نگاهی به آن سوی خزر

دیپلماسی ایرانی: چهارشنبه هفته گذشته محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهوری اسلامی ایران به منظور شرکت و سخنرانی در دومین مجمع اقتصادی خزر در رأس یک هیات سیاسی-اقتصادی شامل وزرای امور اقتصادی و دارایی، نفت و جهاد کشاورز، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه و نیز رئیس سازمان توسعه تجارت به دعوت میخائیل میشوستین، نخست وزیر روسیه به این کشور سفر کرد.

اولین مجمع اقتصادی کشورهای حاشیه دریای خزر مرداد ماه سال ۱۳۹۸ با حضور پنج کشور عضو یعنی ایران، روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان در منطقه گردشگری آوازه ترکمنستان برگزار شد. افزون بر آن سیدابراهیم رئیسی نیز در تیر ماه سال جاری در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر در کشور ترکمنستان شرکت و سخنرانی کرد. 

مخبر در بدو ورود به مسکو در گفت‌وگو با خبرنگاران گفت: «توسعه و ارتقاء همکاری با کشورهای همسایه از راهبردهای جدی دولت است و در این میان کشور روسیه از جایگاه خاصی برخوردار است و با سفرهای متقابل روسای جمهور دو کشور، پایه گذاری خوبی در تعمیق روابط صورت گرفت.»

وی با بیان این‌که دریای خزر و کشورهای حاشیه این دریا به لحاظ سیاسی، اقتصادی، امنیتی و محیط زیست دارای اهمیت فراوان هستند، تصریح کرد: «ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و همسایگی با پانزده کشور و همچنین همجواری با دریای خزر در شمال و خلیج فارس در جنوب، جایگاه ویژه ای به لحاظ ترانزیت دارد.»

مخبر با اشاره به توافقات اولین نشست مجمع اقتصادی خزر و همچنین توافقات صورت گرفته میان سران کشورهای حاشیه خزر در ششمین اجلاس، خاطرنشان کرد: «بخشی از این توافقات اجرایی شده و بخشی نیز نیازمند پیگیری است که باید اجرای این برنامه ها را سرعت ببخشیم و امیدوارم مردم ایران و روسیه و سایر کشورهای حاشیه خزر از این ارتباطات به خوبی بهرمند شوند.»

یک سخنرانی و هفت یشنهاد

محمد مخبر طی سخنانی در دومین مجمع اقتصادی خزر به میزبانی، ضمن ارائه چند پیشنهاد خواستار تشکیل منطقه آزاد مشترک کشورهای ساحلی خزر شد. معاون اول رئیس‌جمهور در سخنرانی خود عنوان داشت: «جمهوری اسلامی ایران در راستای سیاست خارجی دولت سیزدهم، به دنبال گسترش همکاری و تعامل همه‌جانبه با کشورهای همسایه به خصوص با کشورهای ساحلی دریای خزر می‌باشد و با توجه به موقعیت ژئوپولتیکی و ژئواکونومیکی خود به عنوان محل اتصال دریای خزر به کرانه‌های جنوبی و آب‌های گرم خلیج فارس، دریای عمان و اقیانوس هند، برای ایجاد تحرک در همکاری‌های‌اقتصادی و تجاری میان کشورهای ساحلی دریای خزر عزم جدی دارد و به منظور بهره‌مندی هرچه بیشتر از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بخش‌های دولتی و خصوصی کشورهای ساحلی، دستیابی به منافع مشترک اقتصادی، روان‌سازی حمل‌ونقل و ترانزیت ترکیبی و رونق تجارت درون‌منطقه‌ای و میان‌منطقه‌ای در حوزه خزر، پیشنهاد تشکیل منطقه آزاد مشترک کشورهای ساحلی دریای خزر و ایجاد کریدور سبز ترانزیتی و گمرکی را مطرح می‌نماید.»

مخبر در ادامه خاطر نشان کرد: « ما پیشنهاد می‌کنیم در جهت توسعه همکاری‌های پولی، بانکی و مالی با کشورهای ساحلی دریای خزر، دستور العملی خاص تدوین و اجرایی گردد؛ کاری که جمهوری اسلامی ایران با بعضی از کشورهای ساحلی شروع کرده است. همچنین به منظور یکسان‌سازی و هماهنگی تعرفه‌های حمل ونقل ریلی، جاده‌ای و دریایی و نیز ایجاد زمینه برای سرمایه‌گذاری‌های مشترک در کارهای زیربنائی مانند بنادر، کشتیرانی و خطوط راه آهن، تشکیل کمیته همکاری حمل‌ونقل، ترانزیت، تعرفه و تجارت و گمرکی را پیشنهاد می‌نماییم.»

