عراق، ایران و حرکت بعدی

دیپلماسی ایرانی:  ایالات متحده در هفته گذشته به دولت عراق اعلام کرد در صورتی که تمایل به ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی در عراق بیش از فرجه 31 دسامبر 20011 دارد، باید هرچه زودتر این علاقمندی را به اطلاع واشنگتن برساند. گزارش‌ها حاکی از آن است در صورتی که این تفاهم‌ نامه در اسرع وقت منعقد نشود، امکان ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی در خاک عراق وجود نخواهد داشت. طبق روند پیچیده طرح‌ریزی برای مواضع ایالات متحده، خروج نیرو‌ها از عراق الزامی است و تاخیر در زمان تعیین شده برای ترک عراق ادامه این روند را مختل می‌کند.

اما با توجه به شرایط کنونی حاکم بر خاورمیانه و خلیج فارس، ایالات متحده دولت عراق را ترغیب به تجدید نظر در خروج نیرو‌های آمریکایی می‌کند تا از این طریق نفوذ خود را در منطقه حفظ کند. این در حالی است که خیزش شیعیان در بحرین و مداخله عربستان سعودی به موازات رویداد‌های اخیر یمن شرایط به واقع بی‌ثباتی را در منطقه پدید آورده است که به باور آمریکایی‌ ها در صورت خروج نیرو‌ها از عراق به سوی بی‌ثباتی بیشتر سوق داده خواهد شد.

مساله ایران

البته جای تردیدی وجود ندارد که یکی از نگرانی‌های جدی کاخ سفید در منطقه مساله ایران است. آمریکا در مقابله با نفوذ ایران در عراق پس از دولت بعثی ناتوان بوده است. در واقع میزان انسجام حکومت عراق مشخص نیست و این در حالی است که ارتش و نیروی نظامی این کشور توانایی مقابله با تهدیدهای تروریستی را ندارد.

البته موضوع نیت نوری المالکی نخست‌وزیر عراق که خود به معمایی بزرگ می‌ماند، نیست. بلکه مشکل ائتلافی است که دولت عراق بر مبنای آن تشکیل شده و هنوز شکل نهایی به خود نگرفته است و در آن مهره‌هایی نظیر مقتدی صدر با وابستگی‌های شفاف به ایران به چشم می‌خورد. به این ترتیب دولت ائتلافی عراق در مقابل نفوذ قدرت‌های خارجی آسیب‌پذیر است و پس از خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق؛ بزرگترین قدرت خارجی به شمار می‌رود.

برخی بر این باورند که دولت عراق با توجه به وجه اشتراک مذهبی با ایران و عوامل دیگری که نفوذ جمهوری اسلامی در بغداد را تقویت می‌کند، پس از خروج نیرو‌های آمریکایی بیشتر به سمت تهران متمایل خواهد شد تا به تعبیر خود از ایجاد شرایط غیر قابل پیش بینی و بی‌ثبات جلوگیری کند.

بنا بر باور سیاستمداران بغداد، ایران یک کشور با نفوذ در منطقه است و به نظر نمی‌رسد که ایالات متحده و عربستان سعودی بتوانند به سادگی با این تصویر ذهنی برخورد کنند. این در حالی است که پاسخ قطعی بغداد به ادامه حضور نیرو‌های آمریکایی در عراق نیز در پس پرده‌ای از ابهام قرار دارد. هرچند در محافل خصوصی تعدادی از چهره‌های دولت عراق به ادامه این حضور تمایل دارند اما اظهار نظر علنی به برآورد هزینه‌ها و تخمین شرایطی بستگی دارد که در صورت باقی ماندن نیروها ایجاد خواهد شد.

گزارش‌ها حاکی از پیشنهاد آمریکا برای باقی‌ماندن 20 هزار نیرو در عراق است که نیروی 170 هزار نفری ایالات‌متحده حق فرماندهی بر آن را نخواهد داشت. اما به گمان بغداد این پیشنهاد تنها جنبه سمبولیک دارد و پیامد آن رودررویی عراق و ایران خواهد بود. از سویی دیگر برخی در عراق بر این عقیده‌اند که باقی ماندن ارتش 20 هزار نفری در کشور به تحریک ایران می‌انجامد و این در حالی است که این ارتش محدود توانایی مقابله با پیامد‌ها را نخواهد داشت.

