تاثیر رای دیوان بین الملل دادگستری بر سیاست‌های اسرائیل در سرزمین‌های اشغالی

نویسنده: دکتر امیر بی پروا، پژوهشگر حقوق بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در نوزده ژوئیه 2024 دیوان بین الملل دادگستری در حکم مشورتی خود اعلام داشت که اسرائیل باید به اشغال غیر قانونی سرزمین های فلسطینی پایان دهد، از ساخت شهرک های جدید جلوگیری کند، شهرک های ایجاد شده در مناطق فلسطینی نشین را تخلیه کند و نسبت به فلسطینیانی که زمینها و املاک خود را از دست داده اند جبران خسارت کند. دیوان در نظریه مشورتی خود اعلام کرد که اسرائیل در ارتباط بین فلسطینیان و شهرک نشینان کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض نژادی را نقض کرده است.

حکم مشورتی دیوان از جهت اعلام غیر قانونی بودن اشغال سرزمین های فلسطینی و نقض کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض نژادی از سوی اسراییل دارای اهمیت در حقوق بین الملل است.

صلاحیت دیوان

نظریه مشورتی دیوان بین الملل دادگستری حسب تقاضای مجمع عمومی سازمان ملل متحد صادر شده است که به موجب ماده 96 منشور ملل متحد مجمع عمومی یا شورای امنیت در هر مساله حقوقی می توانند از دیوان بین الملل دادگستری تقاضای نظریه مشورتی کنند.

دیوان بین الملل دادگستری بر مبنای ماده 65 اساسنامه صلاحیت خود را در صدور نظریه مشورتی اعلام کرد. دیوان بین الملل دادگستری به موجب ماده 65 از اساسنامه و ماده 96 از منشور دارای صلاحیت در صدور حکم مشورتی در این قضیه است. دیوان در استدلال خود برای پذیرش صلاحیت اعلام داشت موضوع حل و فصل اختلاف بین اسرائیل و فلسطین بر مبنای رضایت آنان نیست بلکه موضوع مربوط به سازمان ملل متحد است و بر این مبنا دیوان دارای صلاحیت در صدور حکم مشورتی است.

اشغال غیر قانونی

دیوان در نظریه خود اعلام داشت که در مناطق فلسطینی با حقوق بین الملل مغایرت دارد. اشغال یک عمل خلاف حقوق بین الملل است و مسئولیت بین المللی را با خود به همراه دارد. دیوان اعلام کرد که اسرائیل تعهد به پایان اشغال و خروج از اراضی اشغالی فلسطینی دارد. دیوان در قضیه دیوار حائل نیز به صورت مشابه تاکید کرد. دولت به موجب حقوق بین الملل عمومی تعهد به خاتمه دادن به عمل خلاف حقوق بین الملل دارد.

اشغال سرزمین های فلسطینی مانع اعمال حق بر تعیین سر نوشت فلسطینی ها می شود و به جهت مغایرت با منشور ملل متحد و نقض حق بر تعیین سرنوشت خلاف حقوق بین الملل است و نقض آشکار حقوق بین الملل است. اشغال مانع اعمال حق تعیین سرنوشت و نقض حقوق بین الملل است. بنابر نظر دیوان اسرائیل مجاز به حضور دائمی در سرزمین های فلسطینی و ضمیمه کردن سرزمین های فلسطینی برای اهداف امنیتی خود نیست.

تبعیض و آپارتاید

اقدامات و قانون گذاری های رژیم اشغالگر اسرائیل در سرزمین های فلسطینی تبعیض آمیز است. ممنوعیت تبعیض در بهره‌مندی از حقوق بشر و حقوق بنیادین در اسناد بین المللی الزام آمور چون منشور ملل متحد، میثاق حقوق مدنی سیاسی، میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی  کنوانسیون محو کلیه اشکال تبعیض نژادی مورد شناسایی قرار گرفته است. منع تبعیض از قواعد خدشه ناپذیر حقوق بین الملل است. علاوه بر این در اسناد لازم الاجرا مربوط به حقوق بین الملل بشردوستانه نیز ممنوعیت تبعیض مورد شناسایی قرار گرفته است؛ برای نمونه ماده 27  کنوانسیون چهارم ژنو تبعیض بر مبنای نژاد، مذهب و عقاید سیاسی را ممنوع کرده است.

