سوریه پروژه مشترک آمریکا- انگلیس

دیپلماسی ایرانی: جان کری، وزیر امور خارجه ایالات متحده، اولین مقصد سفر اروپایی- خاورمیانه ای خود را لندن انتخاب کرده است. او روز گذشته در کنفرانس خبری مشترکی با ویلیام هیگ همتای بریتانیایی خود در لندن، ضمن در خواست از ائتلاف ملی اپوزیسیون سوریه برای شرکت کنفرانس رم  گفت که  بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، باید از قدرت کنار برود. در مورد سفر کری به لندن و دستور کار مذاکرات دو کشور و رویکرد آنها در قبال بحران سوریه با دکتر سید جلال ساداتیان،  تحلیلگر مسائل بین المللی و دیپلمات پیشین ایران در بریتانیا گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

جان کری اولین مقصد خود را لندن انتخاب کرده است. چرا لندن؟ روابط آمریکا و بریتانیا از چه ویژگی برخوردار است که اولین مقصد وزیر خارجه جدید آمریکا این کشور است؟

برای پاسخ به این سوال باید نگاهی تاریخی به روابط بریتانیا و آمریکا بیندازیم. بریتانیا برای سالهای طولانی در راس نظام سرمایه داری متکی بر تجارت بود. این موقعیت را با بهره گیری از قدرت دریایی اش بدست آورده بود و به نقاط سوق الجیشی عالم در همه قاره ها به گونه ای تسلط یافته بود که گفته می شد آفتاب در متصرفات بریتانیا غروب نمی کند و یعنی در تمامی نقاط کره زمین توانسته بود جاپایی برای خود تدارک ببیند. در جنگ جهانی اوّل این موقعیت تضعیف شد و پس از جنگ دوم جهانی به قیمت نجات خودش از شکست به دست ارتش نازی، آن موقعیت برتری تجاری و سلطه جهانی اش را به ایالات متحده تازه نفس و پیشرفته و صنعتی و زخم نخورده از حوادث دو جنگ مهیب رخ داده در اروپا، سپرد و با دل نگرانی و چشمان اشک آلود در سالهای پس از جنگ مجبور شد از کلیه متصرفاتش به خصوص از منطقه خاورمیانه و خلیج فارس یکی پس از دیگری خارج شود و سعی کند شرایط وعده داده شده به امریکای منادی آزادی را در سرزمین های استعماری بر قرار سازد. اما بریتانیا منافع خود را نمی توانست به کلی فراموش کند، بهترین کار نرد عشق باختن با جوان قدرتمند، ولی کم تجربه ای چون ایالات متحده امریکا بود که از بعد فرهنگی و تجانس نژادی و تاریخی با یکدیگر همخوانی فراوان داشتند؛ لذا بنای یک همکاری وسیع فیمابین دو سوی اقیانوس آتلانتیک شمالی شکل گرفت. روابطی که در تمامی سالهای پس از جنگ جهانی تاکنون به شکل های گوناگون ادامه داشته ، ولی قطع نشده است. از این منظر هر مسئولی به ویژه سران و وزرای کلیدی مثل وزرای خارجه طرفین، اولین دیدار هایشان را از کشور مقابل انجام داده اند. نخست وزیر فعلی بریتانیا نیز اولین دیدارش از ایالات متحده امریکا بود .

مهمترین مسائلی که در این سفر در دستور کار دوجانبه است چیست؟

در سفر جان کری به بریتانیا علاوه بر تجدید پیمان طرفینی، موضوعات بین قاره ای و مسائل مربوط به حساسیت های دو قدرت دو سوی اقیانوس از جمله تهدید بریتانیا به خروج از اتحادیه اروپا و از همه مهمتر ابتلائات این دو قطب در خاورمیانه (با وجود تفاوت های تعریف خاورمیانه در فرهنگ هر یک از دو کشور) مطرح است. خاورمیانه ای که تقریبا همه جای آن با بحران روبروست؛ مصر، لیبی، بحرین، عراق، افغانستان، یمن و از همه مهمتر سوریه و به تبع آن اسرائیل و تعهدات آنان نسبت به حفظ امنیت و آینده آن کشور و نیز مواضع آنان در قبال ایران و مذاکرات 5+1 در قزاقستان می تواند در دستور کار برای مرور استراتژی ها و تاکتیک های طرفین در دستیابی به اهداف تعیین شده آنان باشد؛ هر چند، در پاره ای از امور، در عین همکاری، رقابت های سخت و بعضا آشکار هم با یکدیگر داشته باشند.

