تروریسم و قاچاق مواد مخدر دو روی یک سکه اند

دیپلماسی ایرانی: دکتر محمدرضا امیرخیزی، در سالهای گذشته  مسئولیت های مختلف دیپلماتیکی بر عهده داشته است. در کارنامه سوابق او سفارت و نمایندگی دائم سابق نزد دفتر ملل متحد و دیگر سازمانهای بین المللی در وین، مشاورت ارشد سابق مدیر اجرائی دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرائم ملل متحد (UNODC)، مشاورت ارشد سابق نماینده ویژه دبیرکل ملل متحد در امور افغانستان و نمایندگی و ریاست سابق دفتر سازمان ملل متحد برای مقابله با مواد مخدر در افغانستان به چشم می خورد. این نشان می دهد که او در سالهای گذشته بیش از هرچیز با مسئله مواد مخدر در افغانستان درگیر بوده است. مصاحبه دیپلماسی ایرانی با دکتر محمدرضا امیرخیزی، در مورد وضعیت کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان را در زیر می خوانید:

آقای دکتر، ارزیابی شما از کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان در حال حاضر چیست؟ این تجارت چه سهمی در اقتصاد افغانستان دارد؟

افغانستان بزرگترین تولیدکننده تریاک در جهان است. وابستگی اقتصادی به کشت خشخاش و قاچاق مواد مخدر، محدودیتهای اجرائی نیروهای انتظامی، فقدان امنیت، فساد و فقدان ساختارهای مناسب اجرائی در کلیه نقاط کشور به پیچیدگی این مشکل افزوده است. در سال 2011، تولید تریاک نسبت به سال 2010 افزایش یافت و از 3600 تن به 5800 تن رسید که این کاهش تولید در 2010 به دلیل آفات گیاهی بوده است. حدود 83% تولید غیرقانونی تریاک جهان در 2011 در افغانستان بوده است. از سوی دیگر درآمد حاصل از مواد مخدر بسیار بالاست؛ بنابراین کشت تریاک در افغانستان برای کشاورزان یک تصمیم استراتژیک است. در سال 2011، کشت هر هکتار خشخاش 11 برابر کشت هر هکتار گندم درآمد داشت. در سال 2003، این میزان 27 برابر بود. در سال 2011 هر کیلو تریاک به طور میانگین 241 دلار برای کشاورزان افغانی درآمد داشت، یعنی 43% افزایش نسبت به 2010.  فروش تریاک برای کشاورزان در 2011 حدود 1400 میلیون دلار درآمد داشت، یعنی 9% درآمد ناخالص ملی افغانستان، که این نشان دهنده افزایش 133% نسبت به سال قبل است. ارزش اقتصادی تریاک برای آن کشور با در نظر گرفتن سود قاچاقچیان و دیگر افراد مرتبط در 2011 حدود 2600 میلیون دلار یعنی 15% درآمد ناخالص ملی بوده است، که به آسانی با فعالیتهای دیگر اقتصادی قابل جایگزینی نیست و این رقم نسبت به سال 2010 شاهد افزایش 79% بوده است.

 سیاست های جامعه جهانی در راستای کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان بر چه اساسی بوده است؟

جامعه جهانی از سال 2002 پس از اجلاس بن، کشورهائی را برای هماهنگی اقدامات مختلف در افغانستان مشخص نمود. انگلستان از آن زمان مسئول هماهنگی اقدامات مبارزه با مواد مخدر بوده است. تاکنون، جامعه جهانی با هماهنگی و مدیریت انگلستان در جهت ایجاد و آموزش نیروهای پلیس مواد مخدر، همکاری در ایجاد وزارت مبارزه با مواد مخدر، آموزش قضات و دادستانهای مخصوص مواد مخدرو بازسازی زندانها و آموزش زندانبانان فعالیت داشته است. همچنین طی سالهای گذشته به دولت مرکزی در جهت نابودی مزارع کشت خشخاش کمک شده است. در 2010، حدود 2300 هکتار و در 2011 حدود 3800 هکتار از مزارع کشت خشخاش توسط مقامات دولتی عمدتا در نزدیکی مراکز بخش و جاده ها نابود گردید. با توجه به میزان حدود 130000 هکتار مزارع زیر کشت خشخاش این میزان نابودی ناچیز می باشد. همچنین نیروهای ویژه افغان در نابود کردن لابراتوارهای تولید هروئین نیز اقداماتی انجام داده اند.

تا چه اندازه می توان این سیاست ها را موفق دانست؟ آیا مشکل حل شده است؟

به نظر می رسد مشکل با چنین اقداماتی حل نخواهد شد. مشکل اساسی فقدان امنیت، بی ثباتی سیاسی، عدم اجرای قانون، ناکارآمدی دولت و فساد برخی مسئولین محلی می باشد. هفتادوهشت درصد تریاک تولید شده در سال 2011، در ولایات جنوبی هلمند، قندهار، اروزگان و زابل که ناامن ترین ولایات در کشور هستند بوده است. ولایات غربی فراه، نیمروز و بادغیس نیز 17% تولید کشور را داشته اند. لذا مناطق جنوبی و غربی مجموعا 95% کل تولید را به خود اختصاص داده اند. در ولایاتی که مسئولین ولایت اراده نموده اند، کشت خشخاش کاهش چشمگیری داشته است. در ولایات غور و ننگرهار، مسئولین دو ولایت موفق بودند که کشت را برای دومین سال کاهش دهند. چنانچه این اعمال فشار توسط مسئولین ولایت ادامه نیابد کشاورزان فقیر به دلیل سود بالای تولید تریاک و تشویق قاچاقچیان به کشت خشخاش روی خواهند آورد. مشخص نیست بدون سیاستهای هماهنگ در سطح ملی، تا چه زمانی مسئولین این دو ولایت بتوانند این سیاست را ادامه دهند.

