کودکان، قربانیان خاموش جنگ در سودان

نویسنده: محمدمهدی سیدناصری، مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوق بین‌الملل کودکان

دیپلماسی ایرانی: بار دیگر، مانند همه جنگ‌ها، تصمیمات بی‌ملاحظه‌ی بزرگسالان، کودکان را در معرض خطر شدید قرار داده است. هیچ عملیات مسلحانه‌ای وجود ندارد که منجر به آسیب کودکان نشود. سودان به عنوان بزرگ‌‌ترین کشور قاره آفریقا با جمعیتی قریب به 44 میلیون نفر شاهد درگیری وحشیانه و خونباری است که تلفات ویرانگری بر کودکان این کشور وارد کرده است. هزاران نفر در جستجوی امنیت نسبی، وقایع بسیار آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند، وضعیت آنها همچنان مخاطره آمیز است و حمایت و کمک مستمر جامعه بین‌المللی و شرکای بشردوستانه حیاتی است. صندوق کودکان ملل متحد(یونیسف) در تاریخ ۲۳ جولای ۲۰۲۳ میلادی اعلام کرد که به طور میانگین روزانه 24 کودک  قربانی جنگ میان ارتش و نیروهای واکنش سریع در سودان می‌شوند. یونیسف همچنین در گزارش خود اعلام نمود که به طور میانگین ساعتی یک مورد نقض حقوق کودکان را در سودان دریافت می‌کند و تاکنون 2500 گزارش مربوط به نقض حقوق کودکان دریافت کرده است. در گزارش این سازمان با اشاره به اینکه آمارهای واقعی بسیار بیشتر از اینهاست، آمده است: درسودان حدود چهارده میلیون کودک به حمایت انسانی نیاز دارند. در گزارش مذکور همچنین عنوان شده است: آمارهای موجود نشان می‌دهد که دست کم 435 کودک در این درگیری‌ها کشته و دست کم 2025 کودک دیگر نیز مجروح شده‌اند.گفتنی است از آغاز جنگ داخلی در سودان بین نیروهای ارتش این کشور به فرماندهی عبدالفتاح البرهان و نیروهای واکنش سریع تحت فرماندهی محمد حمدان دقلو معروف به «حمیدتی» بیش از یکصد روز می‌گذرد و در اثر آن هزاران نفر تاکنون قربانی شده‌اند. 
 
پدیده‌ی نامیمون جنگ، حقوق کودکان از جمله‌ حق حیات، حق زندگی در کنار خانواده، حق بهداشت، حق پیشرفت و تحصیل و آموزش کودکان را نقض می‌کند. کودکان بی‌دفاع در جنگ‌ها کشته می‌شوند، مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند، خانه و خانواده خود را از دست می‌دهند و با فقدان آموزش و بهداشت با مشکلات عمیق روحی مواجه می‌گردند .کودکان به عنوان بخشی از جامعه که به بیشترین حمایت در برابر خشونت، آزار جنسی، سوءتغذیه و شرکت در مخاصمات مسلحانه نیاز دارند معمولاً در دوران تنش و نزاع مسلحانه به فراموشی سپرده شده و در فضای بی‌کیفری به فراخور مورد سوء‌استفاده‌ی نیروهای نظامی ‌قرار می‌گیرند.

کودکان عامل برانگیختن مخاصمات مسلحانه نیستند، اما همواره صدمات زیادی را در این رابطه به صورت‌های گوناگون متحمل شــده‌اند. آنها از محروم‌ترین گروه‌های انسانی هستند که همیشه در جنگ، بحران‌های سیاسی و بلایای طبیعی اولین تیر به سمتشان نشانه می‌رود، به‌طوری که در بیشتر موارد کودکان آواره و پناهنده در معرض انواع وضعیت‌های بحرانی قرار گرفته و مجبور می‌شوند شهر و دیار خود را ترک کنند. در این راستا جامعه‌ی انسانی خود را موظف می‌داند شرایط قومی، نژادی و ملی را کنار گذاشته و تنها با در نظر گرفتن اشتراک در وجوه انسانی و تعلقات بشری به این گونه افراد کمک کند. 

ماهیت طولانی مخاصمات امروزی آینده‌ی تمام نسل ‌های کودکان را تحت تأثیر قرار داده است. با عنایت به اسناد بین‌المللی و منطقه‌ای متعدد و توجه ویـژه‌ی دولـت‌هـا و سـازمان‌هـای جهانی و منطقه‌ای و پیشرفت سریع حقوق بشر و بشردوسـتانه و نهادهـای نـاظر بـر حسـن اجرای این حقوق و همچنین حساسیت و آگاهی بیش از پیش افکار عمومی نسبت به حقـوق کودکان در مخاصمات مسلحانه و بیداری وجدان جهانی، به نظر مـی‌رسـد کـه بایـد حقـوق کودک در مخاصمات مسلحانه را جز حقوق مسلم و بدیهی مورد قبول جامعه جهانی بدانیم و بپذیریم که حقوق کودک در این حوزه پذیرش عام یافته و وارد عرصـه‌ی حقـوق بـین‌الملـل عرفی شده است. هرچند که باید اعتراف‌کرد کودکان هنوز هم نیازمند حمایت هرچه بیشـتر جامعه جهانی در برابـر مخاصـمات مسـلحانه هسـتند؛ چـه در سـطح بـین‌المللـی بـا انعقـاد کنوانسیونی مجزا در همین ارتباط، و چه در سطح منطقه‌ای. اما در جنگ‌های جدید عاملی که بسیار برجسته شده است درکی است که بر اساس سیاست هویت شکل گرفته که خود منتج به شکستن هنجارها و نقض قواعد بین المللی شده است، عاملی که بیشتر به اهداف سیاسی و منافع دولت‌ها پرداخته است تا انسانیت. 

بیش از سه ماه است که درگیری‌های شدید در مناطق مختلف سودان ادامه دارد و این کشور آفریقایی درگیر یک جنگ داخلی است. هم‌اکنون شرایط کودکان سودانی در منازعه خونبار اخیر ، روایتی تلخ و تکان‌دهنده است‌ که باید تدبیری جدی از سوی، طرف‌های درگیر در مخاصمه و جامعه‌ی جهانی علی الخصوص سازمان ملل متحد که هدف اصلی‌اش حفظ صلح و امنیت بین‌المللی است، صورت گیرد. این کودکان امروز هستند که جنگ، همه جوانب حال و آینده زندگی آنان را تهدید می‌کند و ما بزرگسالان می‌بایست به رسالت خویش نسبت به آنان بیشتر اندیشیده و چاره‌جویی‌کنیم. صندوق حمایت از کودکان سازمان ملل متحد (یونیسف) در گزارش خود در دسامبر ۲۰۲۲ میلادی با عنوان بررسی اقدامات بشردوستانه برای کودکان در سال 2023 خاطرنشان می‌کند که کودکان امیدهای فردای جهان هستند و ما با همکاری یکدیگر می‌توانیم آینده بهتری برای هرکودکی که در جنگ و بحران زندگی می‌کند بسازیم.