دوباره پای کرملین در میان است

دیپلماسی ایرانی: مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گفت‌وگویی نسبت به سفر به تهران برای گفت‌وگوهای دوجانبه اعلام آمادگی کرد. رافائل گروسی، روز پنج‌شنبه در گفت‌وگویی با «واتیکان مدیا» و در پاسخ به نگرانی پاپ پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان پیرامون توقف مذاکرات هسته‌ای با ایران عنوان کرد: «حق با پاپ است، مذاکرات به بن‌بست خورده است. گفت‌وگوهایی انجام گرفته است. دیدارها و تبادلاتی انجام گرفته و به همین خاطر است که آژانس - و خود شخص من - نمی خواهیم خلاء سیاسی پیرامون چنین مسئله خطرناک باقی بماند.»

مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادامه داد: «دو مسیر موازی وجود دارد؛ یکی مسیر توافق کلی و حصول توافق برای برجام و دیگری مذاکرات آژانس و ایران. ما تاکنون نتوانسته‌ایم پیشرفتی حاصل کنیم اما ایران به پیشرفت در غنی‌سازی اورانیوم ادامه می‌دهد و درحال ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته بیشتری است. این مسئله نگران‌کننده است چراکه گام‌هایی در جهت اشاعه انرژی هسته‌ای محسوب می‌شود و ما باید از آن ممانعت کنیم.» گروسی در پایان گفت: «امیدوارم که بتوانم به تهران بروم. همیشه گفته‌ام که آژانس محلی برای توافق و پلتفرمی برای تفاهم دوجانبه است. پس اگر امکان‌پذیر باشد، من آمادگی سفر و شروع مجدد مذاکرات در اسرع وقت را خواهم داشت.» 

پیش تر وبگاه آمریکایی پولیتیکو از احتمال سفر رافائل گروسی به ایران در ماه جاری میلادی خبر داه بود. پولیتیکو به نقل از دو دیپلمات اروپایی گزارش داد که رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی ممکن است در ماه ژانویه برای گفت وگو درباره برنامه هسته‌ای ایران و همکاری با آژانس به تهران سفر کند. به نوشته پولیتیکو، گروسی در جریان این سفر تلاش خواهد کرد تا ایران را به همکاری با آژانس در راستای بخشی از تحقیقات آژانس در مورد برنامه هسته‌ای ایران متقاعد کند.

این رسانه ادعا کرد که ایده سفر گروسی به تهران توسط مقامات ایرانی در دیدار 28 آذر با کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مطرح شد. ۱۹ دسامبر، گروهی از کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در چارچوب تحقیقات آژانس وارد تهران شدند و درباره اجرای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با مقامات ایرانی گفت وگو کردند. مضافا جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از دیدار و گفت وگو با حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در حاشیه نشست بغداد ۲ در اردن در پیامی توئیتری نوشت: «توافق کردیم که باید کانال ارتباطی را باز نگه داریم و برجام را بر اساس مذاکرات وین احیا کنیم.» 

اگر چه اخبار و گمانه زنی ها احتمال انجام سفر گروسی به ایران تا قبل از پایان ژانویه را تقویت کرده است، اما به موازاتش شکست مذاکرات صورت گرفته بین مقامات سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی حکایت از آن دارد که لزوماً این سفر (گروسی) هم نمی تواند به دستاورد ملموسی ختم شود، مگر اینکه تهران با توجه به تحولات چهار ماه اخیر دست به یک تغییر معنادار در رفتار خود بزند.

در همین حال وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد که وزیر امور خارجه این کشور اواخر دی‌ماه میزبان همتای ایرانی‌اش برای رایزنی پیرامون مسائل دوجانبه،‌ منطقه‌ای و بین‌المللی خواهد بود. به گزارش وبگاه اردو پوینت، ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه، پنج شنبه گذشته در یک نشست خبری از دیدار سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه این کشور با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه این در ۱۷ ژانویه/۲۷ دی در مسکو خبر داد.

