مسیحیت و تغییرات اقلیمی

نویسنده: یاسین کریمیان، دانشجو کارشناسی ارشد مطالعات منطقه‌ای جنوب شرق آسیا دانشگاه تهران

دیپلماسی ایرانی: پاپ فرانسیس در جدیدترین سفر خود روز دوشنبه وارد جاکارتا، پایتخت اندونزی شد. این سفر 12 روزه که چهارمین سفر پاپ به جنوب شرق آسیاست، قرار است پس از دیدن از پاپوآگینه نو و تیمور شرقی در سنگاپور به پایان برسد. این سفر  برای سال 2020 برنامه ریزی شده بود اما به دلیل بحران کووید-19 پس از تاخیر 4 ساله انجام شد. پیش از این فیلیپین (2015)، میانمار (2017) و تایلند (2019) میزبان پاپ بوده اند. فیلیپین پایگاه مهم تاریخی مسیحیان در منطقه جنوب شرق آسیاست و تا به‌حال چهار بار میزبان پاپ در دوره‌های مختلف بوده است.

از مهمترین دستور کارهای سفر پاپ به منطقه، توجه به تغییرات اقلیمی است. کشورهای هدف این سفر در معرض تهدیدات آب و هوایی هستند. بالا آمدن سطح دریاها در اثر ذوب شدن یخچال های طبیعی و همچینن خشکسالی، سیل و آلودگی هوا از مهمترین مسائل زیست محیطی طبیعی منطقه جنوب شرق آسیاست. در جدیدترین مسئله مربوط به تغییرات اقلیمی می توان به تغییر پایتخت جدید اندونزی از جاکارتا به نوسانتار در جزیره برونئو اشاره کرد. جاکارتا، پایتخت فعلی اندونزی در خطر بالا آمدن سطح آب های آزاد قرار دارد.

اهمیت مقاصد سفر

اندونزی مقصد اول پاپ در این سفر، بزرگترین کشور مسلمان جهان است. اکثریت جمعیت نزدیک به 300 میلیون نفری اندونزی پیرو اسلام و مذهب اهل سنت هستند. علاوه بر مسلمانان، هندوهاو مسیحیان و بوداییان از دیگر ادیان اندونزی هستند. مسیحیان 10 درصد کل شهروندان اندونزی را تشکیل می‌دهند که بیشتر آنان پیرو مذهب پروتستان و تنها یک سوم (8 میلیون نفر) جمعیت مسیحیان اندونزی کاتولیک هستند. یکی از مهمترین رویدادهای این سفر، دیدار با نصرالدین عمر، امام جماعت مسجد استقلال جاکارتاست. مسجد استقلال بزرگترین مسجد مسلمانان در جنوب شرق آسیاست و نصیرالدین عمر، رئیس دانشگاه علوم قرآنی جاکارتا اندونزی است. او استاد تمام معارف اسلامی در دانشگاه دولتی اسلامی سیریف هدایت الله جاکارتا و معاون وزیر در امور مذهبی اندونزی بوده است. نصیرالدین عمر سومین فرد بلند پایه مذهبی مسلمان پس از شیخ احمد الطیب (شیخ الازهر مصر) و آیت الله سیستانی است که با پاپ ملاقات می کند.

مقصد دوم پاپ در جنوب شرق آسیا، کشور پاپوآگینه نو است. این کشور در اواسط دهه 70 میلادی از استرالیا استقلال یافت. جمعیت این کشور 9 میلیون نفر و 70 درصد مردم این کشور پیرو مذهب پروتستان و 25 درصد پیرو مذهب کاتولیک هستند.

پاپوآگینه‌نو با افزایش میانگین دما، خشکسالی، سیل و رانش زمین رو به روست. این کشور در میان 20 کشور اول جهان است که بیشترین آسیب پذیری را در برابر تأثیرات تغییرات آب و هوایی دارد و یکی از کشورهایی است که در معرض خطر بلایای طبیعی قرار دارد و در فهرست ریسک 2019INFORM  در رتبه 28 از 191 کشور قرار دارد. 

