ملاقاتی برای ملاقات

دیپلماسی ایرانی: محمود احمدی نژاد٬ رییس جمهوری اسلامی، در روزهای گذشته برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) به باکو سفر کرد. این درحالی است که روابط ایران و آذربایجان خصوصا در یک سال گذشته سردترین دوران خود را سپری کرده است. با دکتر افشار سلیمانی، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان در مورد تاثیر این سفر بر کاهش تنش ها در رابطه ایران و آذربایجان گفتگو کرده ایم که در زیر می خوانید:

 دیدار دو رییس جمهوری پس از یک دوره تنش میان ایران و جمهوری آذربایجان انجام شد. به نظر شما تا چه اندازه می توان گفت که این دیدار نشانه ای از کاهش تنش ها بوده است؟

این دیدار در حاشیه اجلاس سران اکو در باکو صورت گرفت. سفراحمدی نژاد به باکو سفری دوجانبه نبود و مذاکرات جامع الاطرافی با حضور سایر مقامات دو طرف صورت نگرفت. حضور رئیس دولت دهم ایران در این نشست در شرایطی صورت گرفت که تعدادی از تحلیلگران مسائل منطقه  از این دیدار به دلیل عدم شرکت رئیس جمهور آذربایجان در اجلاس سران غیر متعهدها درتهران انتقاد کردند. درعرف دیپلماسی صرف مذاکرات سران آنهم در حاشیه یک نشست منطقه ای وبین المللی و پس از دوره ای تنش زا و همزمان با صدور محکومیت تعدادی از اتباع اذری به جرم جاسوسی برای ایران نمی تواند نشانی از کاهش تنش ها باشد. هرچند که سفیر جدید ایران در باکو پیش ازعزیمت به محل ماموریت خود درمصاحبه ای خبر از تصمیم شورای عالی امنیت ملی کشورمان مبنی بر تعطیلی برنامه های سیاسی شبکه برون مرزی  سحر علیه آذربایجان و عدم اظهارات منتقدانه برخی مقامات غیر رسمی ایران علیه آذربایجان داد که باز تاب نسبتا گسترده ای در رسانه های آذربایجان داشت. ضمن اینکه برخی از کارشناسان آذری این تصمیم تهران را تاکتیکی وموقتی قلمداد کردند. تنش های موجود در روابط دو کشور زمانی کاهش می یابد که دوطرف گامهای اعتماد ساز وبرداشته و اقدامات عملی در زمینه های مورد اختلاف به منصه ظهور رسانند.

این عوامل تنش کدامند؟

از عوامل عمده ای که در تنش زا شدن و بروز بی اعتمادی درمناسبات دوکشورموثرند می توان به دخالت برخی محافل باکو در مسائل مربوط به آذربایجانیهای ایران، و ناخرسندی باکو از روابط تهران – ایروان و ادعای باکو مبنی بر دخالت برخی محافل از سعی ایران  در امور دینی آذربایجان، و ناخرسندی تهران از روابط باکو با رژیم صهیونیستی، وارد نمودن اتهام جاسوسی از سوی دوکشور به یکدیگر و اختلافات دوکشور در موضوع رژیم حقوقی دریای خزراشاره نمود؛ که صد البته حل اختلاف در این موارد و کاهش تنشها میان دوکشور درآینده ای نزدیک بعید می نماید؛ مگر آنکه اراده جدی ومصم رهبران دوکشور برحل تمام عیار این اختلافات قرارگیرد و برنامه ای مدون از سوی دو طرف تدوین و به اجرا گذاشته شود. ناگفته نماند که برخی از تنش های موجود به تبع فضای حاکم منطقه ای و بین المللی است که رهیافتی جداگانه و زمان بر می طلبد.

محمود احمدی نژاد گفته است که روابط ایران و جمهوری آذربایجان بسیار عمیق است و هیچ عاملی نمی تواند به این روابط خدشه وارد کند.  این عمق روابط از نظر شما به چه مسائلی مربوط می شود؟ در واقع دلایل ایران و آذربایجان برای روابط دوجانبه چیست؟

با ارزیابی آنچه که قابل مشاهده است این گونه اظهارات احمدی نژاد را صرفا سخنانی دیپلماتیک می توان تلقی کرد. چرا که مناسبات دوکشور از عمقی قابل ذکر برخوردار نیست و عوامل چندی تاکنون موجب وارد نمودن خدشه به این روابط شده و کماکان این عوامل از میان برداشته نشده است. هرچند یکی دو ماه است که مقامات رسمی وغیر رسمی دو کشور اظهارات غیر دوستانه علیه یکدیگر ابراز ننموده اند. بویژه آنکه پس از آزادی دو شاعر محبوس آذری از سوی مقامات قضائی کشورمان فضای تنش آلود در مناسبات دوکشور قدری فروکش نمود. البته برخی رسانه ها در هر دو کشور کماکان نسبت به درج اخبار تنش آمیز علیه کشورهای هم مبادرت نمودند و هم اکنون نیز ادامه دارد.

