امپراطور صلحی که به دنبال سلطه نیست

دیپلماسی ایرانی: اصول سیاست خارجی چین به طور عمده بر پنج اصل پایه گذاری شده که این اصول پنج گانه سیاست خارجی در تمامی محافل حزبی و دستگاه های دولتی این کشور آموزش داده می شود تا تمامی مدیران کشور و تصمیم گیرندگان بدانند که دولت چین در روابط خارجی خود چه اصولی را مورد توجه قرار می دهد، ضمن آنکه دولت های دیگر نیز از این اصول مطلع باشند.

در طول ۳۰ سال گذشته این اصول در سیاست مورد توجه بوده و تاثیر زیادی بر تغییر وضعیت چین داشته است، چراکه این اصول با اصول گذشته ای که این کشور در سیاست خارجی خود داشت، تفاوت کلی دارد. در سال ۱۹۷۹ دن شائو پینگ بنیانگذار سیاست های جدید داخلی و خارجی چین تغییرات اصولی را به وجود آورد که از مهم ترین تغییرات این بوده است که در سیاست خارجی گذشته حالتی تهاجمی و ضدغربی و به طور عمده کمک به کشورهای جهان سوم برای مقابله با سلطه غرب وجود داشته است و بر همین اساس شاهد دورانی از تنش میان چین و کشورهای بزرگ بوده ایم. اما در سال ۱۹۷۳ دگرگونی به وجود آمد و مائو پذیرفت که سیاست ها و ایدئولوژی گذشته باید تغییر پیدا کند. بنابراین پس از مرگ مائو به تدریج جانشینان او این تغییرات را به وجود آوردند تا سرانجام در سال ۱۹۷۹ پینگ رسما سیاست های جدید را تحت عنوان سیاست های اصلاحات اعلام کرد. این اصول به شرح زیر است

اولین اصل از این اصول هم زیستی مسالمت آمیز با تمامی کشورهای دنیاست. به گونه ای که شائو پینگ می گوید ما در دنیا با هیچ کشوری دشمنی نداریم و حتی اگر با ما دشمنی کنند، سعی خواهیم کرد تا مقابله نکنیم. تنها در صورتی که مورد تجاوز قرار بگیریم از خود دفاع خواهیم کرد که این سیاست با سیاست گذشته تفاوت بسیار زیادی دارد. بنابراین به یک معنا می توان گفت دولت چین سیاست مشابهی را با همه کشورهای دنیا دارد و مهم ترین نکته در این اصل آن است که چین سعی دارد تا با کشورهای بزرگ نیز تشنج و درگیری نداشته باشد.

اصل دوم عدم سلطه جویی و داشتن روابط صلح آمیز با کشورهاست. چین اعلام کرده است که سلطه در سیاست خارجی ما جایی ندارد و با تمامی کشورها به شکل برابر رفتار می شود، حتی با قدرت های سلطه گر نیز به شکل مسالمت آمیز برای رفع سلطه وارد مذاکره خواهیم شد. بر همین اساس دولت چین قصد دارد تا در طولانی مدت تبدیل به امپراطوری صلح و سازندگی شود.

اصل سوم همکاری با کشورهای توسعه نیافته و کمک به آنها برای خارج شدن از وضعیت عقب ماندگی است. امروزه دولت چین تشکیلات گسترده ای را برای همکاری با کشورهای توسعه نیافته دارد. به ویژه در خصوص افریقا تشکیلات خاصی دارد و چند سال یکبار جسله سران افریقا را برگزار می کنند. در نتیجه چینی ها امروزه در افریقا فعالیت های گسترده ای دارند، به گونه ای که اروپایی ها و امریکایی ها با حضور چین در افریقا رقابت داشته و یا حتی کارشکنی می کنند. امروز افریقایی ها نیز از حضور چین استقبال می کنند و چین تا کنون در سه دهه گذشته برای پیشرفت افریقا فعالیت های چشمگیری انجام داده است. بر همین اساس قاره افریقا اولین منطقه نفوذ گسترده چین محسوب می شود.

