سوریه در چشم انداز طرح عنان

با این حال ولی هیچ کس حاضر نیست از این فرصت استفاده نکند. بنابراین همه طرفهایی که پیگیر تحولات سوریه هستند تمایل دارند که از این فرصت استفاده کنند و این طرح را به نتیجه برسانند. با این حال اجرای این طرح شروط زیادی لازم دارد. مهم ترین شرط اجرای این طرح این است که آتش بس برقرار شود. برقراری آتش بس به این معناست که دولت مخالفین خود را مورد حمله و هجوم قرار ندهد و گروههای مسلح مخالف دولت هم دست به عملیات نزنند و حمله به اماکن دولتی را متوقف کنند. بر این اساس مردم باید اجازه پیدا کنند به خیابان ها بیایند و برای تظاهرات مسالمت آمیز با مشکلی مواجه نشوند. برای برقراری این شرایط مقدماتی نیاز اصلی این است که خشونت ها جاری در سوریه متوقف شود. از این رو در وهله اول باید مشخص شود که چه کسانی به خشونت را ادا مه می دهند. بر اساس طرحی که مورد قبول جامعه بین المللی قرار گرفته است، بهترین راه فرستان ناظران بین المللی است. اما به نظر می رسد که این تعداد برای این کار مهم کافی نیستند. برای یک سرزمین بزرگ و شرایط پیچیده و بحرانی سوریه 300 ناظر با مشکلات و محدودیت های زیادی مواجه هستند.

از سوی دیگر این که پس از هفته ها، تاکنون فقط شانزده ناظر توانسته اند وارد سوریه شوند، نشان می دهد که موفقیتی در این پروسه نبوده است. ژنرال رابرت مود، روز گذشته فرماندهی هیات ناظران سازمان ملل که روز گذشته وارد سوریه شد در دمشق با نگران کننده خواندن موارد نقض آتش بس و حملات تروریستی در سوریه اعلام کرد که  تعداد اندک این ناظران ناامید کننده است و برای این کار حداقل به هزار نفر ناظر نیاز است. با وجود این محدودیت ها نمی توان اظهارنظر کرد که چه کسی آتش بس را نقض می کند و آیا دولت به تعهدات خود پایبند است یا خیر؟ این مسائل نیازمند این حضور جدی تر ناظران و تعهد بیشتر اطراف درگیری است.

بنابراین این نکته کلیدی است که اگر قرار باشد شرایط بهتر شود بایستی گام های قابل توجهی برای اجرای این طرح برداشته شود. شاهدیم که اجرای طرح کوفی عنان به سختی و همراه با دشواری هایی پیش می رود. علت آن هم این است که دولت سوریه از این می ترسد که اگر مخالفان را سرکوب نکند و اجازه تظاهرات به مخالفین بدهد، مردم به خیابان ها بریزند و با پرکردن خیابان ها، شرایط به سمتی برود که در دیگر کشورهای عربی نظیر مصر، تونس و لیبی رخ داد.

وضعیت مخالفین

مخالفین از حمایت گسترده منطقه ای و بین المللی برخوردار شده اند و این مسئله پیشرفتی در کار آنها محسوب می شود. آنها تا حدود زیادی توانسته اند در درون خود به توافقاتی بر سر مسائل اصلی داشته باشند و در مورد برخی مبانی اتفاق نظر پیدا کنند و برای دستیابی به آنها هدف گذاری کنند. با این وجود موضوع مخالفین در سوریه یکی از سولات جدی حتی برای حامیان این گروهها است. یعنی حتی برای حامیان مخالفین هم خیلی وضعیت مخالفین سوری روشن نیست و محل سوال است. هرچند برای به حمایت از این مخالفین اقدامات جدی صورت گرفت. چند کنفرانس با عنوان "دوستان مردم سوریه" برگزار شد و در آخرین آن که در استانبول برگزار شد، کشورهای شرکت کننده در این کنفرانس «شورای ملی سوریه» که در آن طیف‌های گسترده از از مخالفان نظام بشار اسد حضور دارند را به عنوان «نماینده قانونی مردم سوریه» به رسمیت شناختند. در این کنفرانس ها طرح ها و برنامه هایی هم مطرح شده است و قاعدتا باید سازماندهی قابل توجهی برای حمایت از مخافین سوریه به وجود آورده باشند که برخی از آثار آن کمابیش به چشم می خورد. همه این حمایت ها باعث نمی شود که نگرانی هایی که در مورد اپوزیسیون سوری وجود دارد برطرف شود. برخی نگرانند که در صورت سقوط حکومت اسد ممکن است مشکلات همچنان ادامه داشته باشد. یعنی مخالفین نتوانسته اند که نگرانی های جامعه بین المللی را در مورد وضعیت پس از بشار اسد برطرف کنند.

