ایران تحت فشار، تصمیم به مصالحه نخواهد گرفت

دیپلماسی ایرانی: بیستمین نشست از سلسله نشست های دیپلماسی ایرانی با عنوان ایران و امریکا؛ تقابل یا عامل در حال برگزاری است. نخستین سخنران این نشست دکتر عباس ملکی بود. او سخنرانی خود را با عنوان ایران ـ امریکا؛ اقدامات قهرآمیز با برشمردن مجموعه اقدامات در روابط میان کشورها آغاز کرد و گفت که اقداماتی که در مجموعه روابط میان کشورها مورد بررسی قرار می گیرد را می توان این گونه برشمرد: شناسایی کشور دیگر، دیپلماسی عمومی، قدرت نرم، دیپلماسی کلاسیک، اقدامات قهرآمیز، جنگ و جنگ سایبری.

او در ادامه به انواع اقدامات قهرآمیز پرداخت و گفت: یکی از انواع اقدام قهرآمیز عبارت است از تهدید به آسیب وارد کردن در آینده بعنوان ابزاری برای نفوذ در صحنه بین المللی. هدف از اقدامات قهر آمیز این است که با استفاده از این اقدامات کشور اول می تواند کشور دوم را ناگزیر سازد تا رفتار خود را در جهت دلخواه کشور اول تغییر دهد. ابزار این کار عبارتست از تهدید به تحمیل اقدامات هزینه بر تنبیهی، اگر کشور دوم از این کار سرباز زند. اما اگر کشور دوم براساس نظر کشور اول اقدام نماید، اقدامات تنبیهی از میان برداشته خواهد شد. بنابراین اقدام قهرآمیز یک معامله همراه با چانه زنی است که مانند دیگر انواع معاملات نیازمند همکاری دو طرف برای رسیدن به نتیجه است. اقدام قهرآمیز یک امر استراتژیک است، زیرا هم کشور انجام دهنده و هم کشور هدف اقدامات خود را بر مبنای پیش بینی این که چگونه کشور دیگر عکس العمل نشان می دهد انتخاب می نمایند.

این پژوهشگر ارشد دانشگاه هاروارد با این سوال ادامه داد که چه تفاوتی میان اقدامات قهرآمیز و جنگ وجود دارد؟ جنگ به گفته توماس شلینگ (1956) غیردیپلماتیک و یک مجادله ساده در مورد زور است. در جنگ سنتی، خشونت مستقیما برای رسیدن به یک نتیجه که می تواند از بین بردن مقاومت کشور دوم باشد استفاده می شود. اقدام قهرآمیز با تحمیل اجباری اراده یک کشور علیه دیگری، مانند جنگ سنتی تفاوت دارد. اقدام قهرآمیز، دیپلماتیک است و مانند سایر انواع دیپلماسی، تلاش برای مصالحه است. اقدام قهرآمیز بستگی تنها به زور کشور اول و دوم ندارد، بلکه به منافع آنان نیز بستگی دارد. هدف اقدام قهرآمیز تاثیرگذاری بر پروسه تصمیم گیری داخلی کشور هدف به منظور تغییر دادن آن است. در اقدام قهرآمیز ممکن است خشونت دارای ارزش استراتژیک نباشد. کشور اول ممکن است برای آنکه کشور دوم را به تغییر رفتار متقاعد کند از نیروی نظامی استفاده محدودی بنماید تا نشان دهد که بصورت ضمنی و یا صریح که می تواند از نیروی نظامی استفاده وسیعتری هم بکند.

دکتر عباس ملکی در ادامه به انواع دیپلماسی قهرآمیز پرداخت  انواع دیپلماسی قهرآمیز (تحریم های دیپلماتیک) عبارتند از سیاست چماق و هویج، فشار و گفتگو، تحریم اقتصادی، نیروی نظامی و عملیات پنهان. اما سوال این جاست که چه زمانی اقدامات قهرآمیز موفق است؟ بزبان ساده، اقدام قهرآمیز می تواند تصمیم گیران در کشور هدف را زمانی متقاعد کند که رفتار خود را تغییر دهند که وضعیت فعلی برای آنها دارای هزینه های متعدد باشد. به همین دلیل اقدام قهرآمیز هم باید چماق داشته باشد و هم هویچ. مشوق های اقدام قهرآمیز بظاهر شیرین و مثبت هستند. اقدام قهرآمیز باید مشروط باشد: کشور دوم باید بفهمد که اگر با شرایط کشور اول موافقت نکند، چه اتفاقی پیش خواهد آمد. همچنین اطمینان داشته باشد که تهدید عملی نخواهد شد اگر با شرایط کشور اول موافقت کند.

