امیدها کم رنگ تر از همیشه

دیپلماسی ایرانی: دور جدید اعتراضات در ایران به شکل پررنگی بر سیاست خارجی جمهور اسلامی ایران تاثیر  گذاشته است. در این بین شاید یکی از محورهای دیپلماسی ایرانی که تحت الشعاع قرار بگیرد به مذاکرات احیای برجام باز گردد. با توجه به مواضع طرف اروپایی و آمریکایی و نیز کنش ها و واکنش های چند روز اخیر از سوی دولت رئیسی به نظر می رسد که گسل های دیپلماتیک به واسطه مرگ مهسا امینی عمیق تر از قبل خواهد شد و از این رو باید به این نکات در روند گفت وگوهای هسته ای توجه کرد، خاصه آنکه روند احیای توافق هسته ای به شکل مستقیم و غیرمستیم و با شدت و ضعف از هر مسئله حاشیه ای تاثیر می گیرد.
 
اهتمام برای تحریم های جدید 

با آغاز و ادامه اعتراضات در سه هفته اخیر مقامات اروپایی و آمریکا از احتمال دور جدید تحریم ها علیه ایران گفتند. در این بین بدون شک اگر قاره سبز به سمت اعمال تحریم علیه ایران پیش رود بر روند مذاکرات احیای برجام اثر مخرب جدی خواهد داشت. چرا که سه کشور اروپایی عضو برجام و نیز اتحادیه اروپا همواره سعی داشته اند با اتخاذ واضعی میانه، تهران و واشنگتن را به سمت مذاکره سوق دهند. حال در صورت اعمال تحریم از سوی اروپا، میانجی گری قاره سبز هم دیگر برای ایران کارکردی نخواهد داشت.

در این راستا رئیس‌جمهور آمریکا با مطرح کردن ادعاهایی در یک‌ بیانیه، به رخ‌دادهای اخیر ایران واکنش نشان داد. جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در بیانیه‌ مذکور که در وبگاه کاخ سفید منتشر شده با مطرح کردن اظهاراتی درباره اتفاقات اخیر ایران از آن چه تشدید سرکوب خشونت‌بار علیه اعتراضات مسالمت‌جویانه در ایران از جمله علیه دانشجویان و زنان خوانده، ابراز نگرانی کرده و مدعی شده که حکومت ایران دهه‌ها آزادی اولیه را از مردم خود سلب کرده و اهداف و خواسته‌های نسل‌های بعدی را با تهدید، تحمیل و خشونت سرکوب کرده است. آمریکا در کنار زنان و تمام شهروندان ایرانی که باشجاعت‌شان الهام‌بخش جهان هستند، ایستاده است.

بایدن همچنین گفت: «آمریکا دسترسی مردم ایران به اینترنت را از جمله از طریق تسهیل دسترسی بیشتر به بسترها و خدمات امن بیرونی آسان‌تر می‌سازد.» رئیس جمهور آمریکا افزود: «آمریکا همچنین، مقامات و نهادهای ایرانی را مانند پلیس امنیت اخلاقی را که مسئول اعمال خشونت برای سرکوب جامعه مدنی هستند، پاسخگو می‌کند. آمریکا این هفته هزینه‌های بیشتری برای عاملان خشونت علیه اعتراضات مسالمت‌آمیز ایجاد خواهد کرد.»

در ادامه واکنش های واشنگتن درقبال اعتراضات ایران، مشاور امنیت ملی کاخ سفید گفت: «آمریکا همچنان به دنبال اهدافی برای وضع تحریم‌های بیشترعلیه ایران است.» جیک سالیوان مشاور امنیت ملی کاخ سفید در یک کنفرانس خبری به سوالاتی پیرامون فوت مهسا امینی و واکنش‌ها نسبت به آن و اینکه آیا واشنگتن قصد اعمال تحریم‌های بیشتری علیه ایران در این رابطه را دارد؟ پاسخ داد. بنابر گزارش وب سایت کاخ سفید، سالیوان همچون سایر مقامات آمریکایی تاکید کرد: «ایالات متحده از اعتراضات در ایران حمایت می‌کند.»

وی افزود: «ما همچنان در کنار آنها می‌ایستیم - نه فقط در حرف، بلکه در عمل.» سالیوان در ادامه تصریح کرد: «ما تاکنون چندین تحریم علیه نهادهای ایرانی به خاطر این اقدامات آنها صادر کرده‌ایم و بله، ما همچنان به دنبال اهدافی برای اعمال تحریم‌های بیشتر (علیه ایران) خواهیم بود.»

