نقش و نفوذ نظامی های این کشور در امور سیاسی تاثیرگذار باشد. با این تعریف شاید رابطه میان کابل و اسلام آباد هم روزهای بهتری را تجربه کند. در حوزه کشمیر، هندوستان نخستین  کشوری بود که این پیروزی را به نواز شریف تبریک گفت. در کل باید گفت که ارزیابی هلی اولیه در حوزه های مرزی و فرامرزی حاکی از وجود نوعی خوش بینی به بهود اوضاع در پاکستان پس از این انتخابات است.  

پاکستان پس از حادثه 11 سپتامبر 2001 و حمله آمریکا به افغانستان در بسیاری از تحلیل های رسانه های غربی بهشت جریان های افراط نام گرفت و در نهایت هم کشته شدن اسامه بن لادن طراح حملات 11 سپتامبر در خاک این کشور توسط امریکایی ها انگشت اتهام بسیاری را به سمت الام آباد نشانه گرفت. آیا غربی ها از حضور نواز شریف در این کشور استقبال می کنند؟

در خصوص کشورهای فرامنطقه ای بخصوص آن دسته از کشورهایی که در قالب ناتو در افغانستان نیرو دارند و قرار است تا پایان سال 2014 بار و بنه را جمع کرده و این کشور را ترک کنند، نوعی خوش بینی محدود و استقبال از پیروزی نواز شریف به چشم می خورد. بی شک مسلم لیگ پس از به دست گرفتن قدرت در شعارهایی که در باب رابطه با کشورهای غربی و امریکایی در زمان رقابت های انتخاباتی سر داده بود، تجدید نظرهایی خواهد کرد. باید دید میان حرف تا عمل اعضای این حزب چه فاصله ای وجود دارد؟ اصلی ترین نکته در سخنان نواز شریف در خصوص سیاست خارجی آتی پاکستان زیر سایه دولت وی تجدید نظر در رابطه با امریکا و البته متوقف شدن پرواز جنگنده های بدون سرشین است. البته به این موضع گیری ها باید این حقیقت را افزود که میزان دریافت کمک های مالی پاکستان از آمریکا کم نیست.

آینده رابطه پاکستان با ایران در سایه دولت شریف را چگونه ارزیابی می کنید؟

در رابطه با ایران بحث احداق خط لوله گاز جمهوری اسلامی ایران جدی بوده و توافقی است که با دولت پیشین پاکستان انجام گرفته و لازم الاجرا است. تا این لحظه از سوی منتخب مردم در انتخابات پاکستان اظهار نظر منفی در این خصوص نشده و می توان این سکوت را به معنای حمایت از ادامه کار و همکاری های مشترک تهران – اسلام آباد تعبیر کرد./ 16

انتشار اولیه: سه شنبه 24 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: یکشنبه 29 اردیبهشت 1392