تنش تهران - تل آویو با حمله بامداد شنبه اسرائیل به پایان رسید؟

مهدی بازرگان، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: با حمله بامداد شنبه اسرائیل به ایران اکنون سؤال مهم این است که واکنش تهران چه خواهد بود و آیا باید شاهد عملیات وعده صادق سوم باشیم یا آنگونه که آمریکایی‌ها در تلاش بودند با محدود کردن حمله اسرائیل، می‌توان نقطه پایانی را بر درگیری مستقیم تهران و تل‌آویو قائل بود؟ در این باره حسین موسویان، دیپلمات سابق کشورمان طی تحلیل خود در شبکه ایکس باور دارد که، «عملیات نظامی تلافی جویانه امروز اسرائیل علیه ایران محدود بود. من قبل و بعد از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، مکرر درمقالات و مصاحبه‌ها بر ضرورت آتش بس بین ایران و اسرائیل تاکید کردم. اکنون که پاسخ اسرائیل به عملیات گسترده موشکی چند هفته پیش ایران محدود بود؛ به نفع صلح و ثبات و امنیت است که: ۱ -آتش بس بین ایران و اسرائیل برقرار شود ۲ -حملات نظامی اسرائیل علیه لبنان براساس قطع‌نامه ۱۷۰۱ پایان یابد. ۳ -آتش بس در جنگ غزه برقرار، اسراء بین اسرائیل و حماس مبادله و با اجرای قطع‌نامه های سازمان ملل در مورد تشکیل دو دولت، گام بلندی برای صلح و امنیت در خاورمیانه برداشته شود». احمد زیدآبادی هم در کانال تلگرامی خود نوشت که، «یک پاسخ فوری از سوی ایران به معنای تشدید جنگ و بروز عواقب سیاسی و اقتصادی آن بخصوص کمک به کمپین انتخاباتی دونالد ترامپ در آمریکاست و تعلل در پاسخ و یا عدم پاسخ هم مایۀ تشدید فشارِ نیروهای تندروی داخلی به بدنۀ حاکمیت و متهم کردن آنان به تسلیم و در نتیجه ایجاد التهاب سیاسی در کشور است».

زیباکلام: تلاش بایدن در مدیریت تنش تهران و تل اویو نتیجه داد

البته از زوایه دیگری هم میتوان به حمله بامداد شنبه اسرائیل نگاه کرد؛ آنجا که صادق زیباکلام اعتقاد خود درباره آن‌چه اتفاق افتاده است را این‌گونه منتشر کرد: «حمله هوایی سحرگاه امروز (شنبه) اسرائیل به ایران، بیش از آنکه دستاورد نظامی برای تل آویو باشد، موفقیت دیپلماتیک برای واشنگتن بود که توانست نتانیاهو را وادار نماید تا حمله را بسیار محدود سازد تا ایران مجبور به تلافی نشود. آمریکائی‌ها برای چندمین بار نشان دادند که خواهان جنگ با ایران نیستند».

با توجه به همین تحلیل کوتاه در شبکه اجتماعی ایکس، صادق زیباکلام طی گفت‌وگویی با «شرق» بر این باور است که، «اکنون تلاش‌های جو بایدن برای مدیریت درگیری و جنگ بین ایران و اسرائیل تا حدود بسیار زیادی نتیجه داده است» و با این حمله بامداد شنبه، وی «احتمال واکنش ایران را بسیار کمرنگ می‌بیند»، مگر آنکه به گفته این استاد دانشگاه، «برخی جریان‌های رادیکال در داخل کشور به دنبال تداوم درگیری، تنش و جنگ افروزی با اسرائیل باشند و همین حمله محدود بامداد شنبه را به بهانه و توجیهی برای ادامه تقابل با اسرائیلی‌ها بدل کنند». البته این تحلیلگر سیاسی اذعان دارد که، «ارتش اسرائیل و بنیامین نتانیاهو هم می‌توانست در برنامه‌ریزی عملیاتی خود، حمله به مراتب گسترده‌تر و مخرب‌تر از آنچه که بامداد شنبه صورت گرفت را انجام دهد، اما در نهایت اجرایی شدن این عملیات محدود نشان می‌دهد که از یک سو، هم آمریکایی‌ها و جو بایدن در آستانه انتخابات ریاست جمهوری توانسته‌اند اسرائیل را کنترل کنند و هم آنکه خود نتانیاهو و اسرائیلی‌ها به نحوی معترفند که به دنبال جنگ، درگیری و تقابل تمام عیار با جمهوری اسلامی ایران نیستند». همچنانی که زیباکلام قائل به این گزاره محتمل نیز هست که، «چنین قرائت مشابهی در تهران وجود داشته باشد و تصمیم گیران نظام هم به دنبال توقف درگیری در همین نقطه پس از حمله بامداد شنبه اسرائیل باشند.»