بازی اروپا با کلمات

اما پیش تر از بایدن، سالیوان و دیگر مقامات کاخ سفید، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پنج شنبه گذشته به خبرنگاران گفت: «این نهاد اروپایی قصد دارد در واکنش به اتفاقات اخیر در ایران، اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران را بررسی کند.» البته بورل در مواضعش از به کار بردن عبارت تحریم خودداری کرده و با لفاظی دیپلماتیک سعی در تطهیر اعمال تحریم از سوی اروپا علیه ایران با استفاده از واژه تدابیر محدود کننده کرد. به گزارش خبرگزاری رویترز، جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه  اروپا در جمع خبرنگاران در پراگ، در ادامه واکنش‌های مقامات اروپایی به اتفاقات اخیر ایران، عنوان داشت که این نهاد اروپایی در حال بررسی اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران است. از این رو وزرای امور خارجه اتحادیه اروپا در نشست بعدی‌شان اعمال تحریم‌های بیشتر علیه ایران را بررسی خواهند کرد.

بورل پیش از این در واکنش به اتفاقات اخیر ایران گفته بود: «ما به عنوان نمایندگان اتحادیه اروپا از ایران خواسته‌ایم تا به حقوق اساسی شهروندان ایرانی احترام بگذارد.» او مدعی شد که همراه چارلز مایکل، رئیس شورای اروپا در دیدار با برخی مقامات ایرانی مستقیما این مسئله را مطرح کرده است.

مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به ناآرامی های اخیر در ایران و در اظهاراتی گفت: «به نظرم مهم است که ما واکنشی قوی و متحد به وسیله اتحادیه اروپا نشان بدهیم. ما به همراه کشورهای عضو به بررسی تمام گزینه‌های دردسترس از جمله تدابیر محدودکننده برای پاسخ دادن به این رویدادها استفاده خواهیم کرد. من این مسئله در جلسه آتی شورای روابط خارجی با همتایانم مطرح می‌کنم.»

بورل تصریح کرد: «زمانی که می‌گویم تدابیر محدودکننده دارم از لفظ تعیین شده در معاهده (بر سر اتحادیه اروپا) استفاده می‌کنم؛ چراکه در این معاعده کلمه تحریم یافت نمی‌شود. تنها در آن می‌توان لفظ تدابیر محدودکننده یافت و من دارم از آن استفاده می‌کنم.»

این دیپلمات ارشد اروپا همچنین مطرح کرد: «ما به بررسی آنچه که در ایران رخ می‌دهد، ادامه خواهیم داد. ما از هر فرصتی برای ابراز مواضع و نگرانی‌های‌مان درخصوص حقوق بشر در ایران استفاده خواهیم کرد.»

واکنش ها

به دنبال این موضع گیری ها، ایران هم در مقام واکنش دست به تهدید دیپلماتیک زد. در همین راستا وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران چهارشنبه شب (۱۳ مهر) با جوزپ بورل، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا به صورت تلفنی گفت‌وگو کرد.

در تماس تلفنی جوزپ بورل و حسین امیرعبداللهیان در مورد آخرین وضعیت مذاکرات لغو تحریم‌ها، روابط دوجانبه با اتحادیه اروپا و تحولات اخیر در ایران تبادل نظر شد. امیرعبداللهیان با اشاره به اینکه در مورد همکاری‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اخیرا توافقات خوبی به عمل آمده است، از تلاش سازنده بورل و انریکه مورا در خصوص گفت‌وگوهای مربوط به لغو تحریم‌ها تشکر کرد و گفت: «در نیویورک به صورت فعال، رفت و برگشت پیام غیرمستقیم بین ایران و آمریکا انجام شد و در مجموع در نیویورک و وین گفت‌وگوهای رو به پیشرفتی داشته‌ایم».

امیدعبداللهیان در مورد تحولات داخلی کشورمان نیز اظهار کرد: «ما وفق قوانین داخلی خود موضوع درگذشت خانم مهسا امینی را با جدیت دنبال می‌کنیم تا ابعاد موضوع روشن شود. دستگاه قضایی با قاطعیت این موضوع را در دستور کار دارد. به‌زودی گزارش علمی و فنی دقیق پزشکی قانونی منتشر خواهد شد.»