مقصد سوم پاپ، تیمور شرقی است. این کشور در سال 2002 از اندونزی استقلال یافت و جمعیت آن 1.3 میلیون نفر است. تیمور شرقی پس از ارمنستان بیشترین درصد جمعیت مسیحیان را داراست. بر اساس سرشماری سال 2022، 97.6درصد از جمعیت کاتولیک، 1.9درصد پروتستان و کمتر از یک درصد را مسلمانان تشکیل می دهند. تیمور شرقی و فیلیپین دو کشور با اکثریت کاتولیک در جنوب شرق آسیا هستند.

تیمور شرقی در معرض سیل، سونامی و طوفان های استوایی است که می تواند بر اثر تغییرات آب و هوایی تشدید شود. تکنیک‌های ضعیف کشاورزی به جنگل زدایی گسترده و فرسایش خاک منجر شده است. دو سوم تا سه چهارم جمعیت تیمور شرقی برای بقا به کشاورزی متکی هستند. در نتیجه، این کشور در برابر شوک هایی مانند سیل و خشکسالی آسیب پذیر است. بالا آمدن سطح آب دریاها در مناطق ساحلی از جمله شهر دیلی، پایتخت این کشور را که تنها چند متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد، تهدید می کند. در نتیجه، رویدادهای شدید آب و هوایی مرتبط با تغییرات آب و هوایی، معیشت ساکنان تیمور شرقی را به چالش می کشد.

آخرین مقصد پاپ در این سفر طولانی 12 روزه به جنوب شرق آسیا سنگاپور است. این دولت شهر کوچک اما مهم منطقه میزبان پاپ خواهد بود. مسیحیان پس از بوداییان، دومین دین با نسبت 18.9 درصد در سنگاپور هستند که بالاتر از مسلمانان و هندوها هستند. اکثریت نسبی مسیحیان سنگاپوری کاتولیک هستند. می‌توان گفت که سنگاپور نسبت به دیگر مقصدهای پاپ، رنگ و بوی سیاسی بیشتری دارد. سفر سال گذشته پاپ به مغولستان با ارسال پیام «آرزوهای خوب» برای چین همراه بود، همچنین واتیکان به دنیال ایجاد یک دفتر دائمی در چین است. سنگاپور نیز به دلیل اکثریت چینی‌تبارها (74 درصد) در این کشور می‌تواند قسمتی از پازل واتیکان برای گشودن درهای چین برای کاهش تنش‌ها باشد. 

مهم ترین تهدید زیست محیطی سنگاپور به ارتفاع کم از سطح دریا بازمی‌گردد. حداکثر ارتفاع از سطح دریا در این دولت شهر 15 متر است و یک سوم این جزیره کمتر از 5 متر از سطح آب‌های آزاد ارتفاع دارد. خشکسالی، طوفان و سیل باعث نوسانات بازار جهانی مواد غذایی می شود که این مسئله برای سنگاپور که 90 درصد تقاضا خود را از طریق واردات تامین می‌کند یک مسئله جدی است. همچنین بالا رفتن میانگین دما بر تنوع گیاهی و زیستی این جزیره اثر می گذارد. 

مسیحیت در جنوب شرق آسیا

منطقه جنوب شرق آسیا متاثر از فرهنگ چین و هند، محل حضور ادیان هندو، بودایی، کنفوسیوس و دائوئیسم بوده که تنها چند دهه پس از وفات پیامبر اسلام (ص) از طریق تجار و بازرگانان ایران، شبه جزیره عربستان و هند اسلام در منطقه معرفی شد. دین اسلام توانست به عنوان یک عنصر قوام دهنده برای جوامع محلی در مقایسه با مسیحیت که از طریق استعمارگران و در خدمت آنان در منطقه گسترش یافته بود نقش بیشتری برای هویت و یکپارچگی مردمان بومی منطقه ایفا کند. بیشتر پیروان مسیحیت در منطقه جنوب شرق آسیا در کشورهایی با اکثریت دیگر ادیان از گروه های مهاجر محسوب می شوند. به عنوان مثال در کامبوج به عنوان یک کشور با اکثریت بودایی، مسیحیان از اقوام مهاجر ویتنامی هستند و یا در تایلند که همانند کامبوج اکثریت با بوداییان است، مسیحیان اکثرا از چینی تبارها هستند. به یک معنا مسیحیت در منطقه جنوب شرق آسیا به نوعی وارداتی محسوب می شود و کمتر جوامع بومی در منطقه به جز فیلیپین و تیمور شرقی که اکثریت با مسیحیان است به این دین به عنوان یک عنصر بومی نگاه می کنند.

