بین اروپا و آمریکا تفاوت قائل باشیم

 آرمان- احسان بداغی: ایران در حالی پا به مذاکرات با کشورهای1+5 خواهد گذاشت که همچنان نگاه خاصی نسبت به موضع کشورهای اروپایی و آمریکا در خصوص برنامه های هسته‏ای کشورمان وجود دارد. نظر غالب در این خصوص آن است که سه کشور انگلستان، فرانسه و آلمان در جریان این مذاکرات دنباله رو آمریکا خواهند بود. این در حالی است که تاریخ روابط خارجی کشورمان با اروپا نشان داده در برهه های زمانی که سیاستگذاران خارجی ما بین اروپا و آمریکا تفاوت‏هایی قائل شدند، نگاه اروپایی‏ها نیز به کشورمان تغییر کرده و آنها نیز به ما نزدیک‏تر شده‏اند. در همین خصوص با علی اکبر فرازی، سفیر سابق ایران در رومانی گفت وگویی داشتیم تا نظر وی را در خصوص نقش کشورهای اروپایی در مذاکرات با 1+5 جویا شویم.

در بسیاری از تحلیل‏ها 1+5 و به ویژه 3 کشور اروپایی و آمریکا یک واحد یکدست و یک نظر ارزیابی می‏شوند و بر همین اساس عنوان می‏شود که ایران در قبال 3 کشور اروپایی همان موضعی را اتخاذ کند که در برابر آمریکا اتخاذ می‏کند. آیا این پیش فرض برای ورود به مذاکرات مهمی مثل مذاکرات 1+5 می‏تواند ثمربخش باشد؟

ثمر بخش بودن یک ارزیابی بسته به میزان واقعی بودن آن است. در مذاکرات بین المللی کشورها هم باید خواست‏های واقعی و دستیافتی اتخاذ کنند، هم مواضع منطبق بر واقعیت اتخاذ کنند و البته تحلیل واقعی از طرف‏های مقابل خود داشته باشند. قطعا 1+5 در کلیت به عنوان یک گروه واحد و به شکلی که همه اعضا هم نظر باشند، عمل نمی‏کند. خروجی این مجموعه همیشه برآیند نظرات مختلف داخلی آن است. هر یک از این شش کشور در عملکرد خود به دنبال منافع و تثبیت مواضع خود هستند. گرچه چین و روسیه مواضع مستقل‏تری در تقابل با آمریکا دارند و سه کشور غربی بیشتر ساعت خود را با آمریکایی‏ها کوک می‏کنند. اما به هر حال آنها هم تفاوت دیدگاه ها و تفاوت مواضعی با آمریکایی‏ها دارند و یک مجموعه صرفا هم نظر نیستند یعنی اگر جایی منافع ‏شان با آمریکایی‏ها منطبق نباشد، قطعاً از این کشور پیروی نمی‏کنند و حتی از آن فاصله می‏گیرند مثلا در جنگ عراق ما شاهد چنین وضعیتی بودیم.

این وضعیت چه موقعیتی می‏تواند برای ایران ایجاد کند؟

به هر حال چین و روسیه در مجموعه 1+5 نزدیکی‏هایی با ایران دارند. یک کاسه دیدن اروپا و آمریکا باعث می‏شود تا در مذاکرات 1+5 با کشورمان عملا 4 عنصر قوی موضع تقابلی با ما اتخاذ کنند. در صورتی که روسیه و چین هم صددرصد به نفع ما حرکت نمی‏کنند. این موضع ما را تضعیف می‏کند. قطعا‍ً یکی از اصول دیپلماتیک استفاده از ظرفیت‏هایی است که در یک گروه به ظاهر واحد مثل همین 1+5 وجود دارد. وقتی اهداف و مواضع در این مجموعه نوساناتی دارد باید بتوان از آن به عنوان یک ظرفیت استفاده کرد. این منوط به آن است که ما هم از ماهیت 1+5 و هم از ماهیت این مذاکرات تعریف مشخصی داشته باشیم و با یک چشم به همه نگاه نکنیم.

