لهستان الگوی نجات اتحادیه اروپا

نویسنده: امین گودرزوند، کارشناس ارشد مطالعات اروپا

دیپلماسی ایرانی: مردم لهستان در یکی از مهم ترین انتخابات کشور خود و حتی شاید بتوان گفت اروپا در روز۱۵ اکتبر به پای صندوق های رای رفتند و بزرگترین مشارکت تاریخی در این کشور را با 74 درصد مشارکت رقم زدند. مشارکتی تاریخی از زمان استقلال لهستان در ۱۹۱۹ و حتی بیشتر از رای به خروج از اتحاد جماهیر شوروی در سال ۱۹۸۹. نتایج انتخابات از برتری شکننده حزب حاکم یعنی قانون و عدالت (حاکمیت و قانون) با ۳۵ درصد آرا و ۱۹۴ کرسی در مجلس سفلی، حکایت دارد اما این حزب در انتخابات مجلس اعلی یا سنا با ۳۴ کرسی در جایگاه دوم و پس از اتحاد سه حزبی لیبرال ها و سبزها و محافظه کاران که ۴۱ کرسی به دست آورد، قرار گرفت. در مجلس سفلی برای داشتن اکثریت باید حداقل ۲۳۱ کرسی داشت و در مجلس اعلی ۵۱ کرسی برای اکثریت لازم است. اتحاد سه حزبی به ریاست آقای دونالد تاسک توانست بیش از۲۵۰ کرسی در پارلمان را به دست آورد که این یعنی آنها اکثریت لازم برای تشکیل دولت را در اختیار دارند.

چرا لهستان مهم است؟

لهستان که بزرگترین کشور در جناح شرقی ناتو است، به سرعت در حال تبدیل شدن به یک قدرت اقتصادی و نظامی است. رشد این کشور از زمان سرنگونی کمونیسم در سال 1989 شگفت‌انگیز بوده است. از زمان پیوستن به اتحادیه اروپا در سال 2004، اقتصاد لهستان سریعتر از بسیاری از کشورهای عضو اتحادیه اروپا گسترش یافته و این کشور را تبدیل به ششمین اقتصاد بزرگ در اتحادیه اروپا با یکی از پایین ترین نرخ های بیکاری کرده است. این کشور همچنین به یک مرکز بزرگ فناوری تبدیل شده است: امسال، اینتل اعلام کرد که 4.6 میلیارد دلار در یک کارخانه تولید تراشه در نزدیکی Wroclaw سرمایه گذاری خواهد کرد. در سال 2022، گوگل اعلام کرد که حضور خود در ورشو را با سرمایه گذاری 700 میلیون دلاری که دو برابر سال قبل است، تقویت خواهد کرد و به دنبال گسترش خود در این کشور است. 

بر خلاف بسیاری از کشورهای اروپای غربی، لهستان از رونق خود برای سرمایه گذاری در امور دفاعی استفاده کرده است: در حال حاضر بیش از دو درصد تولید ناخالص داخلی مورد نیاز ناتو (تعهدی که تنها 11 عضو ناتو به آن عمل می کنند) برای دفاع هزینه می کند و انتظار می رود هزینه های دفاعی آن نیز افزایش یابد. امسال این هزینه ها به چهار درصد رسید. دولت در تجهیزات نظامی پیشرفته مدرن از جمله سیستم های دفاع موشکی ساخت ایالات متحده، تانک های آبرامز و جت های جنگنده F-35 سرمایه گذاری کرده و به دنبال تبدیل شدن به یکی از پایگاه های مهم نظامی ناتو است.

در کنار آن لهستان نقش فعال و مهمی در جنگ اوکراین داشته است و به عنوان یک حامی مهم و کلیدی برای این کشور شناخته می شود، موضوعی که به این کشور برای تبدیل شدن به یک بازیگر مهم در آینده اروپا اعتبار زیادی می دهد. این کشور امیدوار است که با روی کار آمدن دولت جدید و همسو با اتحادیه اروپا، فضای لازم برای ایقای نقش به عنوان رهبر شرقی اتحادیه اروپا و حتی ناتو را داشته باشد. 