زاخارووا درباره محورهای رایزنی وزرای امور خارجه دو کشور گفت: «قرار است درباره برخی از موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی، از جمله وضعیت برجام (توافق هسته‌ای)، تعامل میان دو کشور در عرصه‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و سازمان همکاری شانگهای، وضعیت سوریه، افغانستان، فراقفقاز و مسائل دریای خزر تبادل نظر شود. به گفته او، لاوروف و امیرعبداللهیان همچنین درباره مسائل تجاری و اقتصادی در دستورکار روابط دوجانبه، از جمله اجرای پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی و حمل‌ونقل و روند مذاکرات بر سرتوافق منطقه آزاد تجاری میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا گفت‌وگو کنند. 

بازی دوسره تهران

اگر چه ناگفته پیداست که مهمترین یکی از مهمترین دستور کارهای سفر حسین امیرعبداللهیان به روسیه و دیدارش با لاوروف به نحوه تعامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بر سر چگونگی حل اختلافات پادمانی، آینده مذاکرات و احیای برجام باز می گردد. اما اکنون که احتمال حضور رافائل گروسی به ایران تا قبل از پایان ماه ژانویه با سفر امیرعبداللهیان به روسیه همزمان شده است، این گزینه را بیش از سایر سناریوها به ذهن متبادر می‌کند که تهران کماکان به دنبال هماهنگی با مسکو در تعریف و تبیین رفتار در برابر آژانس بین المللی انرژی و احیای برجام است.

البته تهران در سایه تحولات چهار ماه اخیر اکنون به یک دوگانگی رسیده است از یک طرف حجم فشارهای جامعه سیاسی، اوج گیری تحریم ها، انزوای دیپلماتیک و اجماع جهانی تعدیل تنش ایران با غرب را به امری ضروری و اجتناب ناپذیر بدل کرده است و در عین حال تهران از آن میزان استقلال سیاسی در برابر مسکو برخوردار نیست که بخواهد منافعش را بر منافع روسیه در احیای برجام مقدم بداند. از این رو شاید امیرعبداللهیان در دیدار خود با هماتی روسش  سعی کند سیاستی بینابین با کرملین را پیش بکشد که نه مسکو نگران شود و نه تهران کماکان در بحران باشد.

البته کوروش احمدی در گفت وگویی که با «شرق» داشت، گزاره مطرح شده را چندان نزدیک به واقعیت نمی داند، چرا که به باور او لزوماً بین احتمال حضور رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران با سفر حسین امیرعبداللهیان به روسیه ارتباط معنایی وجود ندارد. دیپلمات پیشین ایران در سازمان ملل برای تبیین بیشتر این نکته عنوان می دارد که برنامه ریزی برای سفر وزیر امور خارجه ایران به مسکو از هفته ها پیش مطرح بوده است.

این در حالی است که کوروش احمدی تاکید دارد، علیرغم ادعای نشریه پولیتیکو و برخی مقامات من جمله محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی مبنی بر احتمال سفر رافائل گروسی بعد از تعطیلات ماه ژانویه، هنوز تاریخ مشخصی وجود ندارد. به همین دلیل این تحلیلگر ارشد مسائل سیاست خارجی، حضور رافائل گروسی که هنوز قطعی نشده است و مشخص نیست این سفر صورت خواهد گرفت یا خیر را ملاک سفر حسین امیرعبداللهیان با هدف برنامه ریزی برای هماهنگی با روسیه نمی داند. 

کارشناس مسائل بین الملل در ادامه گپ و گفت خود با «شرق» این نکته را هم پیش می کشد که اساساً انجام سفر بین مقامات روسیه و ایران امری عادی است. وی در همین زمینه به سفر علی باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکره کننده ارشد بعد از گفت وگوهای غیرمستقیم با رابرت مالی در دوحه به روسیه و دیدارش با مقامات این کشور اشاره دارد. بنابراین به زعم کوروش احمدی، سفر پیشروی حسین امیرعبداللهیان به روسیه و دیدارش با سرگئی لاوروف در چارچوب تماس های متعدد تهران - مسکو و البته در سطحی بالاتر قابل ارزیابی است، کما اینکه تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل از سفرهای فراوان محمدجواد ظریف به روسیه می گوید تا جایی که  وزیر امور خارجه دولت روحانی در مجموع ۸ سال بیش از ۳۰ بار به روسیه سفر کرده است.

