ترکیه و بحران سوریه

دیپلماسی ایرانی: نوع نگاه ترکیه به تحولات سوریه برای بسیاری از ناظران بین المللی این سوال را ایجاد کرده است که چه عواملی در تصمیم گیری ترکیه در مورد تحولات سوریه تاثیر گذار است. در پاسخ به این سوال می توان به عوامل زیر به عنوان تاثیرگذار ترین عوامل در تصمیم گیری دولتمردان ترک در زمینه تحولات سوریه اشاره کرد:

یک. اولین عامل روند جاری توسعه اقتصادی- سیاسی ترکیه است. این روند از نزدیک به ده سال پیش و به دنبال یک دوره بد اقتصادی ـ سیاسی در ترکیه آغاز شده و در میان مردم ترکیه با استقبال خوبی هم رو به رو شده است. به دوحوزه مهم سیاسی و اقتصادی اشاره میکنم. مردم ترکیه در حوزه مسائل سیاسی تا حدودی بهره مند شده اند. به این دلیل از لفظ تا حدودی استفاده می کنم که گاهی اوقات در توصیف فضای سیاسی ترکیه اغراق می شود به نحوی که در نمره دهی به روند توسعه سیاسی ـ اجتماعی در ترکیه افراط می شود. ترکیه در جهت آزادی های سیاسی مانند آزادی بیان و اندیشه و یا شاخص هایی که برای آزادی مطبوعات و رسانه ها مطرح می شود در بعضی زمینه ها رو به جلو حرکت می کند اما نمی توان این ارزیابی را تایید کردکه ترکیه در کلیه این زمینه ها یک جامعه آزاد است.

در حوزه اقتصادی آمار و ارقام از وضعیت خوب ترکیه در حال وآینده حکایت می کند. در میان کشورهای اروپایی وضعیت ترکیه ظرف سالهای اخیر، در بالا رفتن رفاه مردم،تولید، صادرات،واز سوی دیگر کاهش نرخ بیکاری و تورم بهترین بوده است. آثار مثبت این تحول درزندگی مردم قابل مشاهده است و مردم خواهان استمرار این روند هستند. اگر به مجموعه موضوعاتی که برای مردم هر کشوری در نظر سنجی ها مطرح است نگاه کنیم متوجه می شویم که به طور معمول وضعیت معیشتی در راس دغدغه های مردم قرار دارد . در این زمینه ها می توان گفت که دولت ترکیه به خوبی توانسته رضایت نسبی اکثریت مردم را جلب کند. احزاب مخالف هم اگر چه ایرادات و انتقادات خود را در بستر و انگیزه  رقابت سیاسی مطرح می کنند اما در مجموع علی رغم این که ده سال است که احزاب مختلف طرح ها و نظرات خود را مطرح کرده اند، نتوانسته اند که در تعداد طرفداران حزب عدالت و توسعه تغییری ایجاد کنند و این نشان دهنده وضعیت اقتصادی خوب و روند مطلوب است.

مجموعه این مطالب را باید به عنوان یک عامل در نظر گرفت و توجه داشت که در ارتباط با مساله سوریه دولت ترکیه هر تصمیمی که بخواهد بگیرد باید به این امر توجه داشته باشد که بحرانی ترشدن منطقه و میل کردن به یک درگیری نظامی می تواند به شدت این روند حیاتی و تاریخی را تحت تاثیر قرار دهد  و  انرا  متوقف کند.

دو. عامل دیگرکه در سیاست ترکیه در مسئله سوریه سهم مهمی دارد قضیه کرد ها است. در نظرسنجی های مختلف چه نظرسنجی های داخلی و چه نظرسنجی هایی که موسسات خارجی در ترکیه انجام داده اند،  مسئله کردها  به اندازه قابل توجهی دغدغه ذهنی مردم ترکیه است. این نشان می دهد که نه تنها حکومت و  سیاسیون بلکه مردم ترکیه نیز مسئله کردها را مهم می دانند.مشگل پیچیده ایست که حکومتهای  ترکیه چندین دهه با آن درگیر بوده اند. ارتش ترکیه هم در این مساله فعال است و درگیری های نظامی در شمال عراق ویا جنوب شرقی ترکیه هر از چند گاهی دیده می شود. گاهی حتی این درگیری به حرکت های داخل شهری کشیده می شود. کردها در لایه های مختلف خواسته های خود را پیگیری می کنند. آن ها در مجلس، خیابان ها، حرکت های نظامی مسلحانه در چارچوب تشکیلات پ ک ک فعالیت های خود را دنبال می کنند. بنابراین مسئله کردها یک موضوع جدی در ترکیه است و در نظر سنجی ها به نحو جالب توجهی در صدر موضوعات مورد توجه مردم و در کنار مسائل معیشتی قرار دارد.