او سپس به این سوال پرداخت که به چه اقداماتی می توان عنوان اقدامات قهرآمیز داد و گفت: ادبیات اقدامات قهرآمیز می گوید که جراحات اقتصادی و یا حملات نظامی به یک کشور لزوما به تغییرات سیاسی نخواهد انجامید. تاثیر چماق پارادوکسیکال است. در ادبیات بازدارندگی در روابط بین الملل از این دینامیزم به مدل اسپیرال یاد می شود. یعنی فشار بر حریف، محرک یک عکس العمل شتابناک افزاینده خواهد بود. (Spiral Model, Jervis) نظریه پردازان تحریم اقتصادی معتقدند که ضربات اقتصادی ناشی از تحریم عمدتا باعث انگیزه می شود تا رژیم در کشور حریف دارای پشتیبانی بیشتر داخلی شود و بتواند افکار عمومی و نحبگان را به نوعی تحریک کند که راه بر هرگونه امتیاز دهی به طرف مقابل بسته شود.

او در ادامه به بحث تحریم ها پرداخت و گفت: تاریخ تحریم نشان می دهد که تحریم ها کمتر موفق شده اند که به اهداف خود برسند. تحریم در چند مورد خاص به نتیجه های محدود رسیده است.  احتمالا تحریم بیشتر مابین کشورهایی با سیستم سیاسی مشابه و همچنین متحد اقتصادی و یا سیاسی موثر است تا کشورهایی که دارای وضعیت سیاسی متفاوت با کشورهای تحریم کننده هستند. تحریم می تواند نخبگان را هدف قرار دهد و یا کل جامعه را. اما سوالی که در مورد تحریم مطرح است این است که آیا تحریم به اهداف سیاسی خود می رسد یا تنها به اهداف اقتصادی منجر می شود؟

او در ادامه گفت: تنها نگاه کردن به رفتار کشور حریف نیز بعضا گمراه  کننده است. رفتار دولت حریف در بهترین حالت یک شاخص با تاخیر است. چون کلا تحریم اقتصادی در درازمدت نتیجه می دهد و در کوتاه مدت نمی توان شاهد تغییرات رفتاری در دولت مقابل شد.نمونه لیبی گواهی بر این مدعاست. لیبی درانتهای سال 2003 تجهیزات هسته ای خودش را تحویل داد. طرفداران اقدامات قهرآمیز می گویند که تحریم اقتصادی علیه لیبی، انزوای دیپلماتیک، و تهدید ضمنی به استفاده از نیروی نظامی بخصوص بعد از اشغال عراق باعث شد که قذافی تصمیم بگیرد.مخالفان اقدامات قهرآمیز می گویند که تحریم های سازمان ملل علیه لیبی سالها بدون نتیجه اعمال می شد و تحریم ها در زمان تصمیم قدافی تعلیق شده بود.همچنین مذاکرات لیبی و کشورهای غربی قبل از اشغال عراق شروع شده بود .مسئله این است که تصمیم لیبی آخرین عمل از یک سلسله کنش و و اکنش بود که اکثر آنها بیرون از میز مذاکره اتفاق افتاد. مسائل داخلی لیبی و موضوع قدرت در طرابلس در تصمیم قذافی دخالت داشت.

معاون اسبق وزارت خارجه در ادامه به انگیزه های مثبت از طریق مذاکرات چندجانبه پرداخت و آن ها را در موارد زیر دسته بندی کرد: بهبود روابط دیپلماتیک،عضویت در سازمان تجارت جهانی، همکاری های هسته ای غیر نظامی، قرارداد تجارت و همکاری با اتحادیه اروپایی (TCA)، امکان سرمایه گذاری مستقیم در ایران، عضویت در منشور انرژی، فروش هواپیما و لوازم یدکی،

ملکی در ادامه سخنان خود به اعمال تحریم های شدیدتر آمریکا علیه ایران پرداخت و گفت: منطق این اقدامات آن است که آمریکا و اروپا معتقدند که مشوق ها بدون تهدید قهرآمیز در مورد ایران برای تغییر رفتار ایران کافی نیست. منطق 1+ 5 این بوده است که اگر مشوق ها همراه با اقدامات تنبیهی مانند تحریم و تهدید به حملات با امکانات نظامی باشد، ایران به مذاکره تن خواهد داد. این تحریم ها از شدیدترین تحریم های چندجانبه علیه یک کشور است. او به سخنان اوباما در 22 اکتبر 2012 اشاره کرد که گفته بود دولت من قوی ترین اتحاد و قوی ترین تحریم ها در تاریخ را علیه ایران سازماندهی کرده است.

این استاد دانشگاه شریف سپس سئوال اساسی را این دانست که مقدار شدت ابزارهای قهرآمیز که بر ایران وارد می شود تا چه اندازه بر رفتار هسته ای ایران و تغییر آن تاثیر دارد. اودر پاسخ به این سوال گفت: تحریم همیشه بخش اصلی سیاست های عدم گسترش سلاح های هسته ای از ابتدای دوره اتمی بوده است.تحریم از پایان جنگ سرد به یک ابزار سیاست گذاری تبدیل شده است.

