سود بزرگی که روسیه از تحریم ایران می‌برد

نفت و روابط ایران و چین

قبل از سال 2012 به وضوح می توان گفت که ایران چین را به عنوان یک بازار مطمئن محسوب می کرد. ایران به میزان 10 تا 16 درصد از نیاز نفتی چین را برطرف می کرده و تحریم های آمریکا از سال 2006 تا 2011 چندان تأثیری بر خرید نفت چین از ایران نداشت. البته پکن از همان زمان نیز تلاش هایی برای پیدا کردن تأمین کنندگان جایگزین داشت اما این امر چندان جدی و ضروری نبود.

وفاداری نفتی چین البته چند عامل سیاسی دارد: رهبران چینی دغدغه جدی در خصوص امنیت انرژی دارند . ظاهراً در خصوص وابستگی بیش از اندازه به تأمین نفت از کشورهای حاشیه خلیج فارس که اغلب در تماس مستقیم با واشنگتن هستند، چندان اطمینانی ندارند.

از سویی تهران نیز به جریان نفت به سوی چین علاقه خاصی داشته و دارد. طی بیش از دو دهه تقابل با غرب و تهدیدات ضمنی و آشکار رژیم صهیونیستی برای حمله به ایران، تهران همواره به دنبال متحدان قابل اتکا بوده است. متحدانی که بتوانند به خوبی تعادل منفی در روابط بین المللی بر علیه ایران را به حالت توازن باز گردانند و احیاناً جلوی اقدامات اقتصادی مخرب غرب را بگیرند.

بعد از آنکه کشور از دادن این نقش به روسیه نا امید شد، توجهات به تدریج معطوف به چین گشت. مقامات کشور سعی بر آن کردند که وفاداری های چین را با ابزار اقتصادی بخرند. و به شکلی واضح با ابزار نفت.

پکن: از تهران تا مسکو

اما تقریباً با شروع سال میلادی قبل و افزایش تدریجی تحریم ها علیه ایران، ادامه و گسترش مبادلات نفتی با ایران برای چین ریسک های بالایی را به همراه آورد. تحریم مالی و نفتی آمریکا و اروپا، تأثیراتی حساس بر معادلات شرکت ها و مؤسسات چینی داشت که با ایران مراودات تجاری و مالی بر قرار کرده بودند. از سویی بحث خرید نفت از ایران نیز همزمان با محدودیت های مالی و نقل و انتقال وجود دردسر جدیدی برای چین به همراه آورد.

همچنین اتفاقات اخیر در ایران و مباحثی که پیرامون مذاکره با آمریکا مطرح شد این سؤال را در برابر نخبگان چینی قرار می دهد که آینده سیاست خارجی ایران و خصیصه های آن چه خواهد بود. این امر نیز منجر به آن می شود که چین در نظر مسکو را به عنوان شریکی مطمئن تر انتخاب کند.

یک دلیل نیز این است که روسیه عضو اوپک نیست و در نتیجه اختیار و آزادی عمل بیشتری در قبال تعیین سیاست های انرژی خود دارد. دوم آنکه با بازگشت ولادیمیر پوتین به صندلی ریاست جمهوری روسیه سیاست خارجی چین بیشتر از قبل آسیا محور شده است. سوم گسترش روابط دو کشور طی سال های اخیر در تقریباً تمام حوزه ها و موفقیت در مراودات دو جانبه چین را بیشتر به این امر رهنمون می شود که روسیه شریکی مطمئن در بحث انرژی است.

میزان واردات نفت چین از روسیه و ایران

هرچند روسیه و چین برای سال ها است که پیرامون مراودات در حوزه انرژی مذاکره می کنند، نتایج این مذاکرات اما به کندی خود را نشان داده است. در سال 2009 روسیه ساخت «اسپو 1» فاز اول خط لوله نفتی سیبری شرقی به اقیانوس آرام را تکمیل کرد. در حال حاضر ظرفیت این خط لوله 600 هزار بشکه در روز است که توان آن را دارد که تا سال 2025 به یک میلیون و 600 هزار بشکه افزایش یابد.

