وقوف غرب به ماهیت دیپلماسی ایران

شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که به نظر می‌رسد ماه سپتامبر ماهی تعیین​کننده برای دولت اوباما در تلاش برای کشاندن ایران به پای میز مذاکره باشد. اوباما تاکید دارد که ایران باید به مذاکرات مستقیم تن دهد و در غیر این صورت ریسک تحریم‌های سختگیرانه را پذیرا باشد.

گفتاری از دکتر متقی، استاد دانشگاه تهران و تحلیل‌گر مسائل ایران و امریکا:

نگرش امریکا در ارتباط با مسئله هسته‌ای ایران ماهیت متناقض پیدا کرده است. از یک سو سیستم‌های امنیتی امریکا در مطالعات خود به این جمع بندی رسیده‌اند که ایران هنوز در فضای تولید سلاح هسته‌ای قرار ندارد یعنی این که برای رسیدن به چنین قابلیتی حداقل 4 تا 5 سال دیگر احتیاج به زمان دارد و طی این دوران زمانی امریکایی‌ها و سایر کشورها می‌توانند روش های غیر مستقیم را برای محدود سازی قابلیت‌های ایران به کار گیرند.

از سوی دیگر فشار افکار عمومی همچنین دیپلماسی اروپایی و اسرائیلی در این ارتباط بسیار قوی است. از روز دوشنبه ( دوم شهریورماه) سفر نخست وزیر اسرائیل برای متقاعد سازی کشورهای اروپایی در اعمال تحریم علیه ایران به اروپا آغاز شده است. نتانیاهو در اولین مرحله دیدار خود را با آنجلا مرکل صدر اعظم آلمان به انجام رسانده؛ طبعا آلمان و سیاست‌های مرکل نگاه نسبتا محدود کننده را در رابطه با ایران خواهد داشت و بنابراین مداری که از اسرائیل شروع و به حوزه کشورهای اروپایی منتقل شده است قطعا امریکا را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

امروز بحث مهم و اساسی این است که البرادعی اطلاعات دقیق تری را در ارتباط با پرونده هسته‌ای ایران در اختیار دارد و پیش از آن که وی در نوامبر 2009 موقعیت خود را در آژانس بین المللی انرژی اتمی از دست دهد باید اطلاعات بیشتر را به کشورهای گروه 1+5 منتقل سازد.

به این ترتیب فشار دیپلماتیک برای محدودسازی البرادعی به موازات تحرک دیپلماتیک نتانیاهو و وزیر خارجه اسرائیل موضوعی کاملا عینی در شرایط موجود است.

هرگاه چنین فشارهایی ایجاد شود طبیعی است که نتایج آن را باید در برگزاری اجلاسیه‌های چندجانبه مورد بررسی قرار داد. در ماه سپتامبر دو اجلاسیه در رابطه با فعالیت‌های هسته‌ای ایران برگزار خواهد شد؛ اجلاسیه اول مربوط به گروه 1+5 است و اجلاسیه دوم مرتبط با شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی است و به موازات این دو اجلاسیه در چارچوب مجمع عمومی سازمان ملل دیدارها و جلساتی برگزار خواهد شد که موضوع هسته‌ای ایران را پیگیری می‌کنند.

اما اینکه این دیدارها و اجلاس‌ها به معنای اعمال تحریم پر شدت و گسترده علیه ایران تلقی شود باید گفت که شواهد حاکی از این است که امریکا و اروپایی‌ها نگاهی را نخواهند داشت که منجر به تصمیم‌گیری سریع شود، آنها ترجیح می‌دهند که در فضای موجود از الگوهای گام به گام استفاده کنند. بنابراین موج دیپلماسی ضد ایرانی و همچنین دیپلماسی فشار علیه تهران در سپتامبر 2009 آغاز می شود اما این امر به احتمال زیاد به تصویب قطع نامه جدید علیه ایران منجر نخواهد شد.

علت این امر مسئله مربوط به آینده مذاکرات ایران با کشورهای گروه 1+5 است، هنوز ساختار دولت در ایران شکل نگرفته و دولت درگیر موضوع کابینه خواهد بود، طبیعی است که در فضایی که دولت در شرایط مبهم قرار دارد نخواهد توانست به موضوعات امنیتی مهم و اساسی چون پرونده هسته‌ای و یا مذاکرات با گروه 1+5 بپردازد.

از اواسط سپتامبر این شرایط برای دولت ایران هم فراهم خواهد شد یعنی این که بخشی از کابینه در اواخر آگوست ( اوایل هفته بعد) رای اعتماد خواهد گرفت. حوزه مربوط به سیاست خارجی یعنی وزارت خارجه و وزیر دفاع مشکل چندانی برای رای گیری نخواهند داشت. شواهد نشان می دهد که مجلس به آقایان متکی و وحیدی رای اعتماد خواهد داد، در چنین شرایطی دیپلماسی ایران از اواسط سپتامبر به صورت جدی و منسجم شکل خواهد گرفت. طبیعی است که در این وضعیت زمینه برای مذاکره با گروه 1+5 فراهم خواهد شد.

از سوی دیگر امریکایی‌ها در حوزه مربوط به افغانستان و فعالیت‌های هسته‌ای ایران برای مشارکت تهران در مذاکرات دوجانبه و چندجانبه اعلام آمادگی کرده‌اند. این مسئله به احتمال زیاد طی دو سه هفته آینده شروع خواهد شد. ایران نیز تمایلی به فعال سازی الگوهای ستیزشی از خود نشان نخواهد داد چراکه مسئله مربوط به فضای داخلی برای تهران یک مشکل سیاسی است و برای عبور از این مشکل نیازمند حل موضوع از طریق موفقیت‌هایی در عرصه سیاست خارجی است.

به این ترتیب تمامی شواهد نشان می‌دهد که روح عمل‌گرایی در رفتار سیاست خارجی ایران بویژه در رابطه با موضوع فعالیت‌های هسته‌ای و گروه 1+5 در حال شکل گیری است و به همین دلیل کشورهای غربی تعجیل چندانی در ارتباط با موضوع هسته‌ای ایران نخواهند داشت و از اتخاذ سیاست‌هایی که به تحریم‌های جدید منجر شود اجتناب نمی‌کنند چراکه هرگونه فشار و محدویت بیشتر علیه ایران طبیعی است که با رفتارهای واکنشی متقابل روبرو می‌شود.

امریکایی‌ها و اروپایی‌ها نسبت به روح دیپلماسی ایران وقوف پیدا کرده‌اند و بعید به نظر می‌رسد که آنها در سپتامبر اقداماتی را برای تحریم فزاینده و تشدید شده علیه ایران اعمال کنند.