با توجه به وضعیت اقتصادی افغانستان چشم انداز آینده کاهش کشت و تجارت مواد مخدر در افغانستان چیست؟

این مساله در حال حاضر نیز با وجود حضور نیروهای خارجی یک معضل جهانی است. تولید و قاچاق مواد مخدر و ناامنی وبی ثباتی سیاسی و تروریسم با هم مرتبطند. فقدان امنیت و بی ثباتی باعث افزایش کشت و قاچاق مواد مخدر شده و سود حاصل از آن به ناامنی و بی ثباتی می افزاید. برخی کارشناسان نیز معتقدند که تروریسم و قاچاق مواد مخدر دو روی یک سکه اند. در مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر در افغانستان به یک سیاست واقع بینانه با در نظر گرفتن وضعیت سیاسی و امنیتی پیچیده آن کشور و ایجاد حمایت اجتماعی، درآمد، شغل و اجرای قانون نیاز است. تولید غیرقانونی تریاک در افغانستان در سه دهه گذشته 29 برابر شده است. در زمان اشغال افغانستان توسظ شوروی و پس از آن در زمان جنگهای داخلی، جامعه جهانی با تمرکز به مسائل سیاسی توجهی به افزایش سالانه تولید تریاک در افغانستان نکرد. در ابتدای اشغال آن کشور توسط شوروی در سال 1980، تولید تریاک 200 تن در سال بود. در سال 1989 همزمان با خروج نیروهای شوروی از افغانستان، تولید به 1200 تن در سال یعنی 40% تولید جهانی رسیده بود. در نتیجه این بی توجهی جامعه جهانی در سایه بی امنی و عدم ثبات سیاسی، تولید و قاچاق تریاک به بخش مهمی از اقتصاد آن کشور تبدیل شده است. وضعیت فعلی نتیجه چشم پوشی سیاسی جامعه جهانی است که در کوتاه مدت قابل حل نمی باشد.

برای حل این مشکل چه باید کرد؟

برای توقف کشت خشخاش در افغانستان، هدف درازمدت باید توسعه اقتصادی بدون نیاز به منابع حاصله از کشت تریاک، بازسازی، ریشه کن کردن فساد و ایجاد صلح و امنیت در آن کشور باشد. بررسی شاخصهای تولید سالانه نشان دهنده موفقیت و یا عدم آن نخواهد بود. تمرکز باید در ایجاد امنیت و صلح واجرای قانون باشد.

آیا امکان دارد که با خروج نیروهای خارجی از افغانستان این مسئله مجددا به معضلی برای جامعه جهانی تبدیل شود؟

خروج نیروهای نظامی خارجی نیز به طور مستقیم تغییری در امر مبارزه با مواد مخدر در افغانستان به وجود نخواهد آمد زیرا در حال حاضر نیز نیروهای خارجی هیچ دخالت مستقیمی در امر مبارزه با مواد مخدر ندارند. موضوع اصلی ایجاد امنیت و ثبات سیاسی است. اگر پس از خروج نیروهای خارجی، دولت افغانستان بتواند در جهت ایجاد ثبات سیاسی و امنیت در کشور قدم بردارد، می توان به کاهش تولید تریاک امیدوار بود. لیکن چنانچه خروج نیروهای خارجی باعث افزایش ناامنی و بی ثباتی سیاسی گردد احتمالا با افزایش تولید و یا عدم امکان کاهش آن روبرو خواهیم شد.

نقش افغانستان در تجارت جهانی مواد مخدر چیست؟ در صورت کاهش تولید مواد مخدر در افغانستان مشکل ترانزیت مواد مخدر و اعتیاد در کشورمان به اتمام خواهد رسید؟

تخمین زده می شود که شبکه های جنائی سازمان یافته بین المللی در سال 2009 برای فعالیتهای خود در تمامی زمینه ها حدود 870 میلیارد دلار یعنی یک و نیم درصد تولید ناخالص جهان و 7% صادرات جهانی کالا درآمد داشته اند که 320 میلیارد دلار آن از محل قاچاق مواد مخدر بوده که حدود 70 میلیارد دلار آن مربوط به قاچاق هروئین می باشد. ارزش صادرات هروئین برای قاچاقچیان افغانستان به مرزهای آن کشور با همسایگان حدود کیلوئی 3800 دلار می باشد. این رقم مربوط به هروئین خالص است و در اروپا با خلوص حدود 30% به میزان گرمی 70 دلار بفروش میرسد. یعنی سودی بیش از 50 برابر از مرز افغاستان تا اروپا. در مسیر کشورهای ترانزیت نیز سود سرشاری به این شبکه های بین المللی می رسد و مشکلات بسیاری برای کشورهای ترانزیت ایجاد می نماید. بنابراین حتی با فرض کاهش تولید تریاک در افغانستان در کوتاه مدت، معضل اعتیاد در جهان و کشور ما حل نخواهد شد و باید در سطح جهانی هماهنگی و همفکری نموده و با اتخاذ سیاستهای هدفمند و آزمون شده از ضررهای آن به مردم و کشورمان بکاهیم. همچنین در امر مبارزه با مواد مخدر، افغانستان تاکنون کمتر از ظرفیتهای منطقه ای استفاده نموده است. به نظر می رسد که در منطقه،  از جمله در جمهوری اسلامی ایران، ظرفیتهای مناسبی است که می تواند در این امر به افغانستان یاری رساند.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/ 16

انتشار اولیه: شنبه 18 شهریور 1391 / باز انتشار: سه شنبه 21 شهریور 1391