ابعاد جدید ارسال پهپادهای ایرانی با اعترافی دیرهنگام

دیپلماسی ایرانی: موضوع ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه که طی هفته های اخیر به سرفصل جدیدی در منازعات دیپلماتیک تهران با غرب بدل شده است، هر روز ابعاد جدید و گسترده تری پیدا می کند. اگر چه «شرق» به طور تفصیلی، گفت وگوها و گزارشاتی برای تبیین این مسئله از زوایای مختلف و مبتنی بر منافع ملی انجام داده است، اما این قصه کماکان سر دراز دارد. اعتراف دیرهنگام تهران مبنی بر ارسال پهپاد به روسیه بدون شک تبعات خاص خود را برای کشور به دنبال خواهد داشت. 

در این رابطه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه دولت رئیسی دیروز شنبه و در حاشیه نشست هماهنگ‌کنندگان ملی گروه دوستان دفاع از منشور ملل متحد و در پاسخ به سوالی پیرامون همکاری‌های دفاعی، نظامی و تسلیحاتی ایران و روسیه و برخی از اظهاراتی که در این زمینه طی روزهای اخیر مطرح شده است، اذعان داشت: «مناسبات ایران و روسیه بر اساس اصول همسایگی و منافع دو جانبه است.»

رئیس دستگاه سیاست خارجی کشور با اشاره به برخی از اخبار منتشر شده از سوی مقامات و رسانه‌های غربی در مورد ارسال پهپاد و موشک از سوی ایران به روسیه و اینکه تهران این ابزارها را در اختیار مسکو برای به کارگیری در جنگ اوکراین قرار داده است، تصریح کرد: «اظهارات آنها در مورد بخش موشکی کاملا غلط است و بخش پهپاد درست است. ما تعداد معدودی پهپاد ماه‌های قبل و پیش از جنگ اوکراین در اختیار روسیه قرار دادیم.»

وی با اشاره به موضع ایران در ارتباط با جنگ روسیه و اوکراین و با تاکید بر اینکه ما یک طرف جنگ در اوکراین نیستیم و این موضوع را به مقامات اوکراین نیز اعلام کرده‌ایم، افزود: «به مقامات اوکراین تاکید کرده‌ایم که اگر مستنداتی در مورد استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روسیه وجود دارد در اختیار ما قرار بدهند. در همین چارچوب دو هفته پیش هیات دفاعی ما برای بررسی این موضوع و برگزاری یک نشست مشترک با اوکراینی‌ها در این زمینه به یک کشور اروپایی رفت، ولی در دقیقه ۹۰ طرف اوکراینی‌ها در جلسه حضور پیدا نکردند و علت آن نیز فشار آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی به خصوص آلمان بود. آنها به طرف اوکراینی گفته بودند که ما می‌خواهیم ایران را به خاطر موضوع پهپادها تحریم کنیم و حالا شما می خواهید در یک نشست مشترک با ایرانی‌ها حضور پیدا کنید و با آنها قهوه بخورید.»

امیرعبداللهیان با بیان اینکه چند روز پیش نیز با وزیر امور خارجه اوکراین به صورت تلفنی گفت‌وگو کردم، افزود: «بار دیگر در این گفت‌وگوی تلفنی تاکید کردیم که اگر طرف اوکراینی مستنداتی مبنی بر استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روسیه وجود دارد به ما ارائه کند و در این زمینه توافق کردیم که آنها مستنداتشان را در اختیار ما بگذارند و قرار است چنانچه طرف اوکراینی بر عهدش پایبند بماند طی روزهای آینده بتوانیم این موضوع را بررسی کنیم و مستندات آنها مورد توجه ماست.»