معاون اول رئیسی تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران به لحاظ جغرافیائی و دارابودن منابع و ذخایر بالقوه و بالفعل انرژی و معدنی، از ظرفیت‌های بسیار مناسبی برای صدور و سوآپ نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی به بازارهای مختلف منطقه و جهان برخوردار است. در این زمینه در سال گذشته، خوشبختانه تجربه‌ی خوبِ از سرگیری سوآپ نفت و گاز از طریق ایران با برخی کشورهای ساحلی را داشته ایم.این قبیل همکاری‌ها با دیگر کشورهای ساحلی نیز قابل گسترش است. برای توسعه همکاری‌ها در این بخش، پیشنهاد می‌کنیم کمیته همکاری نفت و گاز و فرآورده‌های نفتیِ کشورهای حاشیه دریای خزر تشکیل شود. همچنین ایجاد شبکه یکپارچه برق و یکسان‌سازی فرکانس‌های برق کشورهای ساحلی و تسریع در اتصال شبکه‌های برق ایران به شبکه‌های برق کشورهای ساحلی دریای خزر، و انجام تبادلات فصلی حامل‌های انرژی ضروری است. در این خصوص تشکیل کمیته‌ توسعه همکاری در زمینه‌های برق، آب و تجهیزات مربوطه میان کشورهای ساحلی دریای خزر از دیگر پیشنهادات ما می‌باشد.»

چند دیدار حاشیه ای

پیش از این سخنرانی، معاون اول ئیس جمهور ایران به طور جداگانه با علی اسدف، نخست وزیر جمهوری آذربایجان دیدار کرد. در این دیدار، مخبر همکاری های حوزه حمل نقل را از محورهای اصلی روابط تهران - باکو دانست و گفت: «سند همکاری سه جانبه ایران، روسیه و آذربایجان نقش موثری در گسترش روابط فیمابین دارد.»

مخبر هم چنین در دیدار دیگری با علی‌خان اسماعیل‌اف، نخست وزیر قزاقستان تاکید داشت: «ایران و قزاقستان می‌توانند به سرعت حجم مبادلات خود را به ۳ میلیارد دلار برسانند.»

علی‌خان اسماعیل‌اف، نخست وزیر قزاقستان نیز در این دیدار با استقبال از پیشنهاد معاون اول رییس جمهور ایران گفت: «بسترهای لازم و ظرفیت‌های دو کشور مهیای ارتقای سطح تبادلات تجاری ایران و قزاقستان و رسیدن به ۳ میلیارد دلار در سال است.»

وی بر اهمیت ارتقاء سطح همکاری‌های تهران-آستانه در بخش های سوآپ نفت، صنعت، کشاورزی و علمی و فرهنگی تاکید کرد.» نخست وزیر قزاقستان همچنین به موضوع امنیت غذایی و همکاریهای دو کشور در این زمینه نیز اشاره و تصریح کرد: «منشور سند امنیت غذایی تهیه شده و بسیاری از کشورها آن را تایید کرده اند و می تواند در تامین امنیت غذایی منطقه اثرگذار باشد.»

در کنار این دو دیدار، معاون اول رئیس جمهور با نخست وزیر روسیه هم گفت وگویی جداگانه داشت. در این دیدار دو طرف بر لزوم سرعت بخشیدن به روند توسعه همکاری های تهران-مسکو و رفع موانع پیش روی گسترش روابط تجاری و اقتصادی فیمابین تاکید کردند. محمد مخبر در نشست مشترک هیات‌های عالی رتبه ایران و روسیه که در حاشیه دومین مجمع اقتصادی خزر برگزار شد، گفت: «ایران و روسیه از روابط خوب و رو به رشدی برخوردار هستند و اراده دو کشور برای تقویت همه جانبه روابط جدی است.»

نخست وزیر روسیه نیز در این دیدار با اشاره به روابط دوستانه و حسن همجواری میان دو کشور، گفت: «مسکو نسبت به گسترش و تعمیق همکاری ها با تهران در تمام عرصه‌ها اهتمام دارد.» 