صادق زیباکلام در ادامه گپ و گفت خود با «شرق» از منظر دیگری به ارزیابی تنش ایران و اسرائیل پس از حمله بامداد شنبه می‌پردازد و یقین دارد که، «اکنون تحولات منطقه و به خصوص جنگ اسرائیل در لبنان و غزه همچنان ادامه خواهد یافت و پیاده کردن فرمول بایدن در خصوص مدیریت تنش تهران - تل‌آویو برای کل خاورمیانه منوط به انتخابات ریاست جمهوری آمریکاست که حدود ۱۰ روز دیگر برگزار می‌شود.» با چنین خوانشی، این استاد دانشگاه تحلیلش را اینگونه ادامه می‌هد که، تا زمان روشن شدن کلیدار بعدی کاخ سفید بعید به نظر می‌رسد که نتانیاهو علیرغم همراهی فعلی با بایدن در حمله محدود به ایران بخواهد پایانی بر جنگ در غزه و جنوب لبنان داشته باشد». چرا که از منظر وی، «نخست‌وزیر اسرائیل هم نیم نگاه جدی به بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید دارد». در کنار نکات یاد شده، تحلیلگر مسائل سیاسی به خروج اقتصاد ایران از سایه جنگ هم ورود می‌کند و در تبیین هر چه بیشتر آن یادآور می‌شود که، «ادعای مسعود پزشکیان مبنی بر سایه جنگ بر اقتصاد ایران صرفاً محدود به درگیری‌های خاورمیانه و تنش ایران و اسرائیل نمی‌شود». لذا به باور زیباکلام و با وجود آنکه شاهد کاهش قیمت‌ها در بازار سکه و ارز از صبح شنبه هستیم، «تداوم برخی پارامترها مانند وجود تحریم، باقی ماندن در لیست سیاه FATF، فساد ساختاری و دولتی بودن، کماکان اقتصاد ایران را در وضعیت نامطلوب، بحرانی و حتی جنگی قرار می‌دهد».

 نوبندگانی: تقابل ایران با اسرائیل ریشه‌دارتر از آن است که در نقطه کنونی پایان یابد

در مقابل آنچه صادق زیباکلام عنوان داشت، محمدجواد جمالی نوبندگانی هم دیگر کارشناسی بود که طی گپ و گفت با «شرق» باور دارد که، «عملیات بامداد شنبه اسرائیل نمی‌تواند به شکل بنیادین و راهبردی، نقطه پایانی بر درگیری تهران و تل‌آویو بگذارد». چون به گفته این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم، «در عملیات وعده صادق ۱ هم چنین تصور شده بود که دو طرف به یک نقطه تفاهم برای پایان درگیری رسیده‌اند، اما در ادامه شاهد سلسله حملات، تجاوزات، ترورها و کشتار های نتانیاهو بودیم که باعث شد ایران عملیات وعده صادق ۲ را در پاسخ به ترور اسماعیل هنیه و شهادت سیدحسن نصرالله انجام دهد». لذا اگرچه از دید تحلیلگر ارشد مسائل بین‌الملل، «شاید بتوان در برهه کنونی گزاره کاهش درگیری‌ها را بین دو طرف متصور بود، اما هیچ تضمینی وجود ندارد که اسرائیل ر روزها و هفته‌های پیش رو هم دوباره اقدامات و تجاوزات خود را تشدید نکند تا جایی که تهران عملیات وعده صادق ۳ را اجرایی نماید».

نوبندگانی هم همسو با آنچه که زیباکلام عنوان داشت، معتقد است که، «بایدن در روزهای منتهی به انتخابات ریاست جمهوری آمریکا سعی کرد از تمام ظرفیت سیاسی و دیپلماتیک خود برای محدود کردن حمله اسرائیل و کنترل تنش بین تهران و تل‌آویو استفاده کند». از طرف دیگر هم این نماینده ادوار متذکر می‌شود که، «ایران با هوشیاری و آگاهی لازم به دنبال بازی در زمین نتانیاهو نخواهد بود، اما با وجود آنکه شرایط برای توقف تنش مستقیم بین ایران و اسرائیل مهیاست، اما نوبندگانی اذعان دارد، «تا زمانی که جنگ افروزی‌های اسرائیل در لبنان و فلسطین ادامه داشته باشد، کماکان بحران، ناامنی و تنش بر کل خاورمیانه سنگینی خواهد کرد».

نکته مهم‌تری که نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم روی آن دست می‌گذارد، مسئله خروج اقتصاد ایران از شرطی شدن به واسطه تحولات منطقه و سایه جنگ است. چون از منظر نوبندگانی، »نه تنها کاهش شدید قیمت‌ها در روز شنبه و همچنین سبز پوش شدن بورس مویدی بر آن است که سایه جنگ بر اقتصاد سنگینی نخواهد کرد، بلکه ضربه پذیری و انعطاف اقتصادی کشور نسبت به تحولات دیپلماتیک تا جایی پیش رفته که فشارهای روانی در خصوص برخی اتفاقات مانند برگزار نشست فصلی شورای حکام و یا صدور بیانیه‌های ضدایرانی هم نمی‌تواند تأثیری در قیمت ارز و سکه در بازار آزاد بگذارد». از این حیث و به گفته او، «رفته رفته توان انعطاف اقتصادی ایران بالاتر خواهد رفت»./شرق