بعد از آن در سال 2010 مسکو اقدام به تکمیل خط لوله «اسکووردینو - داکین» کرد که ادامه اسپو 1 بود و آن را به مناطق شمالی چین متصل می کرد. ظرفیت این خط لوله نیز 300 هزار بشکه است که تا 2025 قرار است به 600 هزار بشکه برسد. در نهایت فاز دوم اسپو نیز در سال 2012 رقم خورد که ظرفیت آن از 300 هزار بشکه فعلی قرار است تا سال 2025 به 1 میلیون بشکه در روز برسد.

از سویی علیرغم آنکه روسیه از این طریق بازار نفت چین را به عنوان یک بازار دم دست برای خود رقم میزند، این امکان را دارد که در سال های آتی نفت سیبری را به خطوط کشتی رانی اقیانوس آرام نیز برساند. همه این ها بستگی به یک مقدمه دارد و آن افزایش صادرات نفت به چین است.

سال میلادی قبل همزمان با آغاز تحریم ها علیه ایران، چین با کمی وقفه به تدریج اقدام به کاهش واردات نفت خود از ایران و افزایش واردات از روسیه کرد. به گونه ای که از رقم 550 هزار بشکه در سال 2011 به رقم 433 هزار بشکه در پاییز 2012 رسید. تا پایان سال 2012 بر اساس آمار واردات نفت چین از ایران به میزان 22 درصد کاهش یافته است. این امر برای ایران که چین را به عنوان یک مشتری مطمئن در نظر می آورد یک هشدار و همچنین یک نا امیدی است.

ر همین مدت نگاهی به میزان واردات نفت چین از روسیه نشان می دهد که این واردات از رقم 395 هزار بشکه در روز به 500 هزار بشکه افزایش یافته است. تقریباً برابر 112 هزار بشکه کاهشی که از واردات نفت ایرانی صورت گرفته است. با این وصف که مسکو اکنون توان افزایش ظرفیت صادرات به چین را نیز دارد.

اما این موضوع محدود به چین نیز نمی شود. چندی پیش آنکارا از شرکت روسی گازپروم درخواست افزایش صادرات گاز به ترکیه را برابر با 3 میلیون متر مکعب در روز (برابر با 55 هزار بشکه) داد. این امر هرچند در ظاهر ارتباطی با ایران نداشت، اما با فاصله اندکی از انفجارهایی بود که در خطوط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه رخ داد.

انگیزه روسیه اقتصادی است نه سیاسی

البته باید یاد آور شد که افزایش مراودات روسیه با چین در حوزه انرژی، از دید روسیه ناشی از شرایط سیاسی که ایران را در بر گرفته است نیست. در جایی که پکن در تلاش برای ایجاد تنوع در تأمین کنندگان انرژی خود است، این امری مسلم است که دولت عمل گرای روسیه، این فرصت استثنایی را از دست ندهد.

از سوی دیگر باید این را در نظر داشت که اخیراً پوتین شرکت های نفتی روسیه را اجبار به رسیدن به رکورد تولید 10 میلیون بشکه نفت در روز برای یک دهه آینده کرده است. رسیدن به این هدف بدون جذب سرمایه گذاری خارجی به هیچ وجه مقدور نخواهد بود. در نتیجه فروش نفت به چین اهمیت بسیاری خواهد داشت، زیرا معمولاً زمانی که چین اقدام به خرید نفت از یک تأمین کننده می کند، در زیرساخت های بالا دستی و پایین دستی آن نیز سرمایه گذاری می کند تا از جریان مداوم انرژی اطمینان حاصل کند.

در این شرایط مسکو، وضعیت فعلی ایران را به عنوان یک فرصت استثنایی تلقی می کند. اما چین نیز آن قدرها بی احتیاط نیست که به یکباره اقدام به توقف صادرات نفت از ایران کند، زیرا رشد اقتصادی این کشور و اطمینان از بازپروری اقتصادی در شرایط بحران اقتصادی این اجازه را به نخبگان سیاسی چین نمی دهد.

مذاکرات اخیر پکن و مسکو بر سر انرژی این هشدار را به ایران می دهد که نفت ایران برای چین چندان ضروری و غیر قابل اجتناب نیست. به عبارت دیگر اکنون ایران باید بیشتر نگران از دست دادن بازار نفت چین باشد تا آنکه چین نگران از دست دادن ایران به عنوان یک تأمین کننده انرژی باشد.