فراز و نشیب در محور ایران – ترکیه

این روند موجب شده تا غرب تعبیر تمایل به نگاه به شرق را برای استراتژی خارجی ترکیه به کار ببرد و این نکته را زیر نظر داشته باشد که آنکارا همانند دوران جنگ سد دیگر یک متحد بی چون و چرا برای سیاست‌های غرب محسوب نمی‌شود. این در حالی است که روند رو به رشد در روابط این دو همسایه در منافع مشترک دو جانبه ریشه دارد.

مقامات دو کشور همواره به آرامش و ثباتی 400 ساله در نوار مرزی مشترکشان اشاره می‌کنند. از سویی دیگر روابط سیاسی و اقتصادی دو جانبه نیز در شرایط مطلوبی قرار دارد و امید به گسترش روابط تجاری با امضای قرارداد تجارت آزاد دوچندان خواهد شد. علاوه بر این ایران برای نخستین بار به ترکیه اجازه داد نقش میانجی را در بحران هسته ای تهران با غرب بر عهده گیرد و اینک بیش از هر زمان دیگری با آنکارا در راستای مبارزه با جدایی طلبان کرد همکاری می‌کند.

نشریه تحلیلی اینترنتی اوراسیا در گزارشی تحلیلی در خصوص روابط ایران و ترکیه ضمن اشاره به منافع دوجانبه در همکاری‌های دو کشور این نکته را خاطر نشان می کند که با وجود روابط رو به رشد، ریسک به چالش کشیده شدن روابط تهران و آنکارا بر سر پاره‌ای مسائل و تبدیل شدن آنها به رقبای منطقه‌ای برای بسط هژمونی خود در خاورمیانه وجود دارد. در صورتی که ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، آتش از زیر خاکستر کنار رفته و اختلافات تهران و آنکارا شفاف‌تر خواهد شد. به این ترتیب احتمال بروز شکاف بین دو کشور غیر عرب در خاورمیانه وجود خواهد داشت.

نگرانی‌های هسته‌ای

پیشرفت در برنامه هسته‌ای ایران می تواند تاثیر مخربی بر روابط فی ما بین داشته باشد. ترکیه بارها اعلام کرده که با گسترش تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه مخالف است و موضع گیری آمریکا و متحدانش این کشور را در شرایط دشواری قرار داده که باید بین رای موافق به تحریم جمهوری اسلامی و ادامه روابط با تهران یکی را انتخاب کند. باید گفت تعبیر پیشرفت هسته‌ای ایران به منزله شکست نقش میانجی گرایانه ترکیه در این بین و از دست رفتن اعتبار دیپلماتیک ناشی از آن است.

عراق

آینده عراق با چشم انداز خروج نیرو‌های آمریکایی از این کشور نیز چالشی در روابط ایران و ترکیه به شمار می‌رود. با وجود اینکه هیچ یک از این کشور‌ها منافعی در آینده بی ثبات عراق ندارند اما هر یک تمایل دارند آینده عراق هماهنگ با چارچوبی باشد که مد نظر آنها است. در حالی که ایران یک کشور با حکومت شیعه و بدون وابستگی به غرب را ترجیح می‌دهد، ترکیه به دنبال دولتی ائتلافی در عراق است که در آن نمایندگان سنی مذهب نیز حضور داشته باشند. در واقع سفر 2 ماه گذشته رجب طیب اردوغان به عراق و بازدید از اماکن مقدس این کشور نشان داد که ترکیه تا چه حد علاقمند به نفوذ در عراق پس از صدام حسین است. وی در سخنرانی خود در عراق این کشور را برادر توصیف و تاکید کرد که ترکیه تحولات را به دقت و با احترام زیر نظر دارد.

سوریه

در مورد سوریه هر چند ایران و ترکیه به باقی ماندن بشار اسد در راس قدرت تمایل دارند اما هر یک منافع خود را در ادامه حضور اسد دنبال می‌کنند. ترکیه بر مبنای سیاست " مشکلات صفر با همسایگان" در سال‌های اخیر روابط رو به رشدی را با سوریه به خصوص از طریق ارائه مشوق‌های اقتصادی بر قرار کرده است. بحران های اخیر در سوریه این نگرانی را در آنکارا تقویت کرده است که یک میلیون و 400 هزار جمعیت کرد در سوریه نیز شعار جدایی طلبی سر دهند.

