ایران همچنان پتانسیل میانجی گری را دارد

دیپلماسی ایرانی: مخالفان در سوریه روز به روز قوی تر می شوند و خبر از فتح مناطق بیشتری می دهند. این در حالی است که دولت بشار اسد هم چنان معتقد است دلیلی برای کناره گیری وجود ندارد. دیپلماسی ایرانی آخرین تحولات سوریه را در گفت و گو با حجه الاسلام و المسلمین محمد شریعتی دهاقان، رایزن فرهنگی پیشین ایران در سوریه بررسی کرده است:

به نظر می رسد مخالفین بعد از نشست دوحه به شکل منسجم تری وارد عمل شده اند. چه مسئله ای باعث انسجام مخالفان شده است؟

اساس کلام برخی از تحلیل گران سیاسی از مدت ها قبل این بود که نظام بشار اسد رفتنی است. فشارهایی که از سوی طرف های بین المللی، چه کمک دهندگان و چه کسانی که می خواهند مخالفین را به طور رسمی شناسایی کنند، به مخالفین وارد می شد، به این منظور بود که مخالفین بتوانند در داخل خود به وحدت برسند. بحث اصلی نیز در این رابطه به این مربوط بود که چه کسی قرار است جایگزین نظام بشار اسد شود؟ نقش القاعده و تندروها در آینده سوریه مسئله ای است که نگرانی هایی ایجاد کرده. حساسیت های غربی ها روی این مسئله باعث شده حتی در تبلیغات غربی نیز در مورد توانایی و حجم این نیروها بزرگ نمایی شود.

از نظر سیاسی باید اشاره کرد که به دلیل این که ائتلاف قبلی نتوانست همه گروه ها را در بر بگیرد، ائتلاف جدیدی در دوحه شکل گرفت و با عضویت حدود شصت و سه نفر از مخالفین بشار اسد، رئیسی را برگزیدند که در عین حال که اسلامی بود، اخوانی نبود. این فرد کسی نبود جز معاذ خطیب، امام جماعت مسجد اموی. بنابراین ایجاد یک ائتلاف منسجم تر، به عنوان یک نیاز بین المللی مطرح می شد، خصوصا این مسئله از سوی کشورهایی مثل ترکیه و قطر که در مسیر براندازی نظام بشار اسد پیش می رفتند، ضروری دانسته می شد. برخی کشورها مثل عربستان و قطر، در این مسیر بیشتر نقش دارند و برخی کمتر. لذا هدف از ایجاد ائتلاف مخالفین در دوحه در مرحله اول اتحاد مخالفان بود و در مرحله بعد گرفتن کمک های خارجی بیشتر. چرا که قبل از نشست دوحه کمک های مالی به مخالفین کم شده بود و تعداد کشته ها افزایش یافته بود.

چرا تلاش های بین المللی برای حل بحران بی نتیجه مانده است؟

مهم ترین عامل باقی ماندن نظام بشار اسد به غیر از اختلافات در بین نیروهای معارض، وتوی قطعنامه های شورای امنیت از سوی روسیه بوده است. روسیه تاکنون بر این مسئله پافشاری کرده است که سوریه در حال حاضر دولت مستقر دارد و هر گونه استفاده شورای امنیت از فصل هفتم منشور ملل متحد نشان دهنده این است که دولت بشار اسد بر این کشور حاکمیت ندارد و تایید این مسئله برای سوریه بسیار گران تمام خواهد شد.

طرح هایی که از طرف کوفی عنان و اخضر ابراهیمی، نماینده سابق و کنونی سازمان ملل و اتحادیه عرب در بحران سوریه، تاکنون ارائه شده است، با موافقت حکومت سوریه و بر اساس بند ششم منشور انجام گرفته است. این در حالی است که ابراهیمی طی روزهای قبل گفت که شورای امنیت باید به توافق برسد و بر اساس فصل هفتم منشور تصمیم گیری کند. فصل هفتم منشور به اقدامات قهرآمیز مربوط می شود و طبیعی است که این بخش از نظر او چندان مورد موافقت حکومت فعلی سوریه قرار نگرفته است.

وضعیت دولت بشار اسد را چگونه ارزیابی می کنید؟

 نقش دولت سوریه در اداره امور روز به روز در حال کم شدن است و تاکنون مناطق بسیاری را بر روی زمین از دست داده است، اما با استفاده از نیروی هوایی و با بمباران مناطق مختلف توانسته است تا حدی موقعیت خود را حفظ کند. ضعف دولت در زمین، ناشی از اختلافاتی است که میان اعضای نیروی زمینی از طرفی و میان نیروی زمینی و هوایی از طرف دیگر وجود دارد. به نظر می رسد نیروی هوایی بیشتر در اختیار حاکمیت علوی و حزب بعث است تا نیروی زمینی. صدهزار سرباز و درجه دار از نیروی زمینی از میان ارتش پانصد هزار نفری جدا شده اند. این مسئله مشکلاتی را برای دولت سوریه ایجاد کرده و از سوی دیگر برخی از ارتشیان سوریه برای نظام سوریه قابل اعتماد نیستند. فرودگاه دمشق در حال حاضر با تهدید های جدیدی مواجه شده و مناطق نزدیک به دمشق مانند بارگاه حضرت زینب نیز دیگر چندان در اختیار دولت نیست. توسعه زد و خوردها به تدریج سبب شده است که مخالفان روحیه بیشتری پیدا کنند. علاوه بر این روز به روز کشورهای بیشتری ائتلاف مخالفان را به رسمیت می شناسند. بنابراین به نظر می رسد در روزهای آینده یا پیشروی بیشتری توسط مخالفان بر روی زمین انجام شود یا کشورهای حامی مخالفین برای جلوگیری از خونریزی بیشتر به دنبال گرفتن مصوبه از شورای امنیت باشند.