در حالی که بین پاریس و برلین و بروکسل تنش ها و اختلاف نظرهای مختلفی برای مدیریت اتحادیه وجود دارد و خلاء یک رهبری واحد برای اروپا مشهود است، لهستان و آقای تاسک امیدوارند که از این اختلاف نظر برای ارتقای جایگاه کشور خود استفاده کنند و به رهبر اتحادیه اروپا تبدیل شوند.

اهمیت انتخابات در این کشور چه بود؟

در حالی که بسیاری نگران دموکراسی در لهستان بودند و بیم آن را داشتند که حزب حاکم از ابزارهای مختلفی که در اختیار دارد برای تحت تاثیر قرار دادن افکار عمومی استفاده کند، و با این برتری بتواند بر نظرات مردم تاثیر بگذارد، مردم لهستان به ویژه زنان و جوانان با حضوری غیرقابل انتظار در مقابل این پروپاگاندای دولتی ایستادند. در واقع شعارها و ابزارهای پوپولیستی دولت این کشور نتوانست بر نجات دموکراسی غلبه کند.

حضور پرشور جوانان با بیش از ۶۵درصد مشارکت و در کنار آن حضور گسترده زنان در این انتخابات که برای اولین بار بیشتر از مردان بود، به خوبی اهمیت این دوره از انتخابات را برای مردم این کشور نشان داد. در واقع دو قطبی سازی که دولت انجام داده بود و امیدوار بود به نفع خودش تمام شود، عمل نکرد و باعث حضور گسترده قشر خاکستری شد و این به ضرر دولت حاکم تمام شد.

احزاب مخالف دولت با ایده ی اینکه دموکراسی در لهستان در خطر است و این موضوع یک مسئله ملی و مهم است توانستند به بخش عمده ای از افکار عمومی جهت دهی کنند و آنان را به پای صندوق های رای بکشانند. ترس از دست دادن دموکراسی ترسی بزرگ برای مردم لهستان است، مردمی که تمایل زیادی به حضور در اتحادیه اروپا دارند و به دنبال ترقی در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هستند.

در کنار مشارکت گسترده زنان و جوانان، باید به اهمیت سازمان های مدنی در این کشور و پویایی آنها اشاره کرد. دولت به خوبی از این ظرفیت آگاه بود و تلاش کرد با الگو برداری از مجارستان و آقای اورابان، قدرت سازمان های مدنی را کاهش دهد اما در این امر چندان موفق نبود زیرا ساختار سازمان های مدنی در لهستان قوی وگسترده است.

این نهادها توانستند علی رغم محدودیت های دولت و سخت گیری های فراوان آن به حیات خود و جهت دهی فعالیت هایشان ادامه دهند و در نهایت نتیجه آن در انتحابات نمایان شد. بنابراین درس بزرگ انتخابات در لهستان به اروپا این بود که حتی اگر یک دولت غیر دموکرات تلاش در از بین بردن نهادهای دموکراتیک دارد، اگر سازمان های مدنی در آن کشور از قدرت و مقبولیت لازم برخوردار باشند می توان به بازگشت دموکراسی امیدوار بود.

شکست پوپولیست ها و راست افراطی دستاورد بزرگ دیگر این انتخابات نه تنها برای لهستان که برای کل اروپا بود. اروپای درگیر با موج راست افراطی و پوپولیسم بیش از پیش آرامشش با خطر مواجه است و این رای مردم لهستان مرهمی بر زخم های اتحادیه اروپا بود. اکنون اتحادیه اروپا و لهستان این فرصت را دارند که با عملکردی خوب و مفید بتوانند برای انتخابات پارلمان اروپا که پیش رو است از حضور راستهای افراطی در پارلمان اروپا بکاهند. هرچند این مسیری دشوار برای لهستانی خواهد بود که حزب عدالت و قانون در۸ سال گذشته نفوذ عمیقی در ساختار نهادی این کشور داشته است. رئیس جمهور دودا نیز از نزدیکان این حزب است و با قدرت حق وتوی خود میتواند چالش هایی برای دولت و نخست وزیر جدید ایجاد کند. بنابراین دولت جدید لهستان مسیری دشوار پیش روی خود برای پیشرفت در زمینه های مختلف دارد که باید دید در رسیدن به آنها چقدر توفیق خواهد یافت.