البته در امریکای جنوبی و در قاره آسیا، به ویژه درجنوب شرق آسیا نیز کشور چین فعالیت های بسیار زیادی دارد. این فعالیت ها در چارچوب همکاری با کشورهای توسعه نیافته و تحت سلطه گذشته می باشد. در این کشورها معمولا اجرای طرح های زیربنایی، آموزش و کمک به تولید اجرا می شود. امروزه در چین بیش از ۷۰ هزار دانشجو از کشورهای ضعیف دنیا در حال تحصیل هستند که پس از تکمیل تحصیلات به کشور خود بازخواهند گشت و این درحالی است که در آن شرایط چین را به طور کامل شناخته، زبان چینی یادگرفته اند و از سیاست های این کشور آگاهند، بنابراین در کشور خود از دوستان چین خواهند بود. حتی برخی از افرادی که در چین تحصیل کرده اند زمانی که به کشور خود بازگشته اند به عنوان سفیر چین منصوب شده و مشغول کار هستند. به این ترتیب کشور چین امروزه با کشورهای توسعه نیافته علاوه بر روابط سیاسی و اقتصادی، روابط فرهنگی و انسانی و اجتماعی برقرار کرده است.

اصل چهارم تلاش برای برقراری صلح و امنیت در سطح جهانی است. به عبارت دیگر این کشور به طور دائم در حال تلاش برای جلوگیری از جنگ است. بر اساس همین اصل در خصوص سوریه نیز شاهد بودیم که در مقابل تلاش غربی ها ایستادند و قطعنامه های سازمان ملل را وتو کردند. حتی در مساله هسته ای ایران نیز تا اندازه ای از تلاش های تند غرب علیه ایران کاستند تا غربی ها وارد مذاکره با ایران شوند. در نتیجه شاید بتوان گفت چین در کاهش فشار غرب بر ایران بی تاثیر نبوده است.

باید اضافه کرد که چین حتی در امریکای جنوبی و شرق آسیا نیز تلاش هایی کرده است از جمله می توان به همکاری با کره شمالی برای انعطاف این کشور در خصوص فعالیت های هسته ای اش اشاره کرد. بنابراین غربی ها نیز از طریق چین با این کشور گفتگو می کنند.

اصل پنجم مساله عدم مداخله در امور داخلی دیگر کشورهاست که در این زمینه چین اعلام کرده که با توجه به تجربه گذشته به این نتیجه رسیده اند که مداخله در امور سایر کشورها نتیجه مثبتی برای چین و آن کشور دربر نخواهد داشت. بنابراین ترجیح با این است که در عین استقلال و حفظ حاکمیت ملی این کشورها با آنها تعامل و رابطه داشته باشند

آنچه که در بالا ذکر شد اصول پنجگانه چین است.

چالش های چین در سیاست خارجی

دنیا به چین اجازه نمی دهد تا این سیاست ها را پیاده کند، چراکه اجرای آنها به معنای دور کردن استعمار از کشورهای تحت سلطه است. بنابراین کشورهای در حال توسعه چین را به سایر قدرت ها ترجیح می دهند و در همین مسیر است که چالش ها با چین آغاز می شود.چین در اجرای اصول سیاست خارجی خود با چالش هایی مواجه است. آنچه که به اختصار می توان به آن اشاره کرد به شرح زیر است:

مقاومت کشورهای بزرگ تر برای جلوگیری از نفوذ چین و ترس از این است که چنین کشوری در طولانی مدت بتواند به عنوان قدرتی تعیین کننده در سطح جهانی و یا حتی در ردیف قدرت های بزرگ قرار بگیرد. در نتیجه به اشکال مختلف برای چین در زمینه های مختلف بین المللی و حتی داخلی مانع تراشی هایی می کنند، تا چین نتواند به این جایگاه دست پیدا کند. رقابت با چین به ویژه در منطقه شرق آسیا بسیار شدید است، به گونه ای که دائما برای چین در روابط با کشورهای شرق آسیا مشکل ایجاد می کنند. به نوعی شاید هدف این است که کشور چین را مشغول به اینگونه چالش ها کنند تا مانع گسترش روابط و افزایش قدرت صنعتی و اقتصادی آنها شود. اما چین با وجود این مشکلات تا حد زیادی توانسته از این چالش ها رهایی یابد و از نظر اقتصادی، تکنولوژی و تولید به پیشرفت های قابل ملاحظه ای دست پیدا کند.