البته اگر منظور احمدی نژاد از عمق روابط وجود مشترکات عمیق میان ملتهای دوکشور باشد بنده هم با آن موافقم. اما متاسفانه در چندسال اخیر همین مشترکات عمیق بیشتر از گذشته به عامل تفرقه واختلاف در مناسبات دوکشور مبدل شده است.

در مورد اینکه دلایل دوکشور برای داشتن روابط چیست می توان به وجود عوامل مختلف ژئو اکونومیک، ژئو استراتژیک و ژئو پولیتیک اشاره کرد. دو کشور همسایه اند و بیش از 600 کیلومتر با یکدیگر مرز مشترک دارند. دوکشور در حاشیه دریای خزرند و از اعضای سازمان همکاری کشورهای اسلامی، جنبش غیر متعهدها و سازمان همکاریهای اقتصادی (اکو)  و کریدور شمال – جنوب به شمار می روند. در مسائل مربوط انرژی، حمل ونقل و تجارت و امنیت منطقه ای نیاز به همکاری متقابل دارند. اما در شریط کنونی افتراقات درعرصه های داخلی و خارجی دو کشور اشتراکات موجود درهمین زمینه ها را تحت تاثیر قرارداده و کم وکیف روابط دوکشور به این درجه از تنش و بی اعتمادی رسانده است.

 الهام علی یف٬ رییس جمهوری آذربایجان هم گفته است که سفر محمود احمدی نژاد به باکو پیامی برای کسانی است که در صدد برهم زدن روابط برادرانه دو کشور هستند. منظور آقای علی اف چه کسانی است؟ دقیقا چه کسانی و به چه دلایلی به دنبال به هم زدن روابط ایران و آذربایجان هستند؟

برداشت باکو از رویکرد تهران نسبت این کشور این است که در ایران شخصیتها و نهادهای مختلف نظام جمهوری اسلامی در اتخاذ موضع نسبت به تحولات داخلی وخارجی آذربایجان نگرش یکسان وبرابری ندارند.به نظر می رسد اظهارات الهام علیف در واکنش به چنین برداشتی صورت گرفته باشد.البته محتمل است بعضی از شخصیتها و مقامات برخی از سایر کشورها نیز مدنظر وی باشد .از جمله اینکه اخیرا یکی ار نمایندگان کنگره آمریکا اعلام کرد که به دنبال طرحی است که کنگره از حق تعیین سرنوشت آذربایجانیهای ایران حمایت کند که موجب واکنش معاون اول پارلمان آذربایجان و رئیس شعبع سیاسی ،اجتماعی نهاد ریاست جمهوری آذربایجان علیه این نماینده کنگره آمریکا گردید.یا اینکه برخی از شخصیتها ،مقامات و رسانه های آمریکائی و اسرائیلی در سخنانی و مطالبی سبب سازبروز تنش های احتمالی میان تهران – باکو شده اند.

به هر حال کشورها و عناصری که سخنان تنش آلود مطرح می کنند و در صدد گل آلود کردن آب دریاچه روابط ایران وآذربایجان هستند  به صور مختلف از این اقدامات خود بهره برداری می کنند.البته باید تاکید کنم که بطور قطع منظور رئیس جمهور آذربایجان دولتهای این کشورها نیستند که آذربایجان با آنها روابط نزدیک دارد.

در ماه های اخیر ایران و جمهوری آذربایجان ده ها نفر را به اتهام جاسوسی به نفع کشور همسایه بازداشت کرده اند. آیا ممکن است دیدار اخیر دو رییس جمهور به آزادی این افراد  منجر شود؟

با توجه به حساسیت متزاید باکو نسبت به واکنش تهران درقبال اینگونه مسائل به نظر نمی رسد این دیدار منجر به آزادی این افراد منجر شود. در صورتی که تهران نسبت به این موضوعات واکنشی نشان ندهد محمتل است پس از یکسال یا بیشتر محبوسان پس از ابراز ندامت و نگارش نامه به رئیس جمهور آذربایجان از سوی وی  مورد عفو قرار گیرند.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/16