با توجه به اذعان امیرعبداللهبان مبنی بر ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه عملا بستر برای فشار مضاعف به تهران شکل خواهد گرفت و تفاوتی هم نخواهد کرد که ایران این پهپادها را قبل از تجاوز روسیه به اوکراین داده است یا بعد از آن؛ چرا که مهمترین دستاویز غرب صرفا به همین اعتراف امیرعبداللهیان باز می گردد که می تواند مبنایی برای تشدید هجمه های سیاسی، دیپلماتیک و رسانه ای علیه ایران باشد. در این رابطه علاوه بر تحریم های انفرادی کشورها، فضا برای جولان در سازمان ملل و شواری امنیت نیز فراهم خواهد شد. 

ارسال پهپاد و نقض شدن یا نشدن قطعنامه 2231 توسط ایران

بی شک مانور اصلی غرب در قبال موضوع ارسال پهپاد ایران به روسیه روی قطع نامه 2231 خواهد بود. لذا باید به محتوای این قطع نامه با محوریت پیوستB  نگاه انداخت. در پیوست (B) قطع نامه۲۲۳۱ آمده است: «کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های مشروحه ذیل مشارکت کرده و اجازه انجام آنها را صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد، تصمیم به صدور اجازه انجام چنین فعالیت‌هایی بگیرد: الف) عرضه، فروش، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تمامی اقلام، مواد، تجهیزات، کالاها و فناوری‌های مذکور در سند ۲۰۱۵/۵۴۶/S  و همچنین هرگونه اقلام دیگر که بنا به تشخیص دولت ذی‌ربط بتواند به توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای کمک کند، از قلمرو خود، یا بوسیله اتباع خود یا با استفاده از کشتی‌ها یا هواپیماهای تحت پرچم‌شان به مبدا ایران، یا برای استفاده در ایران یا برای بهره‌مندی ایران، خواه از قلمرو آنان نشات گرفته باشد یا خیر؛ ب) ارائه هرگونه فناوری یا مساعدت فنی یا آموزش، مساعدت مالی، سرمایه‌گذاری، خدمات واسطه‌گری و سایر خدمات، و نیز انتقال منابع یا خدمات مالی به ایران، یا تحصیل منفعتی توسط ایران در هر یک از فعالیت‌های تجاری در کشور دیگر، در ارتباط با عرضه، فروش، انتقال، تولید و یا استفاده از اقلام، مواد، تجهیزات، کالاها و فناوری‌های شرح داده شده در بند فرعی (الف) و یا مرتبط با فعالیت‌های شرح داده شده در بند ۳؛ مشروط به اینکه در صورت صدور تاییدیه توسط شورای امنیت: (الف) قرارداد مربوط به تحویل چنین اقلام یا انجام چنین همکاری‌هایی متضمن تضمین‌های مناسب در خصوص استفاده کننده نهایی آنها باشد؛ و (ب) ایران متعهد شود از چنین اقلامی برای توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای استفاده نکند.»

بند سوم پیوست (ب) می‌گوید: «از ایران خواسته می‌شود تا هشت سال پس از روز قبول توافق یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید نتیجه‌گیری گسترده‌تر ارائه کند، هر کدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی‌ مرتبط با موشک‌های بالستیکی طراحی شده برای قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری‌های موشک‌های بالستیک، صورت ندهد.»

در این راستا اگر اثبات شود ایران با ارسال پهپاد قطعنامه 2231 را نقض کرده است به درخواست یکی از اعضای برجام امکان آغاز پروسه فعال شدن مکانیسم ماشه وجود خواهد داشت. در همین راستا مقامات اروپایی و آمریکای به طور مشترک ارسال پهپاد توسط ایران به روسیه را نقض قطع نامه 223 می دانند. البته مشابه این موضع گیری غرب در داخل هم شنیده می شود. 