امنیت انرژی، دومین چالش است، بدین معنا که چین نیازمند میزان زیادی انرژی برای وارد کردن است به دلیل آنکه تولید انبوه این کشور نیازمند منابع انرژی است. در نتیجه تامین انرژی مورد نیاز و برقراری امنیت آن همچنان یکی از چالش های مهم است. باتوجه به اینکه بخش عمده ای از منابع انرژی در خاورمیانه و خلیج فارس قرار دارد و حتی بخشی از آن نیز در افریقا قرار دارد، یعنی در مناطقی که تنش زاست بنابر همین اصل تامین انرژی برای کشور چین از مسائل بسیار مهم بشمار می آید. بنابراین دولت چین در سال های اخیر سرمایه گذاری بسیار بالایی در خصوص استفاده از انرژی های جدید همانند باد، آفتاب، انرژی هسته ای و انرژی آب کرده و به موفقیت هایی نسبی نیز رسیده است. اما در عین حال باز هم نیاز به نفت و گاز به ویژه برای مصارف صنعتی وجود دارد و همین نیاز منجر به پیشرفت جدید چین در بخش استفاده از منابع نفت و گاز داخلی خود شده است.

سومین چالش بحث استقلال طلبی تایوان و اختلافاتی است که با کره جنوبی، ژاپن و فلیپین بر سر برخی از جزایر دارد. به عبارت دیگر در شرق آسیا امریکایی ها به طور دائم برای چین مشکل آفرینی می کنند که این مساله نیز یکی از نگرانی هایی است که در طول چند دهه گذشته همچنان تا اندازه ای بر سر راه پیشرفت چین مانعی بوده است.

چهارمین چالش را می توان دخالت قدرت های بزرگ در امور داخلی چین و تحریک برخی از اقلیت ها برای تجزیه دانست. به عبارت دیگر حمایت اروپا و امریکا از جریان های تجزیه طلب داخل چین همانند مساله تبت وجود دارد. همانطور که می دانید تعدادی از افراد این مناطق در گوشه و کنار دنیا با حمایت دولت های غربی در حال مذاکره هستند و برای دولت چین مشکل تراشی می کنند.

سیاست داخلی چین

چین در سیاست داخلی خود نیز اصولی را دارد که حائز اهمیت است:

۱. تکیه بر تولید است، به معنای دیگر تولید محور بسیاری از فعالیت های دولت است. رئیس جمهور سابق چین خوجین تائو، نظریه ای را در بحث توسعه مطرح کرد که برای اولین بار این نظریه در دنیا مطرح شد. وی این نظریه را در چین در طول ده سالی که رئیس جمهور بود، پیاده کرد و موقفیت های قابل ملاحظه ای رانیز به دست آورد. این نظریه می گوید توسعه باید بر سه پایه استوار و هماهنگ باشد: الف: پیشرفت های عینی و تکنولوژیکی ب: توجه به نیروی انسانی و حقوق انسانی به دلیل آنکه انسان محور توسعه است ج: اصل آموزش و پژوهش

بنابراین در طول ده سال گذشته در چین تحول بنیادین به وجود آمد، این تحول به دلیل آنکه همراه با گسترش آموزش و پژوهش از یک سو، نوآوری های تکنولوژیک از سوی دیگر و آزادی های اجتماعی،مذهبی و سیاسی همراه بود، توانست نرخ رشد متوسط این کشور را به بالای ده درصد برساند. در حالی که نرخ رشد جمعیت این کشور زیر یک درصد بوده است و به این شکل زندگی مردم چین تحول اساسی پیدا کرد.