اقدامات تبعیض آمیز رژیم اشغالگر قدس شامل تبعیض در دادن مجوز اقامت در سرزمین های اشغالی بین فلسطینیان و شهرک نشینان صهیونیست است به این شرح که در قدس شرقی مجوز اقامت برای اسرائیلی ها و یهودیان غیر اسرائیلی نامحدود است اما با فلسطینی ها چون شهروندان خارجی رفتار می شود و اقامت آنان در قدس شرقی تابع محدودیت های خاص است و بنابر گزارش کمیسر حقوق بشر سازمان ملل مجوز اقامت 14500 فلسطینی در قدس شرقی لغو شد. در آزادی رفت و آمد و تردد رژیم اشغالگر اسرائیل محدودیت های شدیدی نسبت به فلسطینیان اعمال می کند که مصداق تبعیض در آزادی رفت و آمد و تردد است. تخریب خانه ها و اموال فلسطینی ها دیگر رفتار تبعیض آمیز است که به تبعیض در بهره مندی از حق بر مالکیت در میان فلسطینی ها منجر می شود.

تعهد به جبران خسارت

دیوان بین الملل دادگستری اعلام داشته، اسرائیل تعهد به جبران خسارت ناشی از اعمال خلاف حقوق بین الملل خود دارد و اسرائیل باید خسارات وارده به کلیه اشخاص حقوقی و حقیقی را که ناشی از اعمال خلاف حقوق بین الملل اسرائیل است را جبران کند. جبران خسارت شامل پرداخت خسارت و اعاده به وضع سابق است که رژیم اسراییل باید بخاطر اعمال خلاف حقوق بین الملل خود نسبت به جبران خسارت و اعاده به وضع سابق اقدام کند. به موجب حقوق بین الملل عرفی و پیش نویس مسئولیت بین المللی دولتها نسبت به کلیه اعمال خلاف حقوق بین الملل که شامل فعل یا ترک فعل است دولتها به جبران خسارت تعهد دارند.

نظریه مشورتی یا حکم مشورتی دیوان بین الملل دادگستری الزام آور نیست اما از این جهت دارای اهمیت است که در خصوص مغایرت یک عمل با حقوق بین الملل نظر نهاد عالی قضایی بین المللی را اعلام می کند و مبنای کار نهادهای بین المللی قرار می گیرد. نظریه مشورتی دیوان بین الملل دادگستری در قضیه  فعایت های رژیم اسرائیل در سرزمین های اشغالی فلسطینی از چند جهت دارای اهمیت است:

اولا، دیوان به صراحت اعلام کرد که اشغال سرزمین های فلسطینی با حقوق بین الملل مغایر است و رژیم اسرائیل باید به اشغال پایان دهد و نمی تواند سرزمین های فلسطینی را ضمیمه به خود کند.

ثانیا، دیوان اعلام کرده است که اشغال سرزمین های فلسطینی از اعمال حق بر تعیین سرنوشت فلسطینی ها مانع است و نقض حق بر تعیین سرنوشت است.

ثالثا، دیوان بر نقض اصل منع تبعیض از سوی رژیم اسرائیل تاکید کرده و اعلام داشته که اسرائیل رویه ای تبعیض آمیز در بهره مندی از حقوق مختلف فلسطینی ها داشته است.

رابعا، دیوان اعلام کرده که رژیم اشغالگر اسراییل به جهت نقض حقوق بین الملل دارای مسئولیت بین المللی به جهت اعمال خلاف حقوق بین الملل است و مکلف به جبران کلیه خسارات وارده به فلسطینی هاست و تعهد دارد که اعاده به وضع سابق کند.