کما اینکه حمید ابوطالبی، معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور در دولت روحانی طی رشته توئیتی در دوم آبان ماه نوشت: «بیاییدصادق باشیم و عوام‌فریبی نکنیم؛ اینکه میگویید تحریم تسلیحاتی خاتمه یافته است، موضوع پهپادها و موشک و… در بند۴ضمیمهB در۲۲۳۱ و در متن ۷۹ صفحه‌ای ۲۰۱۵/۵۴۶/S برای مدت هشت سال است و نه پنج سال؛ اینکه میگویید پهپادها(UAV)  به ۲۲۳۱ ربط ندارد، ربطش را در۲۰۱۵/۵۴۶/S  میتوانید پیداکنید. اینکه میفرمایید دیپلماسی سردرگم نبوده وهوشمندانه است!! آنهم به دلیل: بحران درروابط با آژانس و کاهش همکاری‌ها، برخلاف برجام؛ افزایش تنش میان ایران و اروپا و آغاز تحریم‌های دوباره، پس از دو دهه؛ محکوم کردن ارسال پهپاد به اوکراین توسط جوزف بورل و اعلام توقف مذاکرات با تهران؛ اعلام قطع مذاکرات با تهران توسط آمریکا؛ نامه سه کشور اروپایی به دبیرکل در مورد پهپادها، و مطرح شدن نقض ۲۲۳۱ در شورای امنیت UN؛ تنش باافغانستان ومسئله طالبان وحق‌السهم ایران درمسئله آب؛ وضعیت مناسبات با عربستان و امارات و… وقفقاز و…؛ سردرگمی درعراق و سوریه و لبنان و…؛ به نظر میرسد تجاهل کرده‌اید؛ اینکه باور دارید روسیه در «برجام وناتو و اوکراین وپهپادها» صادق است تغافل میکنید؛ اینکه برضعف تیم وساختار معیوب مذاکرات و رساندن آن به بن‌بست آگاه نیستید جای تعجب دارد؛ اینکه هنوزعدم اعتماد را دلیل برای عدم مذاکره باآمریکا میخوانید! سؤال برانگیز است…؛ ولی بدانید این سیاستِ خارجی راه به بیراهه دارد؛ و با کلماتی چون هوشمندانه، اولویت همسایگان، همکاری استراتژیک با روسیه و چین، عضویت درشانگهایِ امنیت محور، فروش نفت، و… نجات یافتنی‌ نیست! باورکنید اگر دوباره در چاه فصل هفتم منشور افتادیم، دیگر نخواهیم توانست از آن خارج شویم.»

در مقابل تهران اعتقاد دارد آنچه که غرب می گوید تفسیر و خوانشی نادرست از قطعنامه 2231 است. در این راستا امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در نشست 4 آبان شورای امنیت سازمان ملل تحت عنوان صلح و امنیت بین المللی، استدلال‌های ایران پیرامون رد ادعاهای کشورهای غربی مبنی استفاده از پهپاد ایرانی در جنگ اوکراین و ارتباط آن با قطعنامه 2231 در مورد توافق هسته ای را مطرح کرد.

نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران در تبین این موضوع بیان داشت: «تعدادی از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل از جمله امریکا دیگر کشورها را به نقض قطعنامه 2231 متهم کرده در حالیکه آنها خود به نقض فاحش همه تعهدات حقوقی تحت همان قطعنامه ادامه می دهند. مثال بارز این نقض تعهد، خروج غیر قانونی ایالات متحده از توافق هسته ای و تداوم این نقض تعهد در زمان حال به عنوان اهرمی برای چانه زنی می باشد. اقدامی که نقض آشکار و فاحش قواعد آمره حقوق بین الملل، منشور ملل متحد و قطعنامه 2231 شورای امنیت محسوب می شود.»

دیپلمات ارشد کشور در سازمان ملل خاطرنشان کرد، در یک تلاش مذبوحانه دیگر، کشورهای غربی تلاش کرده‌اند تا از طریق انتشار اطلاعات نادرست، مطالب غیرمستند، گمانه زنی های نادرست و تفاسیر گمراه کننده، خودسرانه و ناقص از قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل، بین این قطعنامه و استفاده از پهپادها در درگیری اوکراین ارتباط ساختگی برقرار کرده تا از این طریق ادعاهای بی اساس خود را علیه جمهوری اسلامی ایران را توجیه نمایند.»

