«تور بالکانی» در اوج مناقشه با اروپا

دیپلماسی ایرانی: حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه از روز یکشنبه سفر خود به منطقه بالکان را با حضور در صربستان آغاز کرد و در گام دوم، دیروز سه شنبه بلگراد را به مقصد سارایوو، پایتخت بوسنی و هرزگوین  ترک کرد تا به دعوت بیسرا تورکوویچ، همتای بوسنایی خود پیرامون مسائل مختلف دو جانبه با وی دیدار و رایزنی داشته باشد. اما قبل تر وزیر امور خارجه کشورمان که بنا به دعوت ایویسا داچیچ، معاون اول نخست وزیر و وزیر امور خارجه جمهوری صربستان، در راس هیئتی سیاسی وارد این کشور شد بعد از ظهر روز یکشنبه با همتای صرب خود دیدار و در خصوص موضوعات روابط دوجانبه، تحولات منطقه و موضوعات مهم بین المللی به گفت وگو و تبادل نظر پرداخت. امیرعبداللهیان روابط دو کشور را ممتاز ارزیابی و توسعه همکاری ها و مناسبات دو کشور در حوزه های مختلف را بدون هر گونه محدودیت دانست و ابراز امیدواری کرد دو کشور در حوزه استمرار توسعه روابط در بستر برنامه جامع همکاری‌های مشترک بتوانند گام های بلندتری بردارند. وزیر امور خارجه ایران با اشاره به حجم مبادلات تجاری بین دو کشور، ظرفیت ارتقای همکاری‌ها در حوزه تجارت بین دو کشور را بسیار بالاتر از وضعیت جاری دانست و تلاش بیشتر دو کشور برای بهره گیری از ظرفیت های روابط در این حوزه را مورد تاکید قرار داد. 

امیرعبداللهیان همچنین موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در خصوص حمایت از حاکمیت و تمامیت ارضی کشورها را مورد تاکید قرار داد. رئیس دستگاه دیپلماسی کشور در این دیدار همچنین ضمن تشکر از پیام همدردی همتای صرب خود در جریان اقدام تروریستی شاهچراغ در شیراز، آخرین وضعیت مرتبط با تحولات داخلی کشورمان و اقدامات هماهنگ آمریکا و چند کشور معدود غربی در این زمینه را تشریح و ناموفق بودن غرب در سیاست تشجیع اقدامات آشوبگرانه در جمهوری اسلامی ایران را مورد تاکید قرار داد.

ایویسا داچیچ معاون اول نخست وزیر و وزیر امور خارجه جمهوری صربستان نیز در این دیدار با ارزیابی وضعیت عالی از روابط فی‌مابین، تصمیم جدی دولت صربستان برای ارتقای همکاری ها با کشورمان را مورد تاکید قرار داد. وی با قدردانی از موضع اصولی جمهوری اسلامی ایران در خصوص تمامیت ارضی صربستان، همکاری‌های دو کشور در حوزه های مختلف کنسولی، فرهنگی، آموزشی و علوم را مورد تاکید قرار داد. آخرین وضعیت گفت وگوها برای رفع تحریم ها، تحولات مرتبط با جنگ اوکراین، همکاری‌ها در حوزه انرژی و محصولات کشاورزی از دیگر موضوعات مورد تبادل نظر و گفتگوی وزرای امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری صربستان در این دیدار بود.

حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه در ادامه دیدار با مقامات صربستان، ظهر روز دوشنبه با آلکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان دیدار و گفت وگو کرد. سکاندار سیاست خارجی در این دیدار با تجدید دعوت سیدابراهیم رئیسی از رئیس جمهور صربستان برای سفر به تهران، بر حمایت کشورمان از تمامیت ارضی صربستان تاکید کرد. امیرعبداللهیان با ارائه گزارشی از گفت وگوهای انجام شده با نخست وزیر و وزیر امورخارجه صربستان، ضرورت ارتقای همکاری‌ها در حوزه های مختلف را با توجه به قدمت روابط مورد تاکید قرار داد.

