آینده صادرات طلای سیاه در ابهام

دیپلماسی ایرانی: ژاپن و هند در روزهای گذشته اعلام کردند که واردات نفت خود را در سال آینده 15 درصد کاهش خواهند داد. چین، هند، ژاپن و کره جنوبی مهم ترین وارد کنندگان نفت ایران هستند که در اثر تحریم های نفتی آمریکا و اروپا، واردات نفت خود را به طور چشم گیری کاهش داده اند. ژاپن در ماه اکتبر گذشته 160 هزار بشکه در روز از ایران نفت وارد کرد و به طور متوسط در ده ماه گذشته 187 هزار بشکه در روز از ایران نفت خرید که این رقم در مقایسه با سال پیش از آن 41 درصد کاهش را نشان می دهد. هند نیز اعلام کرده است که برای خرید نفت ایران، به دلیل تحریم های بانکی باید هزینه بیشتری بپردازد و از این رو خواهان خرید نفت ارزان تر از ایران است. گفته می شود که تحریم ها موجب شده که ایران ماهانه 5 میلیارد دلار درآمد نفتی خود را از دست بدهد و فروش نفت ارزان این درآمد را بیشتر کاهش خواهد داد. در مورد این مسائل با مهندس عماد حسینی معاون موسسه مطالعات بین المللی انرژی و سخنگوی سابق کمیسیون انر‍ژی مجلس گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

 ژاپن و هند اعلام کرده اند که برای سال آینده تا 15 درصد واردات خود از ایران را کاهش خواهند داد. به نظر شما این مسئله از چه جهت مطرح می شود؟

این مسئله از دو بعد دارای اهمیت است. اولا این کشورها به لحاظ رسانه ای و خبری به دنبال ایجاد جو روانی در مورد مسئله فروش نفت ایران هستند. علاوه بر این بعد عمیلاتی مسئله است. من فکر می کنم بیش از هرچیز این کشورها می خواهند به آمریکا نشان دهند که در مسیر تحریم ایران حرکت می کنند تا از معافیت آمریکا در مورد تحریم نفت ایران برخوردار شوند. همین دو هفته پیش وزیر خارجه آمریکا طی بیانیه ای اعلام کرد که معافیت چین، هند، کره جنوبی، آفریقای جنوبی، ترکیه، سریلانکا، مالزی، سنگاپور و تایوان از تحریم نفتی ایران برای مدت شش ماه دیگر تمدید شده است و دلیل این معافیت را کاهش خرید نفت خام این کشورها از ایران بیان کرد. بنابراین این کشورها می خواهند نشان دهند که در حال کاهش خرید نفت ایران هستند تا با تحریم آمریکا مواجه نشوند.

چرا این اتفاق به یکباره رخ نمی دهد؟

چون باید جایگزین های مناسبی برای نفت ایران پید اکنند. در برخی مواقع آنها نفت جایگزین پیدا می کنند ولی این نفتی نیست که با استانداردهای پالایشگاه های آنها سازگار باشد، لذا آمریکا به این کشورها فرصت داده که به مرور قانون تحریم نفت ایران را اجرا کنند. یعنی تا زمانی که خریداران نفت از ایران بخواهند جایگزین مناسب را پیدا کنند مدت زمانی به طول می انجامد. اگر این مسئله نباشد هیچ کشوری معافیت نخواهد گرفت چرا که آمریکا می خواهد فشار بر ایران افزایش یابد و به دنبال معافیت این کشورها، که خریداران اصلی نفت ایران هستند، نیست. به این دلیل فرصت می دهد که آنها جایگزین پیدا کنند ولی این اتفاق در حال وقوع است و کشورهایی مثل عراق و عربستان و دیگر تولید کنندگان نفت می توانند جایگزین ایران شوند.

این 15 درصد کاهش واردات از سوی هند و ژاپن تا چه اندازه در فروش نفت و در آمد نفتی ایران موثر است؟

من فکر می کنم که در مورد تحریم ها برای کشور ما این مسئله جا افتاده و تقریبا پذیرفته شده که ما به صورت سابق نمی توانیم نفت خود را به کشورهایی که خریدار نفت ایران بودند بفروشیم. باید بپذیریم که شرایط گذشته دیگر وجود ندارد.  بنابراین بحث دیگر برای ایران ده درصد یا پانزده درصد کاهش خرید نفت ژاپن یا هند نیست؛ ایران باید توقع این را داشته باشد که صد درصد خرید نفت ایران از سوی کشورها دیگر قطع شود. بر اساس این پیش بینی ما باید درآمد خودمان را به نوعی مدیریت کنیم و منابع دیگر را جایگزینی کنیم تا بتوانیم اقتصاد کشور را مدیریت کنیم و به نوعی کشور را اداره کنیم.