ایروانی افزود: «ادعای نقض پاراگراف 4 ضمیمه Bقطعنامه 2231 یک اشتباه و تفسیر گمراه کننده و خودسرانه است که در تناقض با مفاد و روح و نص این بند محسوب می شود. این پاراگراف به طور روشن به محدودیت های اقلام، مواد تجهیزات، کالاها و فناوری اشاره می کند که می تواند به توسعه مرتبط با  سلاح های هسته ای کمک کند، که در این رابطه ایران هرگز این اقلام را تولید و عرضه نکرده و قصدی هم برای تولید یا عرضه آن ندارد.»

سفیر و نماینده دائم کشورمان در خصوص درخواست از دبیرخانه سازمان ملل برای انجام تحقیقات در چارچوب قطعنامه 2231 برای ارزیابی نوع پهپادهای استفاده شده در درگیری در اوکراین تاکید کرد: قطعنامه 2231 هیچ مبنای حقوقی برای انجام اینگونه تحقیقات فراهم نکرده است. علاوه براین و مهمتر از آن، یادداشت مورخ  16 ژانویه 2016 رئیس شورای امنیت وظایف مرتبط در اجرای قطعنامه، به ویژه در ارتباط با اصول ذکر شده در پاراگراف 2و 7 ضمیمه B این قطعنامه 2231 را مشخص کرده است. دبیرخانه در خصوص این قطعنامه دارای وظایفی  شامل مدیریت همه ارتباطات ورودی و خروجی مرتبط با اجرای قطعنامه، پیش نویس مکاتبات، سخنرانی ها و توجیه کردن تسهیل کننده مرتبط با اجرای قطعنامه، حفظ و نگهداری همه اطلاعات و مدارک مرتبط با کار شورای امنیت بوده و در خصوص قطعنامه وظیفه خدمات  اداری و کمک به تسهیل کننده در سازماندهی جلسات غیررسمی شورای امنیت  برای حمایت از اجرای قطعنامه را به عهده داشته است.»

نماینده ایران در سازمان ملل اضافه کرد: «من یک بار دیگر می خواهم تاکید کنم هرگونه سوء استفاده از وظایف ذکر شده در مورد قطعنامه 2231 و از جمله تحقیقات درخواستی غیرقانونی است و نقض صریح دستور کار دبیرخانه محسوب می شود.»

راه حل برون رفت از بحران چیست؟

با در نظر گرفتن تفسیرهای متعدد و متضاد دو طرف از قطع نامه 2231 ذیل ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه و نیز اعتراف تهران در این رابطه به نظر می رسد که راه حل جمهوری اسلامی ایران برای برون رفت از بحران تاکید بر تعامل با طرف اوکراینی است. در این خصوص جمله کلیدی امیرعبداللهیان می تواند مسیر درست را پیش روی تهران قرار دهد. وزیر امور خارجه در نشست دیروز شنبه تاکید داشت: «اگر برای ما ثابت شود که روسیه از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین استفاده کرده است ما نسبت به این مسئله بی تفاوت نخواهیم بود.» این جمله ای بود که وزیر امور خارجه قبل تر نیز تکرار کرده بود.

حال این که بی تفاوت نبودن ایران در جزئیات چگونه و به چه شکل و به چه نحوی خواهد بود، جای تامل و اما واگر فراوان دارد. چون بعید به نظر می رسد حتی در صورت اثبات به کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روسیه، تهران بخواهد تجدیدنظری جدی و راهبردی نسبت به حمایت از مسکو داشته باشد. 