زمانی که ایالات متحده موضوع خروج نیرو‌ها از عراق را مطرح کرد بر این عقیده بود که توانایی مقابله تهدید‌ها و برقراری ثبات پیش از ترک عراق را دارد اما شرایط در سال‌ها و به خصوص ماه‌های اخیر به گونه ای پیش رفت که به کلی آن را مخدوش کرد. اکنون مساله خروج نیرو‌های آمریکایی با شرایط بی ثبات خاورمیانه و به خصوص خلیج فارس همزمان شده است. عربستان سعودی نزدیک‌ترین متحد آمریکا در منطقه این روز‌ها به اغتشاش‌های داخلی دست به گریبان است و شرایط بحرین و یمن نیز رفته رفته وخیم‌تر می‌‌شود. این در حالی است که رویکرد کنونی ایران در قبال مسائل منطقه‌ای با احتیاط‌هایی همراه است که خروج نیرو‌های آمریکایی سطح ریسک‌ها برای محافظه‌کاری را کاهش می‌دهد.

مشکل عربستان سعودی

ایران و عربستان از دیرباز رقبای منطقه‌ای محسوب می‌شدند اما در عراق پس از صدام میزان نفوذ عربستان به مراتب کمتر از ایران است. این در حالی است که به دنبال خروج نیرو‌های آمریکایی از عراق باز هم کفه ترازو به نفع ایران سنگین‌تر خواهد شد.

فضای جدید حاکم بر کشور‌های حوزه خلیج فارس تا حدود زیادی به نفع ایران پیش رفته است و در صورت ادامه این شرایط احتمال افزایش کارت ‌های برنده ایران وجود دارد. در مقابل هرچند عربستان تاکنون در کنترل شرایط داخلی موفق بوده و تا حدود زیادی در کنترل نا‌آرامی‌‌های منطقه که به ضرر منافع ملی قلمداد می‌شود، نقش داشته است اما ادامه این نا‌آرامی‌ها می‌تواند به تضعیف موقعیت ریاض بیانجامد.

مشکل اصلی عربستان این است که محدودیت‌های توانایی‌های خود در مقابله با بحران‌ها که چندان فراتر است توانایی‌های مالی این کشور نیست را به خوبی نمی‌شناسد. به این ترتیب هرگونه اشتباه محاسباتی و استراتژیک می تواند به تضعیف موقعیت عربستان سعودی بیانجامد. این در حالی است که عربستان بیش از حد به حمایت ایالات متحده امید بسته و این در حالی است که نحوه عملکرد واشنگتن در عراق و بحرین نشان می‌دهد که کاخ سفید نیز ناگزیر به در نظر گرفتن برخی ملاحظات است.

در این بین بسیاری از نشانه‌ها نیز حاکی از آن است که عربستان نمی‌تواند برای تامین امنیت خود بیش از حد روی آمریکا تکیه کند و این در حالی است که آنها گزینه دیگری در اختیار ندارند. این کابوس ریاض بخشی کلیدی در استراتژی ایران است. در حال حاضر ریاض پایبندی آمریکا روابط صمیمانه را به بوته آزمون گذاشته است.

در صورتی که آمریکا سربلند از این آزمون خارج نشود، عربستان سعودی با دو گزینه مواجه خواهد بود. یکی از این گزینه‌ها حفظ شرایط موجود و امید به آینده است و گزینه دیگر تلاش برای هماهنگی بیشتر با ایران خواهد بود. هرچند ایران و عربستان از دیر باز بر سر مسائل مذهبی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی دچار اختلاف نظر بوده‌اند اما ایران ضمن تلاش برای بسط هژمونی خود در منطقه به دنبال متحدان قدرتمند سیاسی و اقتصادی در خاورمیانه و حوزه خلیج فارس است.

مقامات ایران در واکنش به ارسال نیرو‌های عربستان به بحرین برای حمایت از سنی‌ها اظهارات تندی را مطرح کردند اما تهدید‌های صورت گرفته به مرحله اجرا نرسید و همین نکته می‌تواند در ترغیب عربستان برای حضور پای میز مذاکره با جمهوری اسلامی موثر باشد. این در حالی است که در شرایط کنونی مقامات کاخ سفید استراتژی نادیده گرفتن را در خصوص احتمال مذاکره عربستان با ایران دنبال می‌کنند. آنها در حال حاضر نمی‌توانند این احتمال را مورد حمایت قرار دهند و در عین حال مخالفت با آن نیز خردمندانه نخواهد بود. اما در شرایطی که ریسک‌هایی مانند افزایش بیش از حد قیمت نفت وجود داشته باشد، همه گزینه‌های موجود توجه سیاستمداران را جلب خواهد کرد.

منبع: ریل کلیر ورلد