وزیر امور خارجه افزود: «ما مطالبات مسالمت‌آمیز را حق مردم می‌دانیم و همواره به آن توجه می‌کنیم، اما صف آنها از اغتشاشگرانی که آمبولانس‌ها را به آتش می‌کشند، بانک و اماکن عمومی را تخریب می‌کنند و با سلاح سرد و گرم به مردم و پلیس حمله می‌کنند یا به اقدامات تروریستی مبادرت می‌ورزند، کاملا جداست و با آشوبگران و تروریست‌ها مطابق با قانون برخورد قاطعی خواهیم کرد.»

امیرعبداللهیان هشدار داد: «اگر اتحادیه اروپا بر اساس اتهامات بی‌اساس و در جهت ترغیب آشوبگران و تروریست‌هایی که جان و مال مردم ایران را هدف قرار داده‌اند اقدام سیاسی شتاب زده‌ای کند، به آن پاسخ متقابل می‌دهیم.»

جوزپ بورل نیز در پاسخ، ضمن ابراز خرسندی از پیشرفت‌های صورت گرفته در مذاکرات لغو تحریم‌ها، بر اهمیت ادامه تلاش‌ها برای رسیدن به توافق تاکید کرد.

نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود: «ما در اتحادیه اروپا آماده هرگونه همکاری برای نیل به توافق هستیم.» بورل توافقات اخیر میان ایران و آژانس را امیدوارکننده و گام مهمی در مسیر توافق وین خواند.

این مقام اتحادیه اروپا همچنین اظهار کرد: «می‌پذیرم که آشوب و تروریسم موضوعی است که با اعتراضات مسالمت‌آمیز - که باید پاسخ مناسبی به آن داده شود - تفاوت دارد.» وی افزود: «درصدد نیستیم روابط اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی ایران دچار مشکل شود.»

علاوه بر این، بورل در صفحه توییترش درباره این گفت‌وگوی تلفنی نوشت: «با حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران گفت‌وگو کردم. خواستار پاسخگویی برای مرگ مهسا امینی، متوقف کردن خشونت علیه تظاهرات‌کنندگان و آزادسازی بازداشتی‌ها شدم.» او ادامه داد: «حق اعتراض و گردش آزاد اطلاعات باید مجاز باشد. اتحادیه اروپا تمامی گزینه‌ها را بررسی می‌کند.» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا افزود: «همچنین از ایران خواستم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند.»

البته پیش از این نیز امیرعبداللهیان در تماسی تلفنی با همتای ایتالیایی خود مواضع مشابهی را اتخاذ کرده بود. در تماس تلفنی چهارشنبه جاری جاری لوئیجی دی مایو، وزیر امور خارجه ایتالیا و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران ورزای خارحه ایران و ایتالیا، آخرین تحولات مناسبات دوجانبه، مذاکره برای لغو تحریم ها، حوادث اخیر در ایران و مداخلات خارجی در تحولات داخلی مورد رایزنی قرار گرفت.

امیرعبداللهیان در این گفت‌وگوی تلفنی تاکید کرد: «در توافقات اخیر صورت گرفته در سفر اینجانب به رم توانستیم نقشه راه جدید روابط بین تهران و رم را به خوبی تبیین کنیم.» وزیر امور خارجه دولت رئیسی با تاکید بر این‌که «اجرای توافقات فیمابین به خوبی در حال انجام است»، خاطر نشان کرد: «ما نیز برای توسعه مناسبات تاریخی و دوستانه با ایتالیا اهمیت قائل هستیم.» رئیس دستگاه دیپلماسی تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران با اعتقاد عملی به دموکراسی، همواره به مطالبات مسالمت آمیز مردم توجه کرده است. در وقایع اخیر مداخله‌گران خارجی، عوامل سازماندهی شده و تروریست ها به ویژه در زاهدان و غرب کشور ایران، مسیر اجتماعات مسالمت آمیز مردم را به سمت خشونت، آشوب و کشتار مردم بی‌گناه و پلیس و حافظان امنیت سوق دادند.»

امیرعبداللهیان افزود: «بار دیگر مردم بزرگ ایران با برخورداری از بصیرت سیاسی اجازه تعرض خارجی و خدشه سیاسی به استقلال سیاسی، تمامیت ارضی و حاکمیت کشور را ندادند.»

