مهمانی در کرانه دجله، میزبانی با لهجه کُردی

غایب بزرگ دیگر این اجلاس بشار اسد رئیس جمهور سوریه است که عضویت کشورش در اتحادیه عرب سال گذشته به حال تعلیق در آمده، با این وجود بیت القصید مذاکرات اجلاس بغداد وضعیت سوریه خواهد بود. اما این بار بر خلاف گذشته نه با انشای سعودی و قطری بلکه با طعم دجله و ادبیات بین المللی کوفی عنان.

عراقی ها از قبل اعلام کردند که در پرتو طرح بین المللی و ماموریت کوفی عنان چیزی به عنوان طرح عربی برای سوریه موضوعیت ندارد و بدین ترتیب تلاشهای عربستان و قطر را برای تحمیل نظرات افراطی در باره سوریه ناکام گذاشتند. در مقابل، عراقی ها در جنگ سرد خود با عربستان، برای کشاندن تعداد بیشتری از سران عرب به بغداد پذیرفتند که در مذاکرات بغداد به وضعیت بحرین اشاره ای نشود.

اجلاس بغداد جدای از تصمیمات مهمی که اعراب طبق معمول نخواهند گرفت! از چند منظر اهمیت دارد: 

نخست انکه این اجلاس به منزله بازگشت عراق به صحنه عربی است. غیبت عراق از عرصه دیپلماسی عربی به سالیان قبل از سقوط صدام باز می گردد. در واقع از سال 1990 که صدام کویت را اشغال کرد عراق از صحنه دیپلماسی عربی به بیرون پرتاب شد. شکل سقوط صدام و ساختار سیاسی جدید عراق و قدرت گرفتن اکراد و شیعیان در این کشور به مذاق اکثر کشورهای عربی خوش نیامد و باعث شد تا انزوای عربی عراق بیشتر شود. و تعدادی بیشتری از کشورهای عربی سفارتخانه های خود را در بغداد تعطیل کنند. اما این هفته شاهد بودیم اجلاسهای مقدماتی سران عرب به ریاست شخصیت های عراقی غیر عرب برگزار شد؛ اجلاسهای وزرای اقتصاد و وزاری خارجه عرب در روزهای سه شنبه و چهارشنبه به ریاست «خیرالله بابکر» وزیر اقتصاد و «هوشیار زیباری» وزیر خارجه که هر دو کُرد و غیر عرب هستند برگزار شد و سران عرب نیز روز پنجشنبه برای نخستین بار به سخنان و خوشآمدگویی یک رئیس جمهور غیر عرب گوش خواهند سپرد و جلال طالبانی رئیس جمهور کُرد عراق را بر صندلی ریاست اتحادیه عرب می بینند.

 دومین نکته با اهمیت اجلاس بغداد، انتقال سکان دیپلماسی عربی از قطر به عراق است. گرچه اجلاس سران و ریاست یک رئیس جمهور کُرد، به شکل نمادین چند ساعت بیشتر طول نخواهد کشید، اما با ریاست یکساله عراق بر اتحادیه عرب در طول ماههای آینده شاهد خواهیم بود که هشیار زیباری به جای شیخ حمد نخست وزیر و وزیر خارجه قطر در اجلاسهای متعدد عربی و بین المللی سکان دیپلماسی عربی اتحادیه عرب را به دست خواهد گرفت. این تغییر چهره در اوضاع پر تلاطم عربی پر رنگ‌تر به نظر خواهد آمد خصوصا انکه عراق در باره سوریه نظرات متفاوتی ازقطر و سعودی دارد.

سومین جنبه قابل تامل اجلاس بغداد در روابط رقابت آمیز عراق و عربستان نهفته است. عربستان طی ده سال گذشته روابط حسنه ای با بغداد نداشته و حتی از معرفی سفیر و بازگشایی سفارتخانه اش در این کشور امتناع کرده است. وزیر خارجه عربستان پس از آنکه موفق نشد از برگزاری اجلاس بغداد ممانعت کند، در هفته های اخیر تلاش زیادی کرد تا سطح حضور سران عرب را به حداقل یرساند. با این حال سعودی‌ها نهایتا پس از ده سال سفیر خود را در بغداد معرفی و روز سه شنبه وی استوارنامه اش را به رئیس جمهور عراق تسلیم کرد.

سطح حضور سران عرب موضوع رقابت عراق و عربستان خواهد بود سران هفت کشور تا روز گدشته وارد بغداد شده اند و مقامهای عراقی از حضور حداقل ده تن از سران عرب خبر داده اند. در شرایط فعلی جهان عرب این حضور را باید یک موفقیت برای عراق دانست خصوصا انکه سران نظامهای جدید عربی از جمله رئیس جمهور تونس و رئیس شورای انتقالی لیبی در بین کسانی هستند که در اجلاس بغداد شرکت کرده اند از سوی دیگر نبیل العربی دبیر کل اتحادیه عرب که از چهره‌های برآمده از انقلاب مصر است در ماههای اخیر تلاش زیادی کرد تا علی‌رغم مخالفت های عربستان اجلاس بغداد در موعد از قبل تعیین شده برگزار شود.

 چهارمین نکته با اهمیت اجلاس بغداد برگزاری یک گردهمایی بین المللی در کشوریست که با چالش امنیتی و ناامنی روبرست. قانع کردن اعراب به حضور در بغداد و ترتیبات امنیتی و تشریفاتی روزهای اخیر یک موفقیت برای دولت عراق محسوب می شود. خصوصا آنکه بخشی از حاکمیت ناراضی عراق یعنی فراکسیون العراقیه در ماه‌های اخیر از همه توان خود برای به زانو درآوردن دولت نوری المالکی استفاده کرده و برخی از افراد سرشناس این جبهه مانند طارق الهاشمی متهم به سازماندهی عملیات تروریستی شده و از پستهای خود کنار گذاشته شده اند.

نکته با اهمیت دیگر این است که در این اجلاس اعراب بنا ندارند درباره اوضاع داخلی عراق حرفی بزنند. اگر فضای اجلاسهای عربی را قبل از تحولات سال 2011 را در نظر بیاوریم آنگاه باید دستور کار اجلاس بغداد را نشان دهنده وضعیت مناسب‌تر عراق در مقایسه با سایر کشورهای عربی دانست. تا یک سال قبل در هر اجلاس عربی وضعیت داخلی عراق یکی از محورهای اصلی مذاکرات و سخنرانیها بود اما اینک حتی در بغداد کسی مجال سخن گفتن در باره اوضاع داخلی عراقی ها را ندارد.

حضور چهره‌های بین المللی نیز از نکته های با اهمیت اجلاس بغداد است. علاوه بر مقامهای عربی، دبیر کل سازمان ملل و کوفی عنان دبیر کل سابق و نماینده سازمان ملل در بحران سوریه نیز در اجلاس بغداد حضور می یابند. در مورد مهمترین موضوع مطروحه در اجلاس یعنی بحران سوریه ، مقامهای سیاسی عراق با اعلام حمایت از طرح کوفی عنان جلوی زیاده‌روی‌های عربستان و قطر ایستاده و از این منظر می توان دریچه ورود عراق را به مسایل جهان عرب را زیرکانه و تاثیرگذار تلقی کرد.

با توجه به اینکه سایر کشورهای عربی نیز از سلطه تحمیلی عربستان و قطر بر اجلاسهای عربی ناراضی هستند بسیار محتمل به نظر می رسد که عراق بتواند به شکل گیری یک جبهه عربی قدرتمند در فضایی که برای چند دهه متوالی عرصه جولان اختصاصی عربستان بوده کمک کند.