به موضوع سوریه اشاره کردید که در دستور کار جان کری در مذاکرات دوجانبه آمریکا و بریتانیا قرار داشته است. جان کری در کنفرانس خبری مشترکی با ویلیام هیگ گفته است که بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه، باید از قدرت کنار برود.  از ابتدای بحران سوریه به نظر می رسید که آمریکا و انگلیس چندان برنامه مشخصی برای بحران سوریه ند اشته اند. الان به نظر شما با این موضع گیری می خواهند چه کنند؟ آیا آمریکا و انگلیس برنامه مشخصی برای بحران سوریه دارند؟

از ابتدای آغاز بحران و درگیری، سوریه با فراز و نشیب های زیادی مواجه شده است. بشار اسد در ابتدای به راه افتادن اعتراضات در این کشور به تصور آنکه همانند دوران حافظ اسد به راحتی می توانند نارضایتی ها را آرام کند به تهاجم به معارضین و نقاط ناآرام اقدام کرد. خشونت هایی که اعمال شد به پناهندگی بخشی از مردم سوریه بخصوص مرزنشینان به ترکیه انجامید. ترکیه، درابتدا، تعدادی را اسکان داد اما بعد تلاش کرد تا از عبور پناهندگان جلوگیری نموده  و منطقه امنی برای پناه جویان در داخل خاک سوریه فراهم کند. علاوه بر این از این نقطه دخالت نیروهای غربی و اعضای ناتو به پشتیبانی از ترکیه افزایش یافت. تشکیل گروه های معارض سازمان یافته و تشکیلات نظامی وابسته به آنها، جنگ در داخل خاک سوریه را وارد موقعیتی ساخت که با وجود تلفات انسانی بسیار بالا، به خصوص از انسان های بی گناه، شرایط یک جنگ داخلی تمار عیار در سوریه شکل گرفته است. متخاصمینی که به عنوان دفاع از حقوق خویش ولی در حقیقت به نیابت از طرف بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای با یکدیگر می جنگند. روسیه برای اولین بار پس از فروپاشی شوروی سابق ناوگان جنگی اش را روانه ماموریت خارج از خانه، در آبهای مرز آبی سوریه، نمود و به دلیل وخامت اوضاع نیروهای شاغل در خاک سوریه را از آن کشور خارج ساخت.

ماموریت صلح کوفی عنان و جانشین او اخضر ابراهیمی ادامه داشته است، لیکن دامنه خشونت و درگیری هنوز کاهش چشمگیر نیافته است. هرچند سوریه اعلام داشته که حاضر است با همه معارضین از جمله گروه های مسلح مذاکره کند، لیکن به نظر می رسد که غربی ها، به کمتر از عزل اسد، رضایت ندهند. این نقطه از خاورمیانه برای امریکا و بریتانیا از اهمیت فوق العاده برخوردار است به خصوص که در عین همکاری رقیبی همچون فرانسه، روسیه و حتی چین را پیش روی خویش می بینند. جمهوری اسلامی ایران نیز حمایت های آشکار خود را از سوریه اعلام داشته و در مقابل تلاش های غربی موضع گیری نموده است. در مقابل ایران، عربستان و قطر هم نقش های پیچیده خود را در این منطقه با هزینه بالا و تحریکات آشکار ادامه می دهند .

در چنین صحنه ای، حال که غرب موفق به حذف بشار اسد از صحنه نشده است، اگر حذف او را در یک بازه زمانی نه چندان طولانی، با اعطای امنیت جانی به اسد و خانواده اش در محلی قابل قبول، مثلا در بریتانیا که اسد در آنجا تحصیل کرده و ازدواج نموده است، به دست آورند به موفقیت بزرگی دست یافته اند. افزایش فشارهای تبلیغاتی، اقتصادی و حتی نظامی و همزمان مذاکره با دولت اسد و بازیگران مطرح منطقه ای، روندی بوده است که به نظر می رسد به سمت موفقیت میل می کند و این امر یکی از موضوعات مهم مورد مشورت دو بازیگر فرامنطقه ای همچون امریکا و بریتانیا و مسئولین سیاست خارجی آنان می تواند باشد .

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه : سه شنبه 8 اسفند 1391 / باز انتشار: شنبه 12 اسفند 1391