ولی فارغ از قدرت اسقتلال عمل تهران در برابر مسکو و اینکه ایران در همراهی با روس ها در جنگ اوکراین توان «نه» گفتن به کرملین را دارد یا خیر، باید این را در نظر گرفت که پوتین همواره به دنبال آن بود که پای ایران در این جنگ باز کند تا تبعات این جنگ را با کشورهای دیگر تقسیم کرده که به اصلاح فشار آن بر مسکو کاهش یابد.

در این راستا حشمت الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم در گفت وگویی با روزنامه «شرق» چنین گفت: «باز هم روسیه مانند هر مسئله دیگری در سیاست خارجی ایران توانست به یک برگ برنده دست پیدا کند. یعنی همان‌گونه که در برجام و مذاکرات هسته‌ای، روسیه برنده شد، در مسئله جنگ اوکراین هم باز این مسکو بود که پیروز شد.» 

فلاحت پیشه در ادامه تاکید داشت: «پیرامون ارسال پهپاد و دیگر تسلیحات ایرانی اتفاقا خود روسیه بخش عمده‌ای از این اخبار و ادعاها را مطرح کرد، نه ایران، کما اینکه هیچ‌گاه مقامات رسمی در جمهوری اسلامی ایران ارسال این تجهیزات و تسلیحات را به روسیه برای به‌کارگیری در جنگ اوکراین تأیید نکردند، ولی روسیه از همان ابتدا عنوان داشته بود که ما محموله‌های پهپادی را از ایران خریداری کرده‌ایم و آن را در جنگ اوکراین به کار بسته‌ایم. حتی روس‌ها پا را فراتر گذاشتند و از نظر کیفی قدرت پهپادهای ایرانی را زیر سؤال بردند و عنوان داشتند که پهپادهای ایرانی کیفیت لازم و کارایی مدنظر روسیه را در جنگ ندارد. یعنی در همین مسئله هم روسیه برخورد نامناسبی با ایران داشت. اکنون هم با اقدام اروپایی‌ها در تحریم ایران، بیش از همه این روسیه است که بسیار خوشحال است. چراکه مسکو با اقداماتش توانست در جنگ اوکراین یک شریک جرم و یک شریک تحریم برای خود بتراشد و کشور دیگری را در کنار خود در لیست تحریم‌های مربوط به جنگ اوکراین اضافه کند.»

در کنار این موضع گیری های نماینده ادوار مجلس، نعمت الله ایزدی به عنوان آخرین سفیر جمهوری اسلامی در اتحاد جماهیر شوروی و اولین سفیر ایران در روسیه طی گپ و گفتی با «شرق» خاطرنشنا کرد: «ما هم به سهم خود در شکل گیری رفتار ضدایرانی اوکراین در این مدت مقصریم. ما رفتار قابل دفاعی در جنگ اوکراین نداشتیم. موضع‌گیری ما ثابت، صریح و شفاف نبوده است. وزیر امور خارجه یک حرف می زند دیگر نهادها و رسانه ها عملاً دست به ستایش تجاوز پوتین به اوکراین می زنند؛ بدیهی است که این رفتار متناقض قابل دفاع نیست. به همین دلیل حتی اگر مسئله فشار آمریکا، اروپا و ناتو را بر اوکراین و شخص زلنسکی هم کنار بگذاریم، کی یف به این نتیجه می رسید که باید رفتار دیگری در برابر تهران داشته باشد.»
 
اگر چه کی یف پیش تر تجربه ناموفقی را با تهران در پیگیری ساقط شدن هواپیمای مسافربری اوکراینی دارد و سایه آن شکست مانع بزرگی در تحقیقات مشترک دو کشور بر سر به کارگیری پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین توسط روس ها است، اما تهران چاره ای جز تاکید بر همکاری با طرف اوکراینی ندارد. البته در این بین پارامتر مهم دیگر یعنی تحریکات غرب و فشار بر کی یف و شخص زلنسکی در عدم تعامل با تهران هم مانع بزرگ دیگری است که عملا تحقیقات مشترک ایران و اوکراین را به یک موضوع دست نیافتنی بدل کرده است./شرق