نگرانی اردوغان در این خصوص موجب شد که او صراحتا از اسد بخواهد با دنبال کردن روندی مثبت و برخورد مناسب با درخواست‌های معترضان به سوی صلح و ثبات گام بردارد. نخست وزیر ترکیه به مرز 800 کیلومتری و روابط خانوادگی با اسد نیز در این اظهارات اشاره کرد. از سوی دیگر ایران نیز در همکاری با سوریه و باقی ماندن اسد، هدف مبارزه با اسرائیل و کمک به حزب الله را دنبال کرده و هیچ نشانه‌ای از تمایل تهران برای پایین کشیده شدن اسد از مسند ریاست جمهوری وجود ندارد.

لبنان

ترکیه در سال‌های اخیر همواره در تلاش برای تقویت روابط با لبنان بوده تا از این طریق با نفوذ ایران در این کشور رقابت کند. سال گذشته مدت کوتاهی پس از سفر محمود احمدی نژاد به لبنان، اردوغان نیز به این کشور سفر کرد. وی در جریان این سفر به منظور قرار گرفتن در جبهه حامیان لبنان از حملات اسرائیل به این کشور انتقاد و تاکید کرد ترکیه ساکت نمی‌ماند و از برقراری عدالت به هر نحو ممکن پشتیبانی خواهد کرد. این در حالی است که احمد داود اغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز اخیرا با سعد حریری نخست وزیر لبنان و حسن نصرالله رهبر حزب‌الله ملاقات داشته است تا هر نقش ترکیه در این کشور را هر چه پر رنگ تر کند. در مقابل ایران نیز در لبنان موضوع حمایت از حزب‌الله را دنبال می‌کند.

بحران اسرائیل – فلسطین

در مورد اختلافات فلسطین و اسرائیل در حالی که ترکیه به دنبال تدوین یک چارچوب اساسی برای برقراری صلح و ثبات است، جمهوری اسلامی همچنان با به رسمیت نشناختن اسرائیل با این روند مخالفت می کند. این در حالی است که تعاملات ترکیه با حماس نیز در جهت برقراری ثبات پیش می‌رود . به بیان بهتر ترکیه قصد دارد از این طریق در صورت آغاز مذاکرات بین اسرائیل و حزب الله از در حاشیه قرار گرفتن حماس و پیامد‌های ناشی از آن جلوگیری کند.

کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس

یکی دیگر از شکاف‌های احتمالی در روابط تهران و آنکارا به تلاش ترکیه برای برقراری روابط نزدیک‌تر با کشور‌های عرب حوزه خلیج فارس باز می‌گردد. این کشور‌ها نگاهی همراه با نگرانی و تردید به فعالیت‌های هسته‌ای ایران دارند و این در حالی است که نزدیک تر شدن ترکیه با اعراب می‌تواند در بر هم زدن توازن کنونی قدرت در منطقه نقش داشته باشد. در حال حاضر ترکیه تنها شریک استراتژیک شورای همکاری خلیج فارس محسوب می‌شود.

در خصوص بحران‌های اخیر بحرین نیز واکنش ایران و ترکیه به شدت متفاوت بود. در حالی که ایران ورود نیرو‌های عربستان سعودی به بحرین برای فرونشاندن ناآرامی‌ها را مورد انتقاد قرار داد و این نیرو‌ها را مهاجم توصیف کرد، ترکیه تلاش کرد با برگزاری نشستی با طرف‌های دخیل در این روند از دامن زدن به بحرانی داخلی جلوگیری کند.

لیبی

نحوه عملکرد ترکیه و ایران در مورد لیبی نیز در تعارض آشکار قرار دارد. در حالی که ترکیه به نیرو‌های ناتو در حمله به لیبی برای سرنگونی معمر قذافی ملحق شد، ایران حمله ناتو به این کشور را یک حماقت بزرگ توصیف کرد.

با وجود تغییرات آشکار در سیاست خارجی ترکیه در سال‌های اخیر اما این کشور همچنان متحد آمریکا محسوب می‌شود که در پاره‌ای موضوعات منطقه‌ای نقش پر رنگی بر عهده دارد. ترکیه در عراق به دنبال ثبات و جلوگیری از آشوب کردهاست و در لیبی و افغانستان به عنوان یک عضو ناتو فعالیت می‌کند. همچنین این کشور اخیرا عنوان میانجی در بحران هسته ای ایران را یدک می‌کشد که بدون تردید منافع مشترک ترکیه و غرب در برون رفت از بن بست هسته ای جمهوری اسلامی به کسب این اعتبار کمک کرده است. به تعبیر نشریه اوراسیا، ترکیه همچنان می‌تواند متحده غرب در منطقه باشد و آمریکا و متحدانش نباید به واسطه برخی سیاست‌های آنکارا شامل استراتژی نگاه به شرق با این کشور به سردی برخورد کنند.