اولین برخورد جوامع جنوب شرق آسیا با مسیحیت به ابتدای قرن 16 و ورود پرتغالی ها به مالاکا بازمی‌گردد. با تسلط اسپانیایی ها بر مجمع الجزایر فیلیپین در 1565 میلادی عملا نفوذ مسیحیت در منطقه افزایش می یابد. مبلغان مذهبی کاتولیک اجازه داشتند با حمایت حاکمان استعماری در منطقه به تبلیغ بپردازند. با تصرف مناطق تحت استعمار پرتغال و اسپانیا توسط شرکت هند شرقی هلند حمایت از مبلغان مذهبی کاهش یافت و مبلغان پروتستان نیز اجازه فعالیت یافتند.

سیاست های مذهبی استعمارگران در منطقه با یکدیگر متفاوت بود. به عنوان مثال فرانسه در منطقه هندوچین (ویتنام، لائوس و کامبوج) اجازه فعالیت به مبلغان پروتستان داده نمی‌شد و یا در فیلیپین تا زمان شکست اسپانیا از ایالات متحده آمریکا در 1898 مبلغان پروتستان اجازه فعالیت نداشتند. برخلاف اسپانیا و پرتغال، سیاست انگلستان در مناطق تحت استعمار مبتنی بر روابط با ادیان و فرهنگ بومی بود. هلند نیز در مناطق تحت استعمار خود در اندونزی دیگر ادیان را به رسمیت می‌شناخت. می توان گفت سیاست مدارای مذهبی در جامعه و ساختار قدرت اندونزی که تا الان نیز ادامه دارد متاثر از سیاست های دوران استعمار هلند در آنجاست.

نکته مهم در رابطه با ساختار اداره و سازماندهی مسیحیان در جنوب شرق آسیا به رهبری جوامع و کلیسا بازمی‌گردد. تا قبل از حمله ژاپن به جنوب شرق آسیا در 1941 میلادی رهبردی جوامع و کلیسا به عهده گروه مهاجران و غیر بومیان بود اما با تصرف منطقه توسط ژاپن بیشتر مبلغان مذهبی به جز آلمانی‌ها و ایتالیایی‌ها بازداشت شدند و این مسئله باعث شد تا جوامع و کلیساها در منطقه به مسیحیان بومی سپرده شود.

جمع بندی

چهارمین سفر پاپ فرانسیس به منطقه جنوب شرق آسیا هرچند جلب توجه‌ها به مسئله تغییرات اقلیمی را در صدر دستور کار خود قرار داده است اما نباید از نظر دور داشت که مسیحیان جنوب شرق آسیا مخصوصا فیلیپین موقعیت استراتژیک و راهبردی را دارا هستند. جنبه های مختلف اهمیت منطقه جنوب شرق آسیا را می توان در اهمیت اقتصادی این منطقه در زنجیره ارزش جهانی، حضور دیگر ادیان مانند اسلام، بودییسم و هندویسم با جمعیت بسیار بالا، نزدیکی به چین و همچنین مسائل ژئوپلتیکی دریای چین جنوبی دید، که کشور فیلیپین در معرض اقدامات چین قرار دارد. تنش‌های غرب و چین مخصوصا در مسئله تایوان بر اهمیت منطقه و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی می افزاید که مسیحیان نیز به عنوان یکی از بازیگران منطقه‌ای و واتیکان به عنوان بازیگر بین‌المللی می توانند نقش مهمی در رویدادهای آینده ایفا کنند.