توافق هسته ای با ترک عادت های بد

دیپلماسی ایرانی: با افزایش تنش ها بر سر ایران و چین این دو کشور مهمترین موضوعات سیاست خارجی در سال 2013 به شمار می روند.

در 21 ژانویه، باراک اوباما، دور دوم ریاست جمهوری خود را آغاز می کند . بر همگان روشن است که وی باید در دو سال آینده تصمیم نهایی را در مورد اقدام نظامی علیه تاسیسات هسته ای ایران اتخاذ کند یا اینکه جامعه بین المللی را به سوی معامله ای با ایران هدایت کند که به نظر نمی رسد برای اسرائیل راضی کننده باشد. آنچه واضح است تمایل اوباما به کاهش تعهد خود به خاورمیانه به منظور تمرکز بر منطقه آسیا- پاسیفیک است، جایی که احتمال بروز درگیری می تواند تهدیدی برای چشم انداز جهان باشد. آنچه در زیر می خوانید نظر تحلیلگران موسسه چاتهم هاوس در تحلیل استراتژی اوباما در قبال ایران است.

در چند هفته گذشته نوعی خوش بینی در خصوص شانس مذاکره موفق بر سر برنامه های هسته ای ایران پدید آمده است. اما این خوش بینی تنها در صورتی به نتیجه می رسد که عادت های بد تغییر کند.

در نتیجه تحریم های اعمالی علیه ایران ، کشور های عضو گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) که مذاکرات هسته ای با جمهوری اسلامی را دنبال می کنند، اهرم  های بیشتری به دست آورده اند. آنها با ارسال برخی علائم قصد دارند نشان دهند در صورت انجام اقدامات اعتماد ساز از سوی ایران احتمال لغو تحریم ها وجود دارد. این رویکردی است که می تواند ارزش مذاکره را افزایش دهد. در همین حال این روزها بحث مذاکره مستقیم ایران و آمریکا نیز مطرح است که واکنش برخی در تهران به آن منفی نبوده است.

همچنین برخی گمانه زنی ها از کاهش خطر هسته ای شدن ایران خبر می دهد. آژانس بین المللی انرژی اتمی در تازه ترین گزارش خود در مورد برنامه های هسته ای ایران از تبدیل مقادیری از اورانیوم غنی شده به صفحه های سوخت برای راکتور تحقیقاتی تهران خبر داده است. با توجه به این موضوع، اسرائیل نیز می گوید خط قرمز خود را برای اقدام نظامی علیه ایران به تعویق انداخته است. البته باید گفت آمریکا نیز در ماه های اخیر برای پایین کشیدن اسرائیل از موضع جنگ طلبانه علیه ایران تلاش های زیادی انجام داده است. خط قرمز دولت اوباما با اسرائیل در مورد اقدام نظامی علیه ایران متفاوت است. واشینگتن می گوید در صورتی که ایران در حال دستیابی به سلاح هسته ای باشد، گزینه نظامی را کلید خواهد زد اما تل آویو ادعا می کند دستیابی تهران به توانایی تولید بمب نیز برای عملی کردن گزینه جنگ کافی است.

اما آیا اکنون فضا برای حل سیاسی مساله هسته ای ایران آماده تر شده است؟ در تئوری می توان گفت، بله. افزایش ظرفیت غنی سازی در ایران نوعی اجماع در گروه 1+5، در زمینه لزوم حل سریع مساله هسته ای ایران ایجاد کرده است. مساله ای که یک دهه مذاکره در مورد آن تا کنون بی نتیجه بوده است. از سوی دیگر در نتیجه تبلیغات اسرائیل برای استفاده از گزینه نظامی علیه ایران، این گزینه بسیار پر هزینه معرفی شده و طرف ها ترجیح می دهند رویکردی مرحله بندی شده بر مبنای پیمان منع اشاعه هسته ای را دنبال کنند.

توافق مرحله بندی شده همان چیزی است که شماری از کارشناسان برای سال ها آن را توصیه می کردند.

آنچه ایران طبق این توافق به دست می آورد، شامل:

- به رسمیت شناخته شدن حق غنی سازی اورانیوم

- همکاری هسته ای با آژانس بین المللی انرژی اتمی و دیگر کشورها

- لغو تدریجی تحریم های مربوط به برنامه های هسته ای و دیگر تحریم های تجاری

- مصونیت در صورت اینکه بپذیرد تحقیقات نظامی در برنامه های هسته ای انجام داده است.

- راهی به سوی کاهش تنش های منطقه ای با توجه به نگرانی هایی که در خصوص تمایل آمریکا به تغییر رژیم مطرح می شود.

آنچه ایران باید انجام دهد:

- محدود شدن کیفیت و سطح غنی سازی اورانیوم و پذیرش بازرسی های گسترده

- قادر ساختن آژانس به اثبات ماهیت برنامه های هسته ای ایران

- شفافیت نشان دادن

-توافق با آمریکا و برقراری مذاکره بر سر موضوعاتی شامل درگیری های منطقه ای

البته برای پیشرفت واقعی، عادت های بد از سوی دو طرف باید کنار گذاشته شود.

نخست، بی اعتمادی: این عامل مذاکرات را به گزینه های اندکی محدود می کند. تلاش های نه چندان جدی از هر طرفی که باشد ، از جانب طرف دیگر پس زده می شود و به این ترتیب طرفین می کوشند جدی نبودن دیگری برای توافق را اثبات کنند. مقامات ایران باید با آمریکا مذاکره کنند همانگونه که در سال 2001 بر سر مساله طالبان در افغانستان این اقدام را انجام دادند.

دوم: تلاش برای اعمال راهکار دلخواه در صورتی که برای راهکار های مورد توافق برای دو طرف هیچ اقدامی صورت نمی گیرد.

این در حالی است که بسیاری از سیاستمداران در غرب و اسرائیل ، اعتبار خود را در میان ایرانیان خراب کرده اند. برای مثال، آمریکا می گوید مشکلی با مردم ایران ندارد اما تحریم های مالی و نفتی که علیه جمهوری اسلامی اعمال می کند، پیامد های مستقیمی برای مردم ایران به همراه دارد.

از سوی دیگر شکست گروه 1+5 برای ایجاد اتحاد بر سر یک ساختار واحد از اهداف مذاکره ای طبقه بندی شده نیز نمی تواند کمک کننده باشد. همراه کردن روسیه و چین با یک رویکرد مرحله بندی شده در قبال ایران آسان تر است و این در حالی است که غرب با وجود طرح این ایده ها همچنان به دنبال توقف غنی سازی در ایران است.

این رویکرد به یک مانع دیگر تبدیل می شود و این در شرایطی است که هیچ یک از طرف ها ارزشی برای نگرانی های امنیتی طرف مقابل قائل نمی شوند.

در مورد این عادت ها، نکته تغییر ناپذیری وجود ندارد. در جهان منطقی امروز هر یک از طرف ها باید عادت های بد خود را کنار بگذارد. هرچند که در مسیر پیروزی کلی، دور شدن اهداف استراتژیک هر یک از طرف ها نیز محتمل است.

تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: شنبه 18 آذر 1391 / بازانتشار : سه شنبه 22 آذر 1391