تهران و اتاوا در سراشیبی

 شاید بتوان مرگ زهرا کاظمی ، عکاس ایرانی – کانادایی در زندان اوین تهران در سال 2003 را سرآغاز روند نزولی روابط نه چندان مطلوب تهران و اتاوا توصیف کرد. روندی که موجب شد از آن پس کانادا روابط خود را با جمهوری اسلامی بر اساس سیاست تعاملی کنترل شده، پیش ببرد و اخیرا در شرایطی که شماری از مهاجران ایرانی در کانادا زندگی می‌کنند، تحریم‌ مسافرتی علیه مقامات جمهوری اسلامی را اعلام کند. تاریخ روابط دیپلماتیک ایران و کانادا به سال 1955 بازمی‌گردد، زمانی که مسئولیت امور کنسولی کانادا در ایران به سفارت بریتانیا سپرده شد و به دنبال آن هیات دیپلماتیک کانادا در سال 1961 در ایران مستقر شدند. اما پس از انقلاب اسلامی ایران تا سال 1995 روابط مستقل ایران و کانادا بنا نهاده نشد و در سال 1996 دو طرف پذیرفتند که در راستای روابط دوجانبه نسبت به تبادل سفیر اقدام کنند.

 با این حال پرونده زهرا کاظمی روابط دو کشور را به نحوی دچار تغییرکرد که کانادا به دیپلمات‌های خود اعلام کرد تنها در زمینه حقوق بشر، برنامه‌های هسته‌ای، نقش ایران در منطقه و پرونده زهرا کاظمی با همتایان ایرانی خود مجاز به مذاکره هستند. از سوی دیگر کانادا با برقراری پرواز مستقیم بین دو کشور نیز مخالفت کرده و از ایجاد مراکز کنسولی و فرهنگی ایران در شهر‌های مختلف کانادا جلوگیری می‌کند. از سوی دیگر به دنبال مرگ زهرا کاظمی کانادا با حمایت ایالات متحده و طی روندی دشوار، پرونده حقوق بشر ایران را به سازمان ملل ارجاع کرده و از سال 2007 تبادل سفرا بین ایران و کانادا انجام نشده است.

 گفتنی است به دنبال ارجاع پرونده وضعیت حقوق بشر در ایران با تلاش بی وقفه کانادا، تهران نیز از وضعیت حقوق بشر در کانادا انتقاد کرد و به شهروندان در مورد سفر به این کشور هشدار داد.  در بخش اقتصادی نیز روابط دو جانبه در حدود تجارتی چند صد میلیون دلاری محدود می‌شود. ارزش روابط تجاری بازرگانان کانادایی با ایران در سال 2007 مبلغ 312 میلیون دلار به ثبت رسیده که بیشتر آن را صادرات مواد غذایی کشاورزی، دارو و ماشین آلات تشکیل می‌دهد. از سویی دیگر ایران نیز در حدود 44 میلیون دلار صادرات- عمدتا فرش- به کانادا داشته است.

 این در حالی است که پس از 2007، روابط تجاری دو کشور با توجه به سخت تر شدن تحریم‌های بین المللی به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است.  در مارس 2008، قطعنامه 1803 شورای امنیت سازمان ملل علیه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به تصویب رسید و کانادا نیز اعلام کرد که به طور کامل تحریم‌های موجود در آن را علیه ایران اجرا می‌کند. در جولای 2010 نیز دولت کانادا اعلام کرد که طبق قانون اقدامات اقتصادی ویژه تحریم‌های تجاری را علیه جمهوری اسلامی به اجرا در می‌آورد. هرچند نام کانادا هیچگاه مانند آمریکا در زمینه مسائل نظامی مطرح نبوده است اما این کشور به متحدان آمریکا در جنگ عراق و افغانستان ملحق شد و نشان داد علاوه بر روابط نزدیک سیاسی و اقتصادی در بخش امنیتی نیز با ایالات متحده هماهنگ است.

 به این ترتیب اعلامیه اخیر وزارت امور خارجه کانادا در هماهنگی با تحریم‌های مسافرتی آمریکا و انگلیس علیه ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. اتاوا از سویی مسئول ارجاع پرونده حقوق بشر ایران به سازمان ملل به شمار می‌رود و از سویی دیگر متحد آمریکا و اروپا در تحریم های اقتصادی و سیاسی علیه جمهوری اسلامی و همچنین تحریم مسافرتی مقامات به بهانه نحوه عملکرد آنها در مسائل مربوط به حقوق بشر. این در حالی است که مقامات کنسولی ایران در کانادا در مورد اقدام اخیر اتاوا واکنش نشان نداده‌اند و نشانه‌ها از در سراشیبی قرار گرفتن روابط دوجانبه حکایت دارد.