در منطقه شرقی و شمال شرقی سوریه بخش قابل توجهی از قوم کرد زندگی میکنندو این امر با مسئله کردهای ترکیه و کل منطقه پیوند می خورد. سابقه قضیه هم نشان می دهد در مقاطعی پ ک ک ،شاخه نظامی کردهای ترکیه ،با برخی دولتها در منطقه روابطی داشته و از آن ها کمک می گرفته است. ترک ها اینگونه ثبت کرده اند که سوریه در گذشته حامی پ ک ک بوده و به عبدالله اوجالان، رهبر پ ک ک پناه داده بوده و بعد هم عبدالله اوجالان تحت فشار ترکیه از سوریه خارج و به دنبال ان دستگیر شد. این سابقه در ذهن سیاستمداران و نظامیان ترکیه وجود دارد. در طول یک سال و نیم اخیرو به خصوص در وضعیت بحرانی سوریه، مسئله کردهای سوریه، فعال تر شدن پ ک ک در این منطقه، احتمال کمک گیری پ ک ک از حکومت سوریه و یا احیانا تجهیز پ ک ک توسط حکومت سوریه علیه دولت ترکیه بار ها مطرح شده است و هر هفته یکی دو خبر در مطبوعات ترکیه در این زمینه مشاهده می شود. در طول دوهفته اخیر این موضوع به مهمترین خبر سیاسی ترکیه تبدیل شده است.

این هم بخشی از مسئله است و مایه نگرانی ترکیه است. به هر حال می توان گفت که احتمال دارد پ ک ک به عنوان یک نیروی مسلح سابقه دار در منطقه که دغدغه ذهنی دولت ترکیه است، با حاکمیت سوریه همکاری کند و مزاحمت های بیشتری را برای دولت ترکیه به وجود آورد.

سوم. عامل دیگر شامل یک دسته موضوعات یعنی تفاوتها،روابط و یا اختلافات قومی ـ تاریخی و عقیدتی در منطقه است. این عامل هرچند ظاهرا در حال حاضر سهم کمتری رادارد ولی در عمق سهم مهمی را در مجموعه تحولات منطقه دارد.

 یک قضیه مسئله قومیت ها است. در موضوع مورد بحث یعنی ترکیه وسوریه، اقوام عرب ، ترک و کرد مشاهده می شود. هر یک از این سه قومیت تاریخ و فرهنگ ومجموعه خواست های خود را دارند که اغلب به هم گره میخورند و در جهاتی در مقابل خواست گروه مقابل قرار می گیرند. تفاوتها یا اختلافات مورد اشاره سابقه تاریخی دارد و به دوران عثمانی ها و قبل و بعد از آن بر می گردد.

بعد از بحث قومی، بحث عقیدتی است. اهل تسنن، اهل تشیع و علوی ها در این منطقه حضور دارند. البته بعضی ها علوی ها را به جای شیعه می گیرند یا شیعه را به جای علوی ها ،که باید توجه داشت قطعا این دو تفاوت زیادی با یکدیگر دارند. موضوع تفاوت های عقیدتی در این منطقه هم قطعا می تواند در آینده جدی تر شود و اختلافات را در این منطقه تشدید کند. هرچند در ظاهر عنوان نمی شود اما به هر ترتیب وقتی که در محاسبات سیاسی مورد تحلیل قرار می گیرد، ترک ها به این مسئله توجه دارند که در سوریه یک اقلیت علوی وجود دارد و بر اکثریت اهل تسنن حکومت میکند. در ترکیه نیز موضوع علوی ها یک بحث تاریخی و ریشه داری است. جایگاه آن ها در خلافت عثمانی ها و نوع برخورد با آن ها به گونه ای بود که تحت فشار بودند. بعد در زمان آتاتورک علوی ها از آن فشار در می آیند چرا که حکومت سکولار می شود و اقلیت ها در حکومت های سکولار می توانند راحت تر عمل کنند.

در حال حاضر نیز بعد از هشتاد سال حزب عدالت و توسعه به طور دموکراتیک حکومت را در دست دارد چون منسوب به اسلامگراها میباشد ومقداری صبغه دینی هم دارد در برخی محافل علوی تا حدی ایجاد نگرانی می کند. برخی پیوندها میان علویان ترکیه و علویان سوریه مطرح می شود. جایگاه علویان در میان نظامیان و ارتشیان ترکیه نیز قابل توجه است.در رفتار تر کیه در قبال تحولات مورد بحث بنابراین بحث علویان نیزمطرح است اما به اعتقاد من در سایه دو عامل دیگر ذکر شده قرار می گیرد.

چهارم. حکومت ترکیه میداندهر سیاستی را بخواهددر مورد سوریه دنبال کنند باید به خواسته مردم توجه کند. اخیرا در یک نظرسنجی مشاهده کردم که کسانی که از مداخله نظامی ترکیه در سوریه حمایت می کنند، اکثریت ندارند.. از مجموع مطالب رسانه های ترکیه ونحوه انعکاس اخبار جنگ داخلی سوریه اینگونه برداشت می شود که مردم ترکیه از کشتار مردم سوریه ناراحت هستند اما مایل نیستند که نیروی نظامی ترکیه وارد سوریه شود و جنگی آغاز شود و مردم ترکیه بخواهند هزینه آن را پرداخت کنند.وجود دمکراسی نسبی این فرصت راهم فراهم اورده که نظرات مختلف در رسانه های ترکیه به بحث گذاشته شود.وهمچنین حضور فعال و غیر نمایشی احزاب مختلف نیز به فضای ایجاد بحث وافزایش اگاهی مردم و در نتیجه دخالت عامل عقلانیت جمعی ،حکومت ان کشور را در اتخاذ تصمیم صحیح تر هدایت میکند.هر چند که مردم ترکیه از کمک های مردمی به آوارگان حمایت می کنند. /12