دگردیسی اندیشه ای در اخوان المسلمین
کردپرس – اخوان المسلمین یکی از قدیمی ترین جریانات و احزاب اسلامگرای خاورمیانه است که در سال 1924 تاسیس شد اما اندیشه های افرادی همچون حسن البنا و سید قطب بلافاصله مرزهای مصر را در نوردید و بخش عمده ای از جهان عرب و جهان اسلام را تحت تاثیر خود قرار داد. جریان مذکور پس از وقوع بهار عربی فرصتی تاریخی یافته است تا با اقبال عمومی مردم بر مسند قدرت در کشورهای دچار بحران (تونس، مصر، مراکش و ...) تکیه زند و همچنان شاهد آن هستیم در دیگر نقاط خاورمیانه این روند ادامه دارد. «تحولات اخوان المسلمین و چهره جدید اسلام گرایی در خاورمیانه» عنوان مقاله است که دکتر داوود فیرحی استاد معمم دانشگاه تهران در ششمین همایش سالانه انجمن علوم سیاسی ایران ارائه داد. دکتر فیرح طی دهه اخیر پژوهشها، تحقیقات و آثار متعددی در رابطه با رابطه میان دولت و اندیشه سیاسی در کشورهای مسلمان منطقه از دو منظر مذاهب مختلف تسنن و تشیع داشته است وی در مقاله پیش رو نیز سعی کرده است نشان دهد که جریان اخوان المسلمین همزمان با پیروزی و استقرار در قدرت در مصر مشغول اصلاح اندیشه های پیشین و تولید نظریه ای جدیدتر و منطبق تر با مفاهیمی همچون دولت مدنی و دموکراسی است. آنچه که بدنبال می آید چکیده ای مقاله این استاد برجسته دانشگاه تهران است:
پوست اندازی اسلام گرایی سنتی در خاورمیانه
تحولات اخیر در کشورهای اسلامی، به هر نامی که خوانده شود، چنان اهمیتی دارد که می توان آن را نقطه عطفی در تمدن اسلامی و البته در تاریخ جهان به حساب آورد. در این گفتار تلاش می شود که وجه فکری – مذهبی این «واقعه» یا این تحول توضیح داده شود و به ویژه آن «چهره نوین اسلام گرایی» را که در جهان اسلام در حال زایش و توسعه است، مورد ارزیابی قرار گیرد. به همین منظور نوشتار خود را به سه بخش مختلف تقسیم بندی کرده ام که عبارتند از چرخش در زبان دینی – سیاسی اسلام گرایان در خاورمیانه، تاریخچه اسلام گرایی در خاورمیانه و آرایش کنونی نیروهایی اسلام گرا در خاورمیانه.
در بخش چرخش در مفاهیم زبانی اخوانی ها شواهد موجود حاکی از آن است که اتفاقات جدیدی در درون اندیشه اسلام گرایی در حال وقوع است که حاکی از نوعی چرخش در زبان دینی – سیاسی و تمایل به ایجاد پیوند قوی تر میان دین و دموکراسی در مهم ترین جریان های اسلام گرایی در منطقه و به ویژه اخوان المسلمین است؛ و به همین منظور اخوانی ها در سه پایه اساسی تاثیر گذار بر واقعیات سیاسی –اجتماعی یعنی «فکر دموکراسی سیاسی»، «حاملان دموکراسی مذهبی» و «نهادهای دموکراسی مذهبی» بطور جدی مشغول فعالیت و نیز تفکر و تدبیر هستند.
تغییر نمادها
یکی از مشهودترین تغییرات رخ داده در جریان اخوانی ها را می توان حتی در آرم این گروه نیز مشاهد کرد در حالی که روزگاری آرم این گروه منقوش به شعار «واعدوا» و دو شمشیر شاید به نشانه سازش ناپذیری آنها با گروههای حاکم داخل و غرب بود امروزه و در حین انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری می بینیم نماد این گروه تبدیل به گلی در میانه ترازوی عدالت شده است که نام نمادین «حریه و العداله» بر آن نقش بسته است.
تغییر گفتمان حسن البنایی و سید قطبی
همچنین در مانیفست جریان اخوان المسلمین که با نام حزب عدالت و آزادی در انتخابات های اخیر مصر شرکت کرده و پیروز نیز شده است می بینیم که هم در زمینه اهداف و هم در زمینه تعاریف و نمادهای فکری این جریان در حال انجام دگردیسی جدی و قابل توجهی است. اخوان المسلمین که نه با قیامی مسلحانه بلکه پس از قیامی مردمی و بدنبال آن از داخل صندوق های رای توانسته است قدرت را از آن خود کند تلاش داشته است تا آن بخش هایی از آرای موسسین و بزرگان پیشین خود که با مفاهیم و واقعیاتی بنام دموکراسی، جامعه و دولت مدنی و حقوق بشر تطبیق ندارد را حذف و مفاهیم و اهداف جدیدی را جایگزین کنند که بخش های قابل توجهی از این تغییرات را نیز تا کنون انجام داده اند. به هر حال، اسلامگرایی جدید بر تئوری و مدلی از اندیشه سیاسی استوار است که اکنون با عنوان «جامعه شرعی و دولت مدنی» خوانده می شود. این اندیشه خصایص ویژه ای دارد، که عبارتند از: پرهیز از تقابل دولت دینی و سکولاریسم، التزام همزمان به دین و دموکراسی، پرهیز از دولتی کردن دین، فاصله گرفتن از اندیشه های پیشین، دوری جستن از تندروی و پررنگ شدن مفهوم دولت مدنی.
نه اتحاد و نه دشمنی با غرب
همچنین یکی دیگر از تغییرات رخ داده در رویکرد و نگاه اخوانی ها به سیاست به رابطه آنها با غرب باز می گردد اگر در زمان گذشته آنها رابطه ای سخت و خصم آلود را با غرب تعریف کرده و مسائلی همچون مساله فلسطین نیز این خصومت را بیشتر می کرد اما امروزه آنها سعی می کنند روابطی تازه، زیرکانه و منعطف تر از قبل داشته باشند بر این اساس آنها نه خواهان دشمنی با غرب به مانند گذشته هستند و نه از اتحاد و همپیمانی همچون دولت مبارک با آنها استقبال می کنند اخوان المسلمین جدید دقیقا در میانه این دو رویکرد، راه سومی را برگزیده است و آن دوستی و داشتن رابطه با غرب است پاسخ محمد مرسی به سئوال خبرنگاران آمریکایی موید همین امر است رئیس جمهوری مصر پرسشی که آیا شما همچنان متحد آمریکا باقی خواهید ماند را با اینگونه جواب داد: «ما با آمریکا همپیمان نیستیم اما دوست هستیم!»
نظر شما :