براهیمی و عروس هزاردامادی به نام سوریه

دیپلماسی ایرانی: بعد از آن که کوفی عنان، نماینده ویژه دبیر کل در امور سوریه به دلیل ناکامی در مدیریت بحران، از سمت خود استعفا داد، بان کی مون، فرد جدیدی را به این سمت انتصاب کرد. حال باید دید لخضر براهیمی، چهره نام آشنای بحران های خاورمیانه خواهد توانست در کارزار سوریه مدلی برای حل و فصل بحران بیابد یا کوله بار تجربه او نیز مانند کوفی عنان نخواهد توانست او را در حل این بحران یاری دهد. دیپلماسی ایرانی حوزه اختیارات نماینده ویژه دبیر کل و جایگاه او را در گفت و گو با دکتر یوسف مولایی، حقوقدان و استاد دانشگاه بررسی کرده است:

اساسا  جایگاه نماینده ویژه دبیر کل چیست و چه اختیاراتی دارد؟

دبیر کل در مجموعه سازمان ملل متحد تنها اختیار اداره کارمندان و تشکیلات را دارد و از نظر تاثیرگذاری در سازمان ملل یک فرد دارای اختیارات نیست. یعنی نمی تواند در اختلافات میان کشورها و دول عضو اقدام قابل توجهی انجام دهد. منشور پیش بینی کرده است که دبیر کل می تواند از ابتکارات و خلاقیت های خود استفاده کند و در اختلافاتی که میان اعضا وجود دارد، زمینه مساعدی برای حل و فصل اختلافات ایجاد کند. اما هیچ تصمیم دبیر کل در رابطه با مسائلی که مربوط به دولت ها است، قابلیت اجرایی ندارد. تصمیمات او در حد رئیس اداری سازمان ملل نسبت به پرسنل سازمان ملل می تواند موثر باشد. بنابراین وقتی دبیر کل نماینده ای تعیین می کند، این نماینده مطمئنا نمی تواند اختیاراتی فراتر از دبیر کل داشته باشد. خود دبیر کل در این حد اختیار دارد که ابتکاراتی به خرج دهد و یک فضای مساعد ایجاد کند. اختیارات دبیر کل حتی از نظر حقوقی ضمانت اجرا ندارد و فقط به لحاظ دیپلماتیک می تواند موثر باشد. چون دبیر کل یک پشتوانه معنوی در میان اعضا دارد و در این حد می تواند مورد توجه قرار بگیرد.

انتصاب نماینده ویژه دبیر کل تا چه حد سابقه داشته و تا چه حد توانسته موفق باشد؟

این مسئله در بحران های بین المللی و منطقه ای بسیار مرسوم بوده است. تقریبا در تمام بحران های بین المللی، دبیر کل نماینده ویژه تعیین کرده است تا بتواند از طریق او در جریان بحران باشد. نمونه واضح بحرانی که از مدت ها پیش تا کنون دبیر کل در آن نماینده ویژه داشته است، بحران فلسطین است. در مورد اکثر بحران های بین المللی رسم است که دبیر کل یک نماینده تعیین می کند و تلاش می کند فضای مناسبی برای حل بحران ایجاد کند. اگر زمینه حل اختلافات وجود داشته باشد و اگر طرفین ماهیت اختلاف را به گونه ای تعریف کنند که قابل حل باشد، نماینده ویژه دبیر کل می تواند کمک کند که این اراده فعال باشد. اگر اراده وجود نداشته باشد، نماینده ویژه هم عملا نمی تواند کاری انجام دهد.

شما اشاره کردید که تصمیمات نماینده ویژه ضمانت اجرایی ندارد. نماینده ویژه می تواند چه ابتکاراتی برای حل بحران از خود نشان دهد؟

نماینده ویژه با هر سابقه و پتانسیلی که باشد، نمی تواند کار خاصی انجام دهد. او تنها می تواند با طرف های درگیر مذاکره کند و به عنوان یک فرد بی طرف که می خواهد مشکلی را حل کند، فضایی ایجاد می کند. طرح مورد نظر خود را به مخالفان ارائه می کند و همین طرح را با طرف دیگر اختلاف مطرح می کند. نهایتا فضایی ایجاد می شود که در آن طرفین اختلاف با هم رو در رو می شوند و مشکلات خود را با یکدیگر حل می کنند. در حقیقت نماینده ویژه یک نقش میانجی را در اختلاف و بحران بازی می کند. بنابراین نمی تواند خلاقیت های خارق العاده ای به خرج دهد.

فی المثل در این مورد خاص احتمالا با عربستان و قطر و ترکیه از یک سو و از سوی دیگر با ایران و عراق مذاکره می کند و تلاش می کند در این مذاکرات راه حل هایی که به نظرش می رسد با طرفین درگیر به اشتراک بگذارد و نهایتا دیدگاه های طرفین را به یکدیگر نزدیک کند. بنابر این خود نماینده ویژه به خودی خود نمی تواند موثر باشد، همان طور که دیدیم آقای عنان با آن هم سابقه و پشتوانه نتوانست کاری از پیش ببرد. چون طرفین نمی خواستند که مشکل حل شود و اراده سیاسی برای حل بحران به آن شکلی که مورد نظر عنان بود وجود  نداشت. برای مثال در حال حاضر مخالفان می گویند با وجود آقای اسد حاضر به مصالحه نیستیم. در طرف دیگر آقای اسد می گوید تا وقتی مشخص نشود مخالفان چه کسانی هستند و آیا واقعا مخالف هستند یا تروریست، حاضر به عقب نشینی نیست. نزدیک کردن این دو موضع به یکدیگر بسیار سخت و حتی نا ممکن است.

به عنوان آخرین سوال، دیدیم که کوفی عنان با جایگاه و تجربه ای که داشت نتوانست در سوریه کاری از پیش ببرد. انتصاب آقای لخضر براهیمی تا چه حد می تواند در حل بحران موثر باشد؟

فرض کنید آقای لخضر براهیمی یک راننده بسیار برجسته است. اما برای این که او بتواند با حداکثر سرعت به سمت مقصد حرکت کند به اتوبان و اتومبیل خوب نیاز است. او تنها یک راننده خوب است. لوازم و مقدمات موفقیت خارج از اراده او است. نقش او پنج تا ده درصد است. نود تا نود و پنج درصد موفقیت او بستگی به شرایط بین المللی و اراده دولت ها و طرفین درگیر دارد. اگر آن ها به هر دلیلی با یکدیگر به توافق برسند، لخضر براهیمی می تواند نقش هدایت مدیریت بحران را ایفا کند. در غیر این صورت او نیز ناموفق خواهد بود. او در صورتی می تواند پنج تا ده درصد نقش خود را در حل بحران ایفا کند که زمینه مساعد باشد.

تهیه کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/12 

انتشار اولیه : سه شنبه 31 مرداد 1391 / بازانتشار: شنبه 4 شهریور 1391