وزیر امورخارجه کشورمان همچنین در این دیدار، بهره گیری از مکانیزم هایی مبتکرانه برای ارتقای همکاری های اقتصادی و افزایش حجم تجارت را مورد تاکید قرار داد. آلکساندر ووچیچ، رئیس جمهور صربستان نیز در این دیدار با ابلاغ سلام به رئیس جمهور کشورمان، تصریح کرد: صربستان اعتقاد دارد ایران کشور مهمی در منطقه است و ما برای توسعه مناسبات با جمهوری اسلامی ایران اهمیت قائل بوده و بر تقویت همکاری های فی‌مابین متناسب با ظرفیت‌های دو کشور تاکید می کنیم.

در ادامه وزیر امور خارجه کشورمان در دیدار با ولادیمیر اورلیچ، رئیس پارلمان جمهوری صربستان، موضوعات موردعلاقه دو کشور در حوزه همکاری‌ها خصوصا در بخش دیپلماسی پارلمانی را مورد گفت‌وگو و تبادل‌نظر قرار داد. حسین امیرعبداللهیان با ابلاغ سلام رئیس مجلس شورای اسلامی به همتای صربستانی، اقدامات دو کشور در حوزه همکاری‌های پارلمانی را بااهمیت خواند و با توجه به تشکیل دور جدید گروه دوستی پارلمانی صربستان - ایران در پارلمان صربستان، ابراز امیدواری کرد گروه‌های دوستی پارلمانی در مجالس دو کشور در زمینه رفع موانع و بسترسازی برای ارتقای مناسبات از ظرفیت‌های ارزشمند خود به خوبی بهره‌مند شوند. وزیر امور خارجه کشورمان سطح مناسبات فی‌مابین در حوزه‌های مختلف سیاسی،  اقتصادی و فرهنگی را ممتاز ارزیابی و ابراز امیدواری کرد با هماهنگی‌های به‌وجود آمده میان دو کشور، روابط فی‌مابین شاهد گسترش قابل‌توجهی باشد. ولادیمیر اورلیچ، رئیس پارلمان جمهوری صربستان نیز در این دیدار که با حضور رئیس گروه دوستی پارلمانی صربستان - ایران در پارلمان صربستان انجام شد، از اهمیت بالای گسترش سطح همکاری‌ها با جمهوری اسلامی ایران از منظر پارلمان صربستان خبر داد و نقش پارلمان‌های دو کشور در هموارسازی مسیر توسعه همکاری‌ها را مهم ارزیابی کرد. 

در این دیدار رئیس گروه دوستی پارلمانی صربستان- ایران نیز با ابراز خرسندی از دیدار با وزیر امور خارجه کشورمان، از همکاری‌های پیشین گروه‌های دوستی پارلمانی دو کشور به خوبی یاد کرد و تبادل هیأت‌های پارلمانی بین مجالس دو کشور را برای استمرار همکاری و ارتقای روابط بااهمیت خواند. پس از آن وزیر امور خارجه کشورمان بعد از ظهر دوشنبه با خانم یلنا تاناسکویچ (وزیر کشاورزی، جنگلداری و مدیریت آب صربستان) دیدار کرد.

حسین امیرعبداللهیان در این دیدار در خصوص همکاری‌های رو به گسترش دو کشور در حوزه کاری وزارت کشاورزی، جنگلداری و مدیریت آب، در جریان همکاری‌های فی‌مابین و نقطه‌نظرات طرف صرب برای ارتقای همکاری‌ها قرار گرفت. وزیر امور خارجه کشورمان ابراز امیدواری کرد در جریان برگزاری شانزدهمین کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی، تصمیمات لازم در خصوص زمینه‌های ارتقای همکاری دو کشور در حوزه کشاورزی اتخاذ شود. 