همین خصوصیت موجب شده که دولت سوریه تصور کند با استفاده از این شرایط می تواند بر اوضاع مسلط شود. این وضعیت حرکت دو گانه ای را به وجود آورده است از تلاش بین المللی برای تغییر در سوریه و از تلاش دولت برای بازگرداندن اوضاع به شرایط گذشته. هرچند به نظر می رسد که هر دو طرفر برای تحقق اهداف خود با مشکلات جدی مواجه هستند.

بازگشت سوریه به نقطه صفر؟

به اعتقاد من به دلایلی از جمله کشته شدن هزاران نفر، دستگیری ده ها هزار نفر، بمباران و گلوله باران اماکن غیر نظامی و ... توسط دولت سوریه تسلط بشار اسد بر امور و بازگشت به وضعیت قبل از بحران امکان پذیر نیست. خشونت های یک سال گذشته از سوی بشار اسد شرایط را به جایی رسانده است که امکان حل مسالمت آمیز با وجود دولتی که بر سر کار است منتفی است. بنابراین من بازگشت به شرایط گذشته در سوریه را غیر ممکن ارزیابی می کنیم تصور نمی کنم دولت بشار اسد بتواند با سرکوب بتواند به نقطه پیش از آغاز اعتراضات برسد. یعنی شرایطی فراهم شود که بتواند مثل گذشته حکومت کند و رفتارهای پیشین را ادامه دهد و با مشکلی مواجه باشد. نه ظرفیت د اخلی و نه ظرفیت منطقه ای تحمل وضعیت گذشته در سوریه وجود ندارد. ظرفیت داخلی این موضوع وجود ندارد چرا که بخش مهمی از سرزمین سوریه در حال حاضر در اختیار کامل دولت سوریه نیست و ملاحظه می شود که در بسیاری از مناطق حاکمیت دولت یا وجود ندارد یا به شکل جدی وجود ندارد. نبود ظرفیت منطقه ای هم به این معناست که در منطقه تقریبا همه کشورهای عربی مخالف ادامه حکومت بشار اسد به شکل سابق هستند. این از این جهت مهم است که سوریه نه تنها یک کشور عربی است بلکه همه شاخص های آن با پسوند عربی هویت یافته است. این در حالی است که تقریبا کلیه کشورهای عربی به او پشت کرده اند و از مخالفین او حمایت می کنند. حتی گزارش هایی وجود دارد که برخی از کشورهای عربی به مخالفان کمک های مادی و تسلیحاتی می کنند.

علاوه بر کشورهای عربی، روابط دولت سوریه با ترکیه، همسایه شمالی این کشور نیز به شدت دچار مشکل شده است و این کشور به مرکزی برای فعالیت مخالفین سوری تبدیل شده است.  

در سطح بین المللی شاهدیم که تلاش های فراوانی درسطح بین المللی برای برکناری بشار اسد از قدرت وجود دارد. خصوصا دولتهای قدرتمند جهان تصمیم جدی اتخاذ کرده اند که چنین وضعیتی اتفاق بیفتد. در چنین شرایطی به نظر می رسد امکان بازگشت به نقطه اول غیر ممکن است. ولی این که این که  وضعیت سوریه در ماههای آینده چگونه خواهد بود و شرایط به چه شکلی رقم خواهد خورد به سرانجام طرح کوفی عنان وابسته است. براساس مواضع و اتفاقات در صحنه تا این لحظه چشم انداز چندان روشنی از موفقیت طرح کوفی عنان وجود ندارد. طبیتا اگر طرح کوفی عنان شکست بخورد آنگاه ممکن است شرایط خشن تر شود و نگرانی همگانی یعنی به راه افتادن جنگ داخلی جدی تر شود. در این حالت ممکن است شورای امنیت سازمان ملل و نیروهای منطقه ای دست به اتخاذ تصمیمات جدی تری برای برخورد با بشار اسد و حکومت بعث بزنند.