حجت بر ایران تمام است

هنگامی‌که شورای حقوق بشر کسی را به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر در مورد کشوری برمی‌گزیند، او موظف است که در طول سال گزارشی را درباره وضعیت حقوق بشر در آن کشور تهیه کند و در این رابطه با همه دست اندر کاران این قضیه تماس بگیرد. او برای تهیه گزارش خود می‌تواند از همه منابع اطلاعاتی استفاده کند. او می‌تواند اطلاعات خود را از طریق خود حکومت آن کشور، هم چنین سازمان‌های مردم نهادی که در رابطه با آن کشور فعالیت می‌کنند، خواه در داخل آن کشور و خواه خارج از آن باشند، همینطور اپوزیسیون حکومت آن کشور، مطالعه اخبار و اطلاعات مربوط به آن کشور در رابطه با تحولات حقوق بشری به طور مثال اخبار اعدام‌ها، دستگیری‌ها جمع آوری کند.

گزارشگر ویژه در انتهای سال اول گزارشی را تنظیم می‌کند و به شورای حقوق بشر ارائه می‌دهد. اگر در این گزارش که در سال اول به شورای حقوق بشر ارائه می‌دهد، اتهاماتی را متوجه آن کشور کند، به طور مثال ادعا کند که مجازات اعدام درباره تعدادی از افراد اجرا شده که جرم آن‌ها سیاسی بوده است، کشوری که به این مسئله متهم شده است، فرصت دارد در حین سال دوم مدارکی ارائه دهد که این افراد به جرم داشتن افکار یا عقیده ای خاص اعدام نشده اند. اگر این دلایل متقن باشد و به عبارتی مابقی دلایل و شواهد آن را رد نکند، پذیرفته می‌شود. اما در غیر این صورت یعنی اگر آن کشور از خود دفاع نکند یا این که دلایل غیرواقعی ارائه کند که مورد پذیرش قرار نگیرد، در سال دوم این مسئله در گزارش تکرار می‌شود و در آن به این مسئله اشاره می‌شود که هیچ دلیلی در این رابطه ارائه نشد یا دلایل مورد قبول نبود و این نقض حقوق بشر انجام شده و تثبیت می‌شود. در این صورت شورای حقوق بشر علیه این کشور قطعنامه‌هایی صادر می‌کند.

بنابراین محدوده اختیارات یک گزارشگر ویژه، تمامی‌مسائل حقوق بشری آن کشور را در بر می‌گیرد و می‌تواند از طریق همه دست اندرکاران اعم از حکومت و ملت و سازمان‌های مردم نهاد و بخش خصوصی و داخل و خارج، اطلاعات مورد نیاز خود را جمع آوری کند.

تردیدهایی درباره پذیرش یا عدم پذیرش گزارشگر ویژه از سوی ایران وجود دارد. پذیرفتن یا نپذیرفتن حضور گزارشگر ویژه در ایران در عملکرد او چه تاثیری می‌تواند داشته باشد؟

اگر گزارشگر ویژه بیاید و در داخل ایران تحقیق کند، تحقیق او مستند خواهد بود. اگر این امکان برای او به وجود نیاید که در ایران حضور پیدا کند و به او اجازه حضور ندهند، در این صورت گزارش خود را بر اساس یافته‌های خود می‌نویسد و خود شخصا علیه کشور مورد نظر موضع گیری می‌کند. یعنی از نظر روانی به نوعی حالت زدگی و برخورد علیه آن کشور پیدا می‌کند.

در این صورت اپوزیسیون و نیروهای مخالف او را تغذیه خواهند کرد و چون گزارشگر ویژه هم اطلاعاتی از درون ندارد و نمی‌تواند صحت و سقم این اطلاعات را با مشاهده شخصی بسنجد و مستند کند، در نتیجه به حرف‌های مخالفین گوش می‌دهد.

