عراق در مثلث ایران- بحرین- عربستان

سیاستمداران در اکثریت شیعه عراق، شامل ابراهیم جعفری، نخست وزیر سابق، این اقدام عربستان را به باد انتقاد گرفت و شماری از اعضای سنی، کرد و مسیحی مجلس عراق نیز مداخله ریاض در امور بحرین را محکوم کردند. اما عثامه نجیفی، سخنگوی مجلس عراق که از خانواده‌ای سنی مذهب از شهر موصل می‌آید، پیشنهاد تعطیلی ده روزه مجلس را مطرح کرد.

در این بین ایاد علاوی و برخی سیاستمداران دیگر می‌کوشند تا از بروز اختلاف و دو دستگی در مجلس بر سر اوضاع بحرین، جلوگیری کنند اما تحلیلگران بر این باورند که اوضاع همچنان در مجلس عراق متشنج است. سیاستمداران و رهبران مذهبی همچنان با مواضعی تند در مورد بحرین به تیتر رسانه‌های عربی تبدیل می‌شوند.

به گزارش مجله اکونومیست، مقتدی صدر روحانی تندرو شیعه که سابقه حضور طولانی در ایران را دارد، مخالف دولت سنی بحرین است و اعضای حزب سیاسی وی پیشنهاد بسته شدن سفارت بحرین در عراق را مطرح کرده‌اند. این در حالی است که حیدر ملا یکی از نمایندگان سنی مجلس عراق مدعی دخالت ایران در امور داخلی بحرین با هدف دامن زدن به ناآرمی‌ها شده و ادعا کرده است که سفارت ایران در عراق باید تعطیل شود.

از سویی دیگر نوری المالکی، نخست وزیر شیعه عراق که دوران تبعید خود را در ایران سپری کرده است نیز بر این باور است که اقدام عربستان سعودی در بحرین می‌تواند جنگی منطقه‌ای را به دنبال داشته باشد. در مقابل این موضع‌گیری‌ها مقامات بحرین پرواز هواپیما‌ها به عراق و همچنین ایران و لبنان را ممنوع اعلام کردند.

دولت بحرین از زمان بروز ناآرامی‌‌ها در کشور بارها تهران را به دخالت در امور داخلی و حمایت از معترضان شیعه محکوم کرده است. اتهامی که جمهوری اسلامی آن را رد می‌کند اما شورای همکاری خلیج فارس و برخی مقامات در کاخ سفید باز هم آن را تکرار کرده‌اند. به هر ترتیب عراق با انبوهی از اختلافات داخلی در شرایطی واقع شده است که از سویی با ایران حامی شیعیان در بحرین مواجه است و صدا‌هایی در داخل نیز با رویکرد جمهوری اسلامی هماهنگی دارند و از سویی دیگر مساله عربستان مطرح است.

عربستان سعودی به همراه شماری از کشور‌ها با حاکمیت سنی در تلاش برای حفظ بقای پادشاهی بحرین هستند. این در حالی است که هم اکنون نیز با توجه به روی کار آمدن دولتی شیعه در عراق، روابط بغداد با همسایگان عرب چندان گرم نیست و موضع رسمی مقامات بغداد در مورد بحرین برای آنها حائز اهمیت است.

ایران در مقابل عربستان در بحرین

عوامل متعددی دست به دست هم داده‌اند تا بحرین را به گزینه‌ای غیر قابل اغماض برای ایران و عربستان سعودی تبدیل کنند. بحرین به عنوان جزیره‌ای کوچک در خلیج فارس همواره مورد توجه ایران قرار داشته است، چرا که این کشور در نزدیکی تنگه هرمز واقع شده که روزانه 20 درصد از منابع نفت مورد نیاز جهان، از جمله تولید نفت ایران از آن عبور می‌کند.

جمهوری اسلامی بارها در واکنش به فشار غرب، تهدید مسدود ساختن تنگه هرمز و جلوگیری از انتقال نفت به بازا‌ر‌های جهانی را مطرح کرده است و تسلط بر بحرین به معنای افزایش توانمندی‌ها برای عملی کردن این تهدید است. از سویی دیگر 70 درصد از جمعیت بحرین مانند اکثریت جمیعت ایران مذهب شیعه دارند و این نکته برای جمهوری اسلامی که در صدد اتحاد شیعیان در منطقه و جهان است، اهمیت زیادی دارد.

به همین دلیل عربستان سعودی و دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس نیرو‌های خود را به بحرین گسیل داشتند تا از افزایش قدرت شیعیان معترض به پادشاهی سنی 200 ساله این کشور جلوگیری کنند. این در حالی است که مرز‌های عربستان در مناطق غنی از نفت با بحرین مشترک است و از سوی دیگر جمعیت این بخش‌ها از عربستان به صورت تاریخی شیعه بوده است و گسترش نفوذ شیعیان در بحرین به منزله تهدیدی برای عربستان با حکومت سنی به شمار می‌آید.

به این منظور، 3 هزار و 500 سرباز سعودی در مرز‌های مشترک با بحرین مستقر شده‌اند تا به طور مشخص از سرایت نفوذ شیعیان به عربستان ممانعت به عمل آورند. اما این اقدام ضمن به دنبال داشتن واکنش تند جمهوری اسلامی، ایران و عربستان را رقبایی آشکار در صحنه بحرین تبدیل کرد. رقابتی که از دیرباز بین ایران و عربستان به عنوان دو قدرت منطقه‌ای و غنی از نفت وجود داشت اما کمتر زمینه‌ای علنی برای عرض اندام رقبا فراهم آمده بود. برخی منابع دیپلماتیک مدعی شده‌اند که اخیرا مقامات سعودی در محافل خصوصی با همتایان آمریکایی خود نسبت به مساله هسته‌ای ایران ابراز نگرانی کرده‌اند و دلیل اصلی این اقدام رو در رو قرار گرفتن ایران و عربستان در بحرین است.

در تاریخ 8 ساله مورد توجه قرار گرفتن برنامه‌های هسته‌ای ایران و تصویب چهار قطعنامه شورای امنیت علیه فعالیت های هسته ای ایران، اعراب شامل عربستان سعودی کمتر به موضع گیری علنی در این زمینه پرداخته‌اند و هیچگاه به طور رسمی از افزایش دامنه تحریم‌ها علیه ایران حمایت نکرده‌اند. هر چند که به طور خصوصی همواره از پیشرفت هسته ای ایران در همسایگی خلیج فارس ابراز نگرانی داشته و حتی زمزمه‌هایی از لزوم دستیابی اعراب به تکنولوژی هسته‌ای در مقابل ایران هسته ای نیز مطرح شده بود. اما بنا بر ادعای برخی دیپلمات‌ها، سیاست اخیر ریاض همزمان با مورد توجه قرار گرفتن اوضاع بحرین، از رویارویی نسبی با تهران در صحنه بحرین خبر می‌دهد.