دیپلمات اسبق کشورمان به دستور کار سفر پیش روی حسین امیرعبداللهیان به روسیه هم اشاره می کند و در این راستا مسائل مربوط به حوزه انرژی و تجاری را همواره جزو اولویت های ثابت این دست سفرها برآورد می کند. کوروش احمدی در فراز دیگری از بررسی خود این اعتقاد را دارد که به دلیل پررنگ شدن موضوع ارسال پهپاد و افزایش فشارهای سیاسی و دیپلماتیک، هم به تهران و هم به مسکو می توان انتظار داشت که این مهم (ارسال پهپاد) جزو اهداف جدی این سفر و دیدار بین وزرای امور خارجه ایران و روسیه باشد.

با این خوانش، تحلیلگر حوزه بین الملل به جدی تر شدن فشارها نقبی می زند و به «شرق» می گوید: «چون اخیراً ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید از تحقیقات جدید در زمینه ارسال پهپاد ایران به روسیه و مطرح شدن جنایات جنگی سخن به میان آورده اند؛ بنابراین تهران و مسکو لازم می دانند در این خصوص مذاکرات و هماهنگی هایی را با هم داشته باشند که روابط دفاعی، نظامی و امنیتی دو کشور در جنگ اوکراین و دیگر موضوعات چگونه و در چه سطحی پیش رود.»

حضور پر ابهام

به موازات آنچه بیان شد طیفی از کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر معتقدند که حتی اگر در نهایت شاهد سفر و حضور رافائل گروسی، در تهران باشیم. دیدار مدیرکل مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با مقامات سازمان انرژی ایران لزوماً به معنای حل اختلافات پادمانی نیست. اما اینکه به واقع سفر رافائل گروسی الزاما به دستاوردی در زمینه حل اختلافات پادمانی منجر می شود یا خیر؛ سوالی است در پاسخش باید به این نکته اشاره کرد که آیا تهران روند تنش زدایی با آژانس را ذیل سیر تحولات چهار ماه تعریف می کند؟

در این زمینه کوروش احمدی، اختلافات پادمانی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را، هم روندی مستقل از مذاکرات احیای برجام می داند و هم به موازاتش، آن را موضوعی مرتبط با گفت وگوهای هسته‌ای قلمداد می کند. 

در خوانش نخست، تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل تصریح می‌کند که چون ایران توافق پادمانی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دارد، بنابراین چه مذاکرات برجام در دستور کار باشد یا نباشد، تهران باید به سوالات آژانس پاسخ دهد. در غیر این صورت احمدی تصریح می کند که پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در شورای حکام آژانس ابعاد پیچیده تر، بغرنج تر و حساس تری را پیدا خواهد کرد. در چنین فضایی دیپلمات پیشین در سازمان ملل احتمال ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت را چندان دور از ذهن نمی داند. 

در شق دوم، کارشناس حوزه سیاست خارجی، حل اختلافات پادمانی یک پیش شرط و مانعی برای ازسرگیری گفت وگوهای هسته‌ای می بیند. از این رو وی یادآوری می کند که ایران همیشه تاکید داشته که برای احیای برجام لازم است که این موضوع (اختلافات پادمانی) به سرانجام برسد. در مجموع کوروش احمدی خاطرنشان می کند: «در حالی که  اکنون مذاکرات برجامی مسکوت مانده و در دستور کار نیست، تهران نباید اختلافات پادمانی را نیز مسکوت بگذارد و آن را به روند مذاکرات در مورد برجام گره بزند.» چون به اذعان این تحلیلگر، در سایه دو قطع نامه پیشین شورای حکام احتمال دارد که صرف نظر از شروع دوباره مذاکرات برجام یا مسکوت ماندن آن، در نشست ماه مارس قطع نامه ای تندتر علیه ایران صادر شود./شرق