در گذشته هم زمانی که گالین دوپل و موریس کاپیتورن نمی‌توانستند به ایران سفر کنند، توسط مخالفین تغذیه می‌شدند و گزارش‌های خود را مبنی بر اطلاعات آن‌ها ارائه می‌کردند. اما برای شورای حقوق بشر فرقی ندارد که گزارشگر ویژه توانسته در محل حضور یابد یا خیر، گزارشگر ویژه هر گزارشی را ارائه دهد مبنای کار شورای حقوق بشر قرار خواهد گرفت.

شورای حقوق بشر تلاش کرده است که به درخواست ایران و شرایطی که ایران برای پذیرش گزارشگر حقوق بشر گذاشته است، توجه کند. به نظر شما این توجه چه تاثیری بر نگاه ایران به گزارشگر ویژه حقوق بشر خواهد داشت؟

ایران سه شرط برای پذیرش گزارشگر ویژه حقوق بشر گذاشته بود: مرد بودن، مسلمان بودن و غیر عرب بودن. بنابراین شورای حقوق بشر هم در گزینه‌های خود این سه شرط را مورد توجه قرار داد. پیش از این دو گزارشگر ویژه برای ایران تعیین شده بود که یکی از امریکای لاتین بود و دیگری از کانادا.

البته ممکن است این مسئله محاسنی برای ایران داشته باشد، اما معایبی هم دارد و آن هم این است که وقتی این شخص به این صورت انتخاب می‌شود، ایران موظف است که با او همکاری داشته باشد. مسئله دیگر این است که دیگر ایران نخواهد توانست گزارشی که این فرد می‌دهد را رد کند. به این دلیل که خود ایران خصوصیات مورد نظر خود را اعلام کرده است.

به این جهت باید به این مسئله توجه داشت که شورای حقوق بشر به خواسته ایران توجه کرده است، حال این مرد مسلمان غیرعرب زمانی که به عنوان گزارشگر ویژه انتخاب شد، حجت بر ایران تمام است و ایران باید با او به طور کامل همکاری کند.

به نظر شما کدام یک از این سه نفر که برای احراز این سمت معرفی شده اند، می‌توانند نقش مثبت تری را برای ایران ایفا کنند؟

به نظر من چندان فرقی نمی‌کند که کدام یک از این افراد انتخاب شوند. چرا که شخص در این مسئله مطرح نیست. همان طور که اشاره شد موضوعات حقوق بشری مشخص است؛ به طور مثال کارگران در ایران اعتصاب کرده اند، یا زنی در فلان روستا رجم شده، عده ای زندانی شده اند، افرادی اعدام شده اند، تظاهرات سرکوب شده است. اگر هیچ کدام از این موارد نباشد، گزارشگر ویژه هر کسی که باشد، گزارش مثبتی خواهد داد. اما اگر نقض حقوق بشر صورت گرفته باشد، دین و تابعیت و جنسیت گزارشگر ویژه نمی‌تواند بر گزارش او تاثیری داشته باشد.

بنابراین موضوع این نیست که چه کسی به نفع ماست تا انتخاب شود، مسئله این است که بستر کار در ایران باید به گونه ای فراهم باشد که اهرمی‌برای فشار به وجود نیاورد.

پیش بینی شما از عملکرد گزارشگر ویژه درباره ایران چیست؟

من نمی‌توانم پیش بینی ای از عملکرد او داشته باشم. من می‌توانم توصیه کنم که مسئولین جمهوری اسلامی ‌ایران وضعیت حقوق بشر را متعادل نگه دارند. در این صورت هر گزارشگری هم که به ایران بیاید مهم نیست. اگر نگرانی‌های بین المللی که در دو میثاقی که ایران هم به آن‌ها پیوسته یعنی میثاق حقوق مدنی- سیاسی و میثاق حقوق اقتصادی -اجتماعی آمده است و اکنون به صورت یک رویه بین المللی در آمده، در مورد ایران صادق باشد و ایران به آن‌ها پایبند باشد، هیچ نگرانی وجود ندارد و مهم نیست که چه کسی به این عنوان منصوب شود. بنابراین به جای این که به عملکرد احتمالی او بپردازیم، لازم است که درباره عملکرد خود فکر کنیم که در کشورمان مشکلاتی وجود نداشته باشد که دیگران بتوانند از آن علیه ما استفاده کنند.