آخرین نشست ائتلاف مخالفان بشار اسد در قاهره بوده است. این جلسه چه نتیجه ای در پی داشته است؟

ائتلاف در جلسه دو روزه ای که در قاهره داشته است اعلام کرده که در آینده نزدیک دولت موقف تشکیل می دهد. گفته می شود کاندیدای قوی آن ها برای نخست وزیری ریاض حجاب است. بین ده تا دوازده وزیر نیز مد نظر قرار دارند تا اگر به رسمیت شناخته شوند تصمیمات مربوط به سوریه و نمایندگی این کشور در اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی و بعد ها سازمان ملل را به عهده گیرند. از این طریق آن ها می توانند خود، خواستار اجرای بند هفت منشور ملل متحد در مورد سوریه شوند. در این صورت مخالفت روسیه نمی تواند چندان موثر باشد.

 آیا خود بشار اسد چنین دولت انتقالی را می پذیرد؟

بشار اسد تاکنون که چنین مسئله ای را قبول نکرده است. تمام کسانی که در اطراف بشار اسد هستند هم اعلام کرده اند که خط قرمز ما  بشار اسد است. روسیه هم معتقد است بشار اسد چون نماینده علوی ها و اقلیت های دیگر در سوریه است، نباید بر برکناری او اصرار کرد. اما در طرح ابراهیمی، پیش بینی شده است که یک دولت با اختیارات کامل به عنوان یک دولت ائتلافی و انتقالی با مشارکت افرادی از نظام بشار اسد که دستشان به خون آلوده نیست و نیز مخالفان تشکیل شود. این طرح به معنای آن است که ریاست جمهوری تنها مقامی تشریفاتی باشد که هیچ نقشی در حکومت انتقالی نداشته باشد. اما بشار اسد هنوز این طرح را نپذیرفته است.

مخالفین هم فکر می کنند که دیگر نمی توان با نظام بشار اسد مذاکره کرد، مگر برای رفتن او. بنابراین ائتلاف، مذاکره را تنها برای انتقال قدرت به رسمیت می شناسد. وگرنه مذاکره برای تقسیم قدرت را قابل قبول نمی داند. البته معارضه داخلی به تازگی به ریاست حسن عبدالعظیم شعار خود را اسقاط و از بین بردن نظام بدون اقدامات مسلحانه تعریف کرده است. معارضه داخلی با این که قبلا گفته بودند نمی توان با رژیم بشار اسد در حالی که کشتار را ادامه می دهد مذاکره کرد، اما در مسکو احتمال مذاکره با بشار اسد برای انتقال قدرت را رد نکرده اند. اما هنوز علائم مربوط به راه حل سیاسی ظاهر نشده است. به این دلیل که در حال حاضر حرف اول و آخر را کسانی می زنند که در روی زمین پیکار می کنند و مسائل سیاسی تابع پیشرفت و عقبگرد آن ها است.

برخی تحلیل گران معتقدند در ماه های آینده شاهد قتل عام علوی ها در سوریه خواهیم بود. به نظر شما این مسئله چقدر نزدیک به واقعیت است؟

کسانی که بحث قتل عام علوی ها را مطرح می کنند، همان کسانی هستند که می گفتند دولت بشار اسد ساقط نمی شود. این تعبیر به معنای آن است که آن ها قبول کرده اند که دولت بشار اسد طی ماه های آینده سقوط می کند. یکی از آثار ساقط شدن دولت بشار اسد، کشتار علوی ها است. چون بشار اسد دست به خشونت زده و علوی ها را با مسئله خونریزی مردم سوریه به خصوص سنی ها درگیر کرده است، قهرا کینه هایی پیدا می شود. اگر از یک سال و نیم قبل مسائل به طور سیاسی حل می شد، مسئله به اینجا نمی رسید. افکار عمومی بین المللی به شدت روی کشتار اقلیت ها، ظلم به اقلیت ها و ... حساس هستند. لذا سازمان ملل باید نسبت به این مسئله هشدار دهد و به طور جدی جلوی احتمال وقوع این کشتار و انتقام جویی را بگیرد.

به نظر شما ایران هنوز می تواند در حل بحران نقش ایفا کند؟

ایران هنوز هم می تواند در این موقعیت نقش ایفا کند و این نقش می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. گرچه برخی معتقدند برای میانجی گری ایران دیر شده و ائتلاف مخالفین نه با ایران و نه با دولت سوریه وارد گفت و گو نخواهد شد، اما به نظر می رسد اگر ایران قبول کند که بشار از قدرت کناره گیری کند، تا پیش از وقوع تغییرات جدی در این کشور، می تواند در تحولات سوریه نقش آفرینی مثبتی داشته باشد. /12

انتشار اولیه:چهارشنبه 15 آذر 1391 / بازانتشار: شنبه 18 آذر 1391