وزیر امور خارجه کشورمان خاطر نشان کرد: «ما بر اساس قوانین محکم خود نسبت به درگذشت یکی از فرزندان مان متعهدیم و رسیدگی دقیق و عادلانه به آن با جدیت ادامه دارد. در عین‌ حال از مواضع و مداخلات برخی مقامات اروپا در وقایع اخیر ناخرسندیم و اگر اتحادیه اروپا بخواهد با رفتاری دوگانه، اقدامی شتابزده و نسنجیده انجام دهد، باید منتظر اقدام موثر و متقابل جنهوری اسلام ایران باشد.»

لوئیجی دی مایو وزیر امور خارجه ایتالیا نیز در این گفت‌وگوی تلفنی به همتای ایرانی خود تاکید کرد: «ما برای رابطه با جمهوری اسلامی اهمیت قائل هستیم و از تلاش های ایران در رسیدن به توافق پایدار در برجام قویا حمایت می کنیم.»

وزیر امور خارجه ایتالیا تاکید کرد: «معتقدیم این تلاش های جمعی باید به نتیجه ای مثبت منجر شود و همه طرف ها به تعهدات خود در برجام بازگردند.»

لوئیجی دی مایو افزود: «ایتالیا به اقدامات خود برای رسیدن به توافق آن هم در کوتاه ترین زمان ادامه می دهد.» وزیر امور خارجه ایتالیا حسن نیت تهران در اجازه خروج به تبعه ایرانی- آمریکایی، باقر نمازی و اعلام آمادگی مجدد تهران برای تبادل زندانیان ایرانی- آمریکایی را بخشی از پیشرفت در مذاکرات غیرمستقیم اخیر شما در نیویورک و نشانه خوبی دانست.

وزیر امور خارجه ایتالیا همچنین خاطر نشان کرد: «ما به حاکمیت و قوانین جمهوری اسلامی ایران احترام می گذاریم و با شما هم عقیده ایم که حساب پاسخ به مطالبات مسالمت آمیز مردم، از آشوب و تروریسم جداست.»

کورسوی امید

اگر چه شدت کنش ها و واکنش های اروپا و آمریکا و نیز دست به تهدید شدن تهران بر روند برجام اثر نامطلوبی دارد، اما برخی اخبار هم کورسوی امیدی را باقی گذاشته است. توافقات اخیر ایران و آژانس و نیز اقدام تهران در آزادی نمازی ها می تواند آثار مثبت، ولو حداقلی خود برای ادامه مذاکرات داشته باشد. کما اینکه نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی واقع در وین اظهار کرد که مطابق با انتظارات مذاکرات بر سر احیای برجام در ماه نوامبر (آبان-آذر) ازسرگرفته خواهد شد. میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در مذاکرات وین چهارشنبه در گفت‌وگو با شبکه الجزیره عنوان کرد: «انتظار داریم که مذاکرات هسته‌ای ایران از اواسط نوامبر آینده ازسرگرفته شود.»

البته در همین راستا باقری کنی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه و مذاکرکننده ارشد دولت رئیسی در آغاز تور اروپایی و سفر به چند کشور اروپایی وارد بوداپست، پایتخت مجارستان شد و در نخستین برنامه با پیتر استرای، معاون سیاست امنیتی و انرژی وزارت امور خارجه مجارستان دیدار و گفت وگو کرد.

معاون وزیر امور خارجه ایران در این دیدار با اشاره به سفر سال گذشته وزیر امور خارجه و تجارت مجارستان به ایران و برگزاری دومین دور کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در تهران تصریح کرد: «اراده سیاسی مقام های دو کشور برای تحکیم روابط دوجانبه پشتوانه محکمی‌برای فعالان اقتصادی در گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصای میان ایران و مجارستان است.»

باقری کنی با اشاره به جریان داشتن جنگ در اروپا، بر سیاست ثابت جمهوری اسلامی ایران در مخالفت با جنگ تاکید کرد و گفت: «جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری که متحمل خسارات و صدمات 8 سال جنگ تحمیلی و 4 دهه تحریم شده، به همان اندازه که جنگ را به دلیل کشتار بدون تبعیض انسان مردود می داند، تحریم را هم به دلیل مجازات بدون تبعیض انسان‌ها محکوم می‌کند.»

مذاکره کننده ارشد دولت سیزدهم با اشاره به آخرین تحولات مذاکرات رفع تحریم تصریح کرد: «جمهوری اسلامی ایران آمادگی طرف ها برای دادن تعهدات پایدار را عامل حصول سریع توافق و پایبندی به تعهدات را ضامن حفظ و استمرار توافق می داند.»