ملکی در ادامه گفت: ایران پیوسته از طرف آژانس و شورای امنیت تحت فشار بوده است تا مطابق با پادمان، پروتکل الحاقی و کد 3.1 عمل نماید و همچنین گذشته هسته ای خود را توضیح دهد. ایران بدنبال دسترسی به تکنولوژی هسته ای است.آمریکا بدنبال ممانعت ایران از دسترسیی به تکنولوژی هسته ایست.این عدم تطابق باعث اتخاذ اقدامات قهرآمیز می شود.کشته شدن دانشمندان ایرانی بخشی از اقدامات قهرآمیز است.تحلیل هزینه/فایده تصمیم به موافقت از طرف ایران با پیشنهادات آمریکا و دیگر کشورها مشخص نمی کند که در آینده وضعیت بهتری در انتظار ایران است.

این کارشناس سیاست خارجی سپس به عدم اطمینان به توافق با غرب پرداخت و گفت: نظریه ”هر قدم که ایران به عقب پابگذارد، غرب دو قدم پیش خواهد آمد“. توافق به معنای ضعف در برابر حریف: موافقت با تقاضای غرب به معنای تشویق غرب به مطرح کردن تقاضاهای بیشتر مانند

    - حقوق بشر

    - تروریسم

    - صلح خاورمیانه

    - نقش ایران در منطقه

هزینه ها و فایده های این معامله با عدم قطعیت روبروست. مسئله فنآوری هسته ای و مقدار پیشرفت آن یک موضع همراه با ریسک است. ریسک فنآوری و هزینه تحریم ها و آینده آن نیز مشخص نیست و مشخص نیست که چه مقدار از مشکلات اقتصادی ایران بخاطر مسئله تحریم است و چه مقدار سوء مدیریت داخلی

دکتر عباس ملکی سپس به توانایی ایران در دور زدن تحریم ها پرداخت و مهمترین نکات در این زمینه را تجارت با کشورهای دیگر ، استفاده از راهکارهای مالی جدید، راه های حمل و نقل جدید، تولید داخلی دانست.

استاد دانشگاه شریف در ادامه به سیستم تصمیم گیری در ایران پرداخت و گفت: تصمیم گیری در ایران یک راه مشخص یکتا نیست،در عین حال یک امر عقلایی است.

ملکی در مورد مبانی شناختی تصمیم گیری ایران گفت: ایران تحت فشار تصمیم به مصالحه نخواهد گرفت و مبانی فرهنگی را  می توان از یک تهدید خارجی، یک فرصت سیاسی داخلی ساخت. در این مورد ناسیونالیسم،جمع کردن مردم در کنار پرچم، بیشتر شدن نفوذ نظامیان قابل طرح است. تحریم اگر بتواند در کشوری جواب دهد، احتمالا کشوریست که عدم رفاه اقتصادی بتواند موجب اعتراض و لابی گری در پارلمان شود.طبیعی است که زمانی که کشور در معرض یک تهدید خارجی است، هیچ دولتی اجازه اعتراض به وضعیت اقتصادی را نخواهد داد. تحریم باعث تضعیف وضعیت قشر متوسط می شود. شاید تحریم باعث بهتر شدن وضعیت طرفداران حکومت شود.شاید تحریم باعث قوی تر شدن وضعیت کسانی شود که اتفاقا تحریم برای مخالفت با آنان تدارک دیده شده است.

 دکتر ملکی تاریخ روابط ایران و آمریکا را به سه دوره تاریخی تقسیم کرد:

1953- 1851:  نیروی سوم

1953- 1979: دولت تحصیلدار

1980- تاکنون: اقدامات قهرآمیز

ملکی در مورد ظرفیت های آمریکا به ظرفیت های نظامی، اقتصادی، دیپلماتیک، اطلاعاتی آمریکا اشاره کرد و استفاده از نفت و گاز غیرمتعارف در داخل آمریکا، روابط بهتر آمریکا و هند، روابط بهتر با اتحادیه اروپا، همکاری در کمتر شدن تهدید موشکی و پیشرفت های تکنولوژیک در فنآوری های نوین را مورد اشاره قرار داد.

دکتر عباس ملکی در ادامه گفت: کشورهایی که آمریکا در مورد پرونده هسته ای ایران هم نظر هستند، لزوما در مسائل مهم دیگر در منافع آمریکا اشتراک نظر ندارند.

ملکی در نهایت چنین جمع بندی کرد که سیستم در جمهوری اسلام همچنان در بخش های دفاعی و امنیتی گوش بزنگ است و گفت اقدامات آمریکا در مورد ایران همگی در چارچوب اقدامات قهرآمیز است. حتی ارائه مشوق ها و پیشنهاد مذاکرات یک جانبه، دوجانبه، و چندجانبه (هیلاری کلینتون، 30 نوامبر 2012) به نظر می رسد آمریکا می تواند قطع روابط یک جانبه در آوریل 1980 را جبران نماید. اگر امروز تصمیم بر رفع تحریم ها و اقدامات  قهرآمیز باشد، با توجه شکل تصمیم گیری در کشوری مانند آمریکا حداقل ده سال طول خواهد کشید تا عملا تحریم ها رفع شود. /12