میخائیل میشوستین توسعه و گسترش روابط دو کشور را بهترین پاسخ به تحریم‌های غیرقانونی علیه ایران و روسیه دانست و افزود: «از حضور و فعالیت شرکتهای ایرانی در روسیه استقبال می کنیم و زمینه فعالیت و همکاری مشترک برای شرکای ما در روسیه فراهم است.»

یک نشست

علاوه بر دیدارهای مذکور، مخبر در نشست هم اندیشی با ۱۰۰ نفر از فعالان اقتصادی در روسیه هم شرکت کرد. معاون اول رئیس جمهور دیروز جمعه و در دومین روز از سفر خود به روسیه(شامگاه پنجشنبه)، در نشست هم اندیشی با فعالان اقتصادی فدراسیون روسیه که در حاشیه دومین مجمع اقتصادی خزر برگزار شد، اظهار داشت: «ایجاد مناطق آزاد یکی از راه‌های خنثی‌سازی تحریم‌ها است تا بتوانیم موانع پیش روی توسعه تجارت را برطرف و اثرات تحریم ها را خنثی کنیم.» 

مخبر از شرکت های روسیه خواست گزارشی از نوع فعالیت و ظرفیت‌های توسعه خود به سفارت ایران ارائه دهند تا با احصاء و ارائه ظرفیت های شرکتهای ایرانی، شناسایی متقابل از ظرفیت های اقتصادی دو کشور حاصل و زمینه گسترش همکاری مشترک فراهم شود.

جواد اوجی، وزیر نفت که رئیس طرف ایرانی کمیسیون همکاری های دو کشور است نیز در این جلسه به تفاهمنامه های موجود به ارزش ۴۰ میلیارد دلار میان دو کشور اشاره کرد و از آمادگی دولت ایران برای سرمایه گذاری فعالان اقتصادی روسیه در بخش و نفت و گاز، مشارکت در میادین، سوآپ فراورده های نفتی و صادرات محصولات پتروشیمی خبر داد.

در این نشست که سفیر ایران در روسیه، وزرای امور اقتصادی و دارایی، جهاد کشاورزی و رئیس سازمان توسعه تجارت نیز حضور داشتند، فعالان اقتصادی حاضر که تعدادشان به حدود صد نفر می رسید، از پیشنهاد معاون اول رئیس جمهور در مجمع اقتصادی خزر در خصوص ایجاد منطقه آزاد تجاری مشترک در میان کشورهای ساحلی، استقبال کردند و آمادگی خود را برای حمایت از این پیشنهاد ابراز داشتند.

همچنین در این نشست که تا پاسی از شب به طول انجامید و برخی از نمایندگان دومای روسیه نیز در آن حضور داشتند، تعدادی از فعالان اقتصادی روسیه ضمن ابراز تمایل به همکاری و سرمایه گذاری مشترک در ایران، به بیان دیدگاه های خود پیرامون همکاری های اقتصادی دو کشور پرداختند و پیشنهاداتی برای گسترش مناسبات تجاری و اقتصادی فیمابین در بخش های مختلف ارائه کردند.

با توجه به مجموعه دیدارها و گفت و گوهای انجام شده در این سفر و نیز اقدامات پیشین در جریان سفر تیر ماه رئیسی به ترکمنستان برای حضور در ششمین اجلاس سران کشورهای ساحلی دریای خزر چنین بر می آید که دولت سیزدهم نیم نگاه جدی به توسعه و تقویت مناسبات تجاری با کشورهای حاشیه دریای خزر دارد. 

اگر چه در این میان شاید روسیه به دلیل انزوای سیاسی و دیپلماتیک و نیز گیر کردن در باتلاق تحریم های بی سابقه به گسترش روابط با ایران نیاز داشته باشد، اما نگاه مسکو به تهران یک نگاه ابزای و نیز روابطی کوتاه مدت و موقت است که در نتیجه فروکش کردن جنگ در اوکراین می تواند دچار خلل جدی شود. 

با این وجود بهترین و ایده آل ترین سناریو پیگیری همزمان دو حوزه دیپلماسی برجامی و دیپلماسی منطقه ای است. چرا که هر دو در مقام عمل به همدیگر وابسته و مکمل همدیگرند. /شرق