۲. اصل حاکمیت قانون و امنیت است، به عبارت دیگر دولت چین در برقراری امنیت و حفظ تمامیت ارضی کشور هیچ گونه انعطافی از خود نشان نمی دهد، به گونه ای که معروف است در چین دیکتاتوری قانون وجود دارد. به معنای دیگر فردی نمی تواند از قانون تخطی کند. این سیاست سبب ایجاد انضباط فراگیر در کشور شده است و این انضباط طبعا در نرخ رشد تولید و نظم و امنیت تاثیر زیادی داشته است.

۳. برابری تمامی اقوام و در عین حال توجه به به هویت آنهاست. به دلیل آنکه در چین بیش از ۵۰ قومیت بزرگ وجود دارد، دولت چین این قومیت ها را به رسمیت شناخته است. این قومیت ها می توانند هویت خود را حفظ کنند، اما در چارچوب تمامیت ارضی از یک سو و از سوی دیگر حقوق برابری برای تمامی آنها وجود دارد.بنابراین مرکز مطالعات قومیت ها و موزه آثار مربوط به قومیت ها و یا حتی تاریخ مربوط به آنها همچنان در چین فعال هستند و بر همین اساس دولت چین تلاشی برای محو اقلیت ها ندارد. تنها دو یا سه اقلیت هستند که با دولت چین دچار مشکل هستند همانند بودایی ها، بخشی از مسلمانان و مغول ها.

۴. توجه ویژه به مناطق کمتر توسعه یافته که در دوران خوجین تائو این سیاست اجرا شد و تا اندازه ای فاصله میان مناطق عقب مانده با پیشرفته کاسته شد. پیش از خوجین تائو نظریه ای وجود داشت مبنی بر آنکه که به برخی از مناطق چین رسیدگی و توجه بیشتر شود تا آنها پیشرفت کنند و این پیشرفت به عنوان لوکومتیو توسعه ای برای سایر مناطق کشور باشد. اما این نظریه در اجرا با مشکل مواجه شد، به دلیل آنکه مناطق توسعه یافته نه تنها توجهی به مناطق توسعه نیافته نکردند بلکه تبدیل به قطبی برای تمرکز و انباشته شدن بیشتر ثروت و قدرت و تشدید فاصله طبقاتی شدند که در دوره خوجین تائو سیاست معکوسی اجرا شد. به ویژه چین از بحران جهانی که در سال ۲۰۰۸ آغاز شد استفاده کرد و اینگونه اندشید حال که بخشی از بازارهای جهانی را از دست می دهیم آن سرمایه را در بخش های داخلی خود جبران کرده و در این مناطق بازارها را توسعه خواهیم دهیم. این روند سبب شد تا مناطق وسیعی از چین تحرک اقتصادی پیدا کنند.

:اما در عین حال چین در داخل نیز با چالش هایی مواجه است که به اختصار می توان به آن اشاره داشت

۱. عدم اشتغال که حدود ۴ تا ۴.۵ درصد از جمیعت بیکارند که درصد بسیار بالایی است

۲. به دلیل بالا رفتن سطح سواد تقاضاهای مردم بسیار بیش از امکانات شده است و در نتیجه چالش هایی را میان مردم و دولت ایجاد کرده است

۳. فساد اخلاقی و اداری. باتوجه به اینکه کشور چین از نظر مذهبی در پایین ترین سطح خود قرار دارد طبعا از نظر اخلاقی هیچ مبانی ارزشی وجود ندارد و این مساله علیرغم مبارزه شدید با فساد همچنان به عنوان یک معزل در داخل دولت باقی مانده است. به همین دلیل در طول چند سال گذشته دولت چین با آزادی مذهب موافقت و اعلام کرد که این آزادی برای آن است که اولا مذهب یک واقعیت است و دوما امید است تا در کنترل فساد در کشور بتواند نقش داشته باشد.

تحریریه دیپلماسی ایرانی/14

انتشار اولیه: جمعه 16 فروردین 1392/ باز انتشار: سه شنبه 20 فروردین 1392