امیرعبداللهیان در ادامه برنامه‌های سفر دو روزه خود به بلگراد، با ایرانیان مقیم صربستان دیدار کرد. وزیر امور خارجه در نشست با ایرانیان بیشتر روی مسائل جاری در داخل کشور به خصوص مرگ مهسا امینی و اعتراضات تمرکز داشت و در این راستا بیان کرد: «سیاست خارجی ما در چارچوب سیاست خارجی متوازن با اولویت نگاه به همسایگان و آسیاست. ما با ایجاد توازن در هر جایی که منافع برای ملت باشد، حاضریم؛ اما متناسب با منافع در غرب و شرق حضور داریم.»

امیرعبداللهیان خاطرنشان کرد: «امروز علی‌رغم  فشار ناعادلانه غرب، در همه عرصه‌های صادرات نفتی و غیرنفتی در موقعیت خوبی قرار داریم.» وزیر خارجه با اشاره به اینکه قبول داریم ایرادات و اشکالاتی وجود دارد و با بیان اینکه در مذاکرات هم برای به نتیجه رساندن عجله داشتیم، تاکید کرد: «نمی‌خواهیم توافقی داشته باشیم که پایدار نباشد و منافعش به ایرانیان نرسد. حتما خطوط قرمزمان چیزی نیست جز تضمین منافع مردم ایران.» امیرعبداللهیان با اعلام اینکه همه دانشجویان دستگیر شده در داخل دانشگاه، آزاد شده‌اند، گفت: «اما آنهایی که در کف خیابان گرفته شده و فردی یا پلیس را کشته‌اند باید در پروسه عدالت و قضایی قرار گیرند.» امیرعبدالهیان با تاکید بر این‌که ملت ایران با سرافرازی از این پیچ عبور کردند، گفت: «البته مطالباتی وجود دارد که همه باید برای رفع آنها تلاش کنیم و همه باید دست به دست دهیم.»

البته آنگونه که رشید حسن پور، سفیر ایران در بلگراد با خبرنگار اعزامی ایسنا گفت وگو داشت، قرار است که رئیس‌جمهور صربستان تا پایان امسال به تهران سفر کند. حسن پور در پاسخ به این‌که آیا صربستان می‌تواند دروازه ورودکالاهای ایرانی به اروپا باشد؟ گفت: «هم ایران می‌توان به عنوان هاب منطقه‌ای برای صربستان باشد هم صربستان می‌تواند هاب ایران در حوزه بالکان باشد  و در این سفر نیز بارها طرفین بر ظرفیت های دو کشور برای خدمت به یکدیگر تاکید کردند.» سفیر ایران در پاسخ به این‌که آیا در این سفر اسنادی برای امضا در تهران در سفر رئیس جمهور صربستان تهیه شد؟ عنوان داشت: «تا کنون ۱۵ سند آماده امضا تهیه شده و امیدواریم تا زمان انجام سفر اسناد بیشتری اضافه شوند. قرار بر این است که اسناد در سفر رئیس جمهور صربستان به تهران امضا شوند.»

حسین امیرعبداللهیان که در گام دوم سفر به کشورهای حوزه بالکان بامداد سه شنبه به وقت تهران وارد سارایوو شد  و در در دیدار با وزیر خارجه بوسنی و هرزگوین به بررسی روابط دو جانبه،منطقه ای و بین المللی پرداخت. وزیر امور خارجه کشورمان پس از دیدار با همتای بوسنیایی خود در نشست خبری مشترک با وی برگزاری انتخابات موفق عمومی در بوسنی و هرزگوین را تبریک گفت و افزود: امیدوارم در جهت رشد و توسعه و همبستگی بیشتر بتوانند گام های موثری بردارند. امیرعبداللهیان ادامه داد: «بالکان و بوسنی را کشور دوست سنتی ایران می‌دانیم و همچون گذشته در کنار سایر اقوام این کشور باقی خواهیم ماند و به حمایت مان از این کشور ادامه می‌دهیم.»