ولی به هر حال جایگزین کردن نفت ایران ساده نیست. چه کشورهایی می توانند جایگزین ایران شوند؟

خطری که هست این است که عراق در حال افزایش نفت ایران است. گزارشها نشان می دهد که عراق 500 هزار نفت تولید نفت خود را افزایش خواهد داد و اعلام کرده که تولید این کشور در سال آینده به سه میلیون و هفتصد هزار بشکه در روز خواهد رسید. وزیر نفت عراق چند روز پیش با اعلام این که میزان تولید نفت کنونی این کشور بیش از 3.4 میلیون بشکه در روز است، تصریح کرد که ممکن است میزان تولید این کشور به 3.8 میلیون بشکه در روز تا پایان سال آینده برسد که برابر با رکورد تولید سال 1979 است. عربستان هم که تولیدات غیر اوپکی دارد و همواره سقف اوپک را رعایت نکرده در حال حاضر هم به دنبال افزایش تولید خود است. خطر این است که این کشورها با این افزایش تولیدات بتوانند جایگزین ایران شوند و به کشورهایی که طرف قرارداد ایران هستند نفت بفروشند و به این ترتیب صادرات نفت ایران تحت تاثیر قرار بگیرد.

درمقابل این مسئله چه باید کرد؟

این مسئله به دیپلماسی انرژی در کشور مربوط می شود. باید دیپلماسی انرژی انرژی ایران به گونه ای خاص تتنظیم شود و ایران باید رفتارهای خود را با کشورهای دیگر به نحوی تنظیم کند که تاثیر گذاری تهدیدات و تحریم های ایالات متحده به حداقل برسد.  چنانچه گفتم شاید این مسئله فرصتی ایجاد کند که وابستگی اقتصاد ایران به نفت کاهش یابد و ایران به دنبال جایگزینی برای نفت بگرددد. این مسئله صرفا هم به مالیات محدود نمی شود.

علاوه بر این پایین آمدن صادرات نفت ایران، فرصتی برای مخازن داخلی خواهد بود که بتوانند مورد بازسازی قرار گیرند. یعنی ایران باید بحث های توسعه صنعت نفت خود را به گونه ای به پیش ببرد که از تولید غیر صیانتی جلوگیری کند. این ها را می توان جنبه های مثبت تحریم دانست. یعنی عدم صادرات نفت این فرصت را ایجاد می کند که ما تولید غیرصیانتی نداشته باشیم. علاوه بر این می توانیم مخازن مشترک را توسعه دهیم و در این حوزه سرمایه گذاری کنیم.

آیا با وجود کاهش درآمد نفتی ایران چنین کاری ممکن است؟

به نظر می رسد که چندان رابطه مستقیمی بین افزایش درآمد نفت و توجه به صنعت نفت وجود ندارد. آیا در سالهای گذشته که درآمد نفتی ایران افزایش یافت این اتفاق افتاد؟ مطالعاتی که انجام شده نشان می دهد که افزایش قیمت نفت یا افزایش صادرات نفت ایران نقشی در توسعه صنعت نفت ندارد؛ در گذشته هم این مسئله ثابت شده.

سال گذشته که اروپا و آمریکا قانون تحریم نفت ایران را تصویب می کردند، برخی معتقد بودند که حذف ایران از بازار نفت جهانی امکان پذیر نیست. با گذشت یک سال به نظر شما امکان این که نفت ایران را به طور کلی از بازار نفت جهانی حذف کنند وجود دارد؟

این امکان وجود دارد. هرچند پروسه طولانی نیازمند است ولی امکان حذف کامل نفت ایران از بازار نفت جهان وجود دارد. من فکر می کنم خبرهایی که هر از چند گاهی در رسانه های جهان منتشر می شود مثلا خبری که در روز گذشته ژاپن و هند اعلام کردند و در مورد کاهش واردات نفت از ایران درصدهایی را اعلام کردند به این معنی است که به نسبت این درصد ها توانسته اند جایگزینی را پیدا کنند مثلا اگر هند اعلام می کند تا 15 درصد نفت ایران را کاهش می دهد به این معنی نیست که مصرفش کاهش پیدا کرده بلکه یعنی به این نسبت جایگزین برای نفت ایران پیدا کرده است. درواقع واردات این کشورها از ایران کاهش یافته است نه کاهش واردات کلی این کشورها.  به نظر من خطر جدی این است که به مرور این درصد ها را بالا ببرند و به صفر درصد برسانند. آن موقع است که ما هیچ نفت خامی را صادر نخواهیم کرد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 12

انتشار اولیه: شنبه 2 دی 1391 / بازانتشار: چهارشنبه 6 دی 1391