اروپایی ها در شرایط فعلی قصد دارند در قالب مذاکرات 1+5 به ایران نزدیک شوند؟

به هر حال ظرفیت نزدیک شدن به اروپا بسیار بیشتر از آمریکا برای ما وجود دارد و این یک فرصت است. اروپایی‏ها به عنوان عناصر تاثیرگذار در معادلات 1+5 هر چقدر به ما نزدیک‏تر باشند برای ما فرصت مناسب‏تری است. ما اگر نگاهمان را معطوف به اروپای واحد به معنای یک اتحادیه کنیم، چندان نیاز به تفسیر جداگانه از سیاست آن نداریم. حال آنکه در همان چارچوب و در همین زمان حال، اختلاف نظرهایی وجود دارد. مثلا در جریان دخالت‏های فرانسه در مالی اختلاف نظرهایی در اتحادیه اروپا بود، اما اعضا موضع گیری رسمی نکردند. سیاست به هر حال فن استفاده از همین ظرفیت‏ها و تقویت جبهه خودی و تامین منافع است. وجود ظرفیت برای استفاده در قبال کشورهای اروپایی بستگی به تعریف خودمان از سیاست و معادلات سیاسی دارد. نمی‏توان این واقعیت را نادیده گرفت که تعریف ما تا حدودی انتزاعی بوده است. وقتی تعریف واقعی نداشته باشیم یا تعریف ما نامشخص و گنگ باشد، قطعا فرصت‏ها را از دست می‏دهیم. در این مذاکرات کشورهای اروپایی در قبال ایران موضعی هماهنگ دارند که بسیار هم به موضع آمریکا شبیه و نزدیک است. اما می‏توانست اینگونه نباشد و اکنون چینش نظرات پشت میز مذاکرات به گونه‏ای دیگر باشد. یکدست دیدن آمریکا و 3 کشور اروپایی در حقیقت امتیازی است برای آمریکایی‏ها که در شرایطی که ما تلاشی برای نزدیکی به اروپا نداریم، خود را به این کشورها نزدیک کرده و مواضع آنها را با خود منطبق کند.

آیا ظرفیت تغییر این موازنه به نفع ایران با نزدیک کردن اروپایی‏ها به کشور ما وجود دارد؟

ایران برای اروپایی‏ها یک بستر و چند رویا است. اروپایی‏ها به راحتی نمی‏توانند ایران را نادیده بگیرند و مخصوصا الان که با توجه به تحولات منطقه و نفوذ ایران، آنها همراهی کشور ما را بیشتر می‏خواهند. آنها به تاثیر ایران در منطقه معترف هستند و این یک فرصت است. حالا تبدیل شدن این فرصت، به یک امتیاز عملی سیاسی در عرصه خارجی نیازمند تغییر منش و روش در سیاست خود ایران است تا در برخی حوزه ها نگاهش را نسبت به اروپا عوض کند. به هر حال اروپایی‏ها به ما نیازهایی دارند و البته ما هم به همراهی آنها نیازمندیم. پس بستر تغییر مناسبات وجود دارد اما باید با سیاست تغییر مناسبات همراه شود تا نتیجه بخش باشد.

در مورد میزبانی قزاقستان برای مذاکرات 1+5 آیا می‏توان این ارزیابی را ارائه داد که قبول شدن میزبانی این کشور نشان از دست بالای ما در برخی از حوزه های مذاکره و مناسبات با 1+5 است؟

قبلا هم راجع به میزبانی عراق در مذاکرات 1+5 چنین موضعی مطرح شده بود. به هر حال قبول شدن پیشنهاد ایران نشانه خوبی می تواند باشد، اما مهم این است که این مساله چقدر در مذاکرات به شکل عملی تاثیر دارد. میزبانی قزاقستان جز یک پرستیژ بین‏المللی چیز زیادی برای این کشور ندارد و آنها اصلا دخل و تصرفی در مذاکرات نمی‏توانند داشته باشند. در عمل موضوع میزبانی برای 1+5 چندان مهم نیست که بخواهند روی آن تاکید کنند و این کشورها بیشتر بر نفس دستاورد و نتیجه مذاکرات تمرکز دارند.