وی ادامه داد: «دولت و ملت ایران دوست روزهای سخت بوسنی بودند و در این مسیر به حمایت های خودمان همچون گذشته ادامه خواهیم داد. سیاست ما حمایت از حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و همبستگی مسالمت آمیز همه اقوام در بوسنی است.» بیسرا تورکوویچ پس از دیدارش با وزیر خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک، گفت: «کشور بوسنی مایل هست روابط دوستانه با ایران و سایر کشورها را بر اساس اصل احترام به حقوق بین الملل و قوانین بین الملل داشته باشد.» وی بیان کرد: «همه مشکلات در دنیا از طریق گفت و گو قابل حل است، به شرطی که اراده سیاسی وجود داشته باشد.» وی ادامه داد: «ایران همیشه برای ما یک کشور دوست بوده و در سخت ترین شرایط جنگ کنار ما بود و همواره شرایط سیاسی ما را درک کرده است.»

اما در این بین سفر حسین امیرعبداللهیان به حوزه بالکان، آن هم در شرایطی که روابط جمهوری اسلامی ایران بعد از مرگ مهسا امینی و آغاز اعتراضات به شدت رو به افول است، چه معنایی دارد؟! آیا تهران در صدد تقویت روابط با کشورهای اروپایی است که هنوز در سایه اتحادیه اروپا قرار ندارند و یا آنکه دولت رئیسی سعی دارد در سایه انجام این سفرها، ضمن القای گزاره پویایی و تحرکات در حوزه سیاست خارجی، اقدامی در جهت خروج از انزوای دیپلماتیک و تعدیل فشارها را کلید بزند؟ عبدالرضا فرجی راد برای پاسخ به این سوالات از نگاه ژئوپلیتیک، اروپا را به چند دسته تقسیم می کند؛ «اتحادیه اروپا»، «اتحادیه اروپا منهای بریتانیا بعد از برگزیت»، «قاره سبز»، «کشورهای اروپایی»، عناوینی هستند که ذیل تقسیم بندی تحلیلی در حوزه ژئوپلیتیک به آنها اشاره می شود.

با این دسته بندی، سفیر پیشین ایران در ایسلند به «شرق» می گوید: «خاستگاه و اقتضائات سیاسی و دیپلماتیک هر کدام از آنها کاملاً متفاوت از همدیگر است.» از این منظر فرجی راد، «حضور حسین امیرعبداللهیان در دو کشور صربستان و بوسنی و هرزگوین و اساسا سفر وزیر امور خارجه ایران به بالکان را بی ارتباطی به مناسبات تهران با اروپا و یا اتحادیه اروپا می داند.» چرا که این استاد حوزه ژئوپلیتیک این دو کشور را (صربستان و بوسنی و هرزگوین) در چارچوب کشورهای عضو اتحادیه اروپا، همسو با آمریکا و ناتو قرار نمی دهد. لذا سفر امیرعبداللهیان به صربستان و بوسنی و هرزگوین در سایه مناسبات اروپایی جمهوری اسلامی جایی ندارند و بیشتر در راستای «سیاست نگاه به شرق» تعبیر می شود. 

این کارشناس مسائل اروپا وضعیت کنونی روابط ایران با کشورهای اروپایی را بحرانی و و رو به افول می داند، لذا این تحلیلگر حوزه بین الملل معتقد است تهران اکنون در شرایطی قرار ندارد که بتواند این روابط را ترمیم نماید، به خصوص آنکه برخی اخبار هم حکایت از آن دارد که روابط ایران با اتحادیه اروپا و به خصوص تروئیکای اروپا بیش از گذشته دچار بحران خواهد شد.

