منافع دیپلماسی فعال برای عربستان سعودی

اردوان امیراصلانی

دیپلماسی ایرانی: در‌حالی‌که از زمان تحلیف دونالد ترامپ اخبار بین‌المللی شتاب بیشتری گرفته است، دیپلماسی عربستان سعودی در اوج قدرت قرار دارد. در ۱۲ فوریه گذشته، ولادیمیر پوتین و دونالد ترامپ پس از یک گفت‌وگوی تلفنی طولانی توافق کردند که برای دستیابی به صلح در اوکراین، مذاکراتی فوری با حمایت عربستان سعودی آغاز شود. در این راستا، وزیر امور خارجه آمریکا مارکو روبیو و همتای روسی‌اش سرگئی لاوروف، در ۱۸ فوریه در ریاض دیدار کردند و وزارت‌ خارجه‌های دو کشور اعلام کردند که به‌زودی نشستی بین رؤسای جمهور دو کشور برگزار خواهد شد. عربستان سعودی که در طول این مناقشه به سیاست بی‌طرفی خود وفادار مانده است، از روابط ویژه‌اش با ایالات متحده و روسیه بهره می‌برد تا خود را به‌عنوان یک قدرت دیپلماتیک واقعی مطرح کند و در‌عین‌حال منافع خود را نیز تأمین کند.

از ابتدای مناقشه، این پادشاهی انتخاب کرد که حمله روسیه به اوکراین را محکوم نکند و از پیروی از سیاست انزوای روسیه که از سوی دولت قبلی آمریکا پیش برده می‌شد و اروپایی‌ها نیز از آن پیروی می‌کردند، خودداری کرد. با وجود تحریم‌های اقتصادی، عربستان روابط تجاری خود با مسکو را با خرید نفت روسیه با قیمت پایین برای مصرف داخلی و صادرات نفت خود که از نظر اقتصادی سودآورتر است، حفظ کرد. این پادشاهی به همکاری نزدیک با روسیه برای تأثیرگذاری بر قیمت نفت با توجه به ظرفیت‌های هر دو کشور ادامه داد. اوج این همکاری، دیدار ولادیمیر پوتین از ریاض در ۶ دسامبر ۲۰۲۳ بود که نشان‌دهنده فاصله‌گرفتن از هم‌راستایی کامل با واشنگتن بود. این دیدار که هم از طرف کرملین و هم از سوی پادشاهی عربستان سعودی به نمایش گذاشته شد، نمادی از تمایل به تعادل دیپلماتیک بود.

با این حال، محمد بن سلمان با فاصله‌گرفتن از دولت بایدن نمی‌توانست تصور کند که تنها دو سال بعد، بازگشت ترامپ جسارت او را پاداش خواهد داد. ریاض از انتخاب مجدد دونالد ترامپ خشنود شد، چرا‌که در دوره قبلی ریاست‌‌جمهوری او روابط بسیار خوبی با وی داشت. در‌حالی‌که رهبران دو کشور علاقه متقابلی به یکدیگر نشان می‌دادند، مبادلات تجاری بین دو کشور نیز بسیار پربار بود. این پادشاهی همچنین با داماد دونالد ترامپ، جرد کوشنر، روابط مالی مهمی برقرار کرد و نزدیک به دو میلیارد دلار در شرکتAffinity Partners او سرمایه‌گذاری کرد. محمد بن سلمان با آگاهی از انتظارات دولت جدید، سریعا وعده سرمایه‌گذاری در اقتصاد آمریکا به مبلغ حدودا ۶۰۰ میلیارد دلار در طول دوره جدید ریاست‌‌جمهوری ترامپ را داد که به گرمی مورد استقبال ترامپ قرار گرفت.

از‌این‌رو پادشاهی عربستان سعودی قصد دارد از تلاش‌های میانجیگری برای پیشبرد برنامه‌های خود در دیگر پرونده‌های منطقه‌ای استفاده کند.اولا، این کشور امیدوار است در ازای این اقدامات، تضمین‌های امنیتی بیشتری از ایالات متحده دریافت کند و از حمایت آنها در توسعه برنامه هسته‌ای غیرنظامی خود که شامل غنی‌سازی اورانیوم تا حد مشخصی است، بهره‌مند شود.

ثانیا، با توجه به اجلاس سران عرب که در چهارم ماه مارس ‌در مصر برگزار شد، عربستان سعودی تلاش کرد تا اثرات منفی اظهارات جنجالی رئیس‌‌جمهور آمریکا درباره اخراج فلسطینی‌ها از غزه برای ساخت یک «ریویرا» در جهان عرب را محدود کند. ریاض که میزبان اصلی اماکن مقدس اسلامی است و رهبری جهان اسلام سنی را برای خود قائل است، نمی‌تواند برنامه دونالد ترامپ برای غزه را بدون خطر برانگیختن افکار عمومی خود بپذیرد. در همین راستا، این پادشاهی در روز جمعه ۲۱ فوریه، یک اجلاس غیر‌رسمی با کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس شامل اردن و مصر برگزار کرد تا گزینه‌های معتبری برای جایگزینی با برنامه دونالد ترامپ بررسی شود.

در نهایت، محمد بن سلمان هم برای تضمین صادرات نفت به‌ویژه به چین، و هم برای اجرای موفقیت‌آمیز پروژه Vision 2030 در زمینه توسعه اقتصادی و گردشگری پس از نفت، نیاز مبرمی به ثبات در خلیج فارس دارد، بنابراین ولیعهد عربستان از تشدید تنش‌های نظامی بین اسرائیل و ایران که می‌تواند به اهداف او آسیب برساند، هراس دارد. 

ریاض، مذاکره با ایران را به جای حمایت از حملات پیش‌دستانه به تأسیسات هسته‌ای ایران ترجیح می‌دهد. از سوی دیگر، دونالد ترامپ نیز برای مهار فعالیت‌های نخست‌وزیر اسرائیل، بنیامین نتانیاهو، جلوگیری از تشدید تنش‌ها با ایران، یافتن شرکایی برای مشارکت در بازسازی غزه و همچنین برای تأثیرگذاری در اوپک و تنظیم قیمت نفت به عربستان سعودی نیاز دارد. فراموش نکنیم که چهل‌وهفتمین رئیس‌جمهور آمریکا در ژانویه گذشته به ریاض دستور داد تا تولید خود را تعدیل کند تا درآمدهای روسیه کاهش یابد و آنها را به مذاکره برای صلح در اوکراین ترغیب کند. در نهایت، در یک فضای بین‌المللی بسیار بی‌ثبات، محمد بن سلمان به‌خوبی بر اصول واقع‌گرایی سیاسی تسلط دارد و با دوری از ملاحظات اخلاقی، به بهترین شکل ممکن منافع پادشاهی خود را تأمین می‌کند./شرق