فرجی راد به این نکته اشاره دارد که دو کشور صربستان و بوسنی و هرزگوین کشورهایی هستند که هنوز به عضویت اتحادیه اروپا در نیامده اند، پس عملاً در چتر اروپایی تعریف نمی شوند. در همین راستا سفیر اسبق ایران در مجارستان با تمرکز روی کشور صربستان تاکید دارد که بلگراد همواره در مسیر مسکو گام برداشته است، به همین دلیل حضور امیرعبداللهیان در صربستان با نیم نگاهی به تقویت روابط با کشورهای حوزه «شرق» قابل ارزیابی است. با این تحلیل سفیر اسبق ایران در نروژ، وی به اولویت سیاست خارجی دولت سیدابراهیم رئیسی در تقویت مناسبات با کشورهای حوزه شرق اشاره دارد و معتقد است که صربستان هم به دلیل حمایت روسیه و گرایش صرب ها به مسکو هنوز نتوانسته است به اتحادیه اروپا ملحق شود و به همین گزینه مناسبی برای دولت سیزدهم در جهت تقویت روابط است.

در ادامه عبدالرضا فرجی راد به نکته مهمتری می پردازد و معتقد است که «سفر حسین امیرعبداللهیان به بالکان و حضور در کشورهایی مانند صربستان و بوسنی و هرزگوین نمی تواند «گزینه آلترناتیو و جایگزینی برای موازنه سازی در برابر بحرانی شدن روابط ایران با اتحادیه اروپا و به خصوص تروئیکای اروپایی باشد.» موید این گزاره از منظر سفیر اسبق ایران در نروژ به وضعیت کنونی غرب بازمی‌گردد که به واسطه فشار افکار عمومی جهانی بعد از آغاز اعتراضات در ایران و همچنین به واسطه موضوع ارسال پهپاد به روسیه اکنون حساسیت جدی روی تهران دارد.

در سایه این مسئله، فرجی راد اذعان دارد که شاید در دوره ترامپ به واسطه ایجاد شکاف و گسل بین اروپا و آمریکا، تهران می‌توانست از تقویت مناسبات خود با کشورهای اروپایی به صورت انفرادی، گزینه های آلترناتیوی را برای خود ایجاد کند، چرا که اتحادیه اروپا و حتی تروئیکای اروپایی به موازات همراهی با تحریم‌های دوره دونالد ترامپ، حمایتی از سیاست های ضد ایرانی واشنگتن نداشتند. اما به زعم این دیپلمات با سابقه کشورمان اکنون وضعیت به طور جدی متفاوت از آن دوران است. در حال حاضر یک همبستگی، همراهی و همسویی بین اروپا و آمریکا در برابر ایران در موضوعات مختلف از اعتراضات و حقوق بشر گرفته تا جنگ اوکراین و ... شکل گرفته است، پس نمی توان از تقسیم بندی اتحادیه اروپا، اتحادیه اروپایی منهای بریتانیا، قاره سبز، کشورهای اروپایی و نظایر آن استفاده کرد.

تحلیلگر مسائل اروپا در ادامه گپ وگفت خود با «شرق» نگاه جزئی تری به حوزه دیپلماسی اقتصادی دارد و در این راستا بیان می دارد: «حتی اگر حضور حسین امیرعبداللهیان در دو کشور صربستان و بوسنی و هرزگوین هم در راستای دیپلماسی اقتصادی مورد ارزیابی قرار گیرد باز هم نمی تواند به خروجی و دستاورد مد نظر دولت رئیسی بینجامد، چرا که به واسطه مشکلات ایران در حوزه پولی و بانکی در سایه عدم پذیرش لوایح FATF، برقراری هر گونه رابطه اقتصادی و تجاری از سوی صربستان، بوسنی و هرزگوین و هر کشوری با جمهوری اسلامی عملا به یک رابطه تجاری پرریسک و پر خطر برای بلگراد، سارایوو و ... بدل خواهد شد.»/شرق