درس‌هایی از دوره نوین جنگ اقتصادی
آیا تحریم‌ها علیه روسیه موثر بوده است؟
دیپلماسی ایرانی: فراسوی جنگ نظامی در اوکراین، منازعه دیگری درگرفته است. جنگ خشن اقتصادی که از دهه ۱۹۴۰ م. تاکنون سابقه نداشته، شروع شده و کشورهای غربی در پی فلج کردن اقتصاد ۱/۸ تریلیون دلاری روسیه از طریق زرادخانه ای از انواع تحریم ها هستند.
از ماه فوریه تاکنون آمریکا، اروپا و متحدین آنها، رگباری از محدودیت های بی سابقه علیه هزاران شخص و شرکت روسی اعمال کرده اند. نیمی از ذخائر ارزی ۵۸۰ میلیارد دلاری روسیه مسدود، و اغلب بانکهای بزرگ روسیه از سیستم پرداخت جهانی حذف شده اند. شرکتهای روسی از خریدن انواع محصولات وارداتی از موتورها گرفته تا تراشه ها محروم شده‌اند. الیگارش ها و مسئولین روسی نیز با محدودیت سفر خارجی و مسدود شدن دارائی هایشان روبه رو شده اند.
اثرگذاری این تحریم ها کلید اصلی نتیجه جنگ در اوکراین خواهد بود. همچنان که اثرگذاری این تحریم ها تا اندازه زیادی توانایی نظام‌های لیبرال دموکراسی را برای نشان دادن قدرت جهانی تا اواخر دهه ۲۰۲۰ و فراتر از آن امکان تسری دادن تحریم ها علیه چین به نمایش خواهد گذارد.
اقدامات غرب علیه روسیه اهدافی راهبردی دارد. تحریم علیه روسیه هدفی را در سطحی جدید دنبال می کند: فلج کردن یازدهمین اقتصاد بزرگ دنیا و یکی از بزرگترین صادرکنندگان انرژی، غلات و سایر کالاها. هدف اولیه دست کم در کوتاه مدت، ایجاد بحران نقدینگی و موازنه پرداخت در روسیه است تا بدین ترتیب تأمین مالی جنگ اوکراین برای کرملین سخت، و در نتیجه، مسکو، ناچار به اتخاذ راه های دیگری غیر از جنگ شود. هدف بلند مدت این است که ظرفیت و توان تولیدی و فنآوری روسیه تضعیف شود به طوری که دستاورد پوتین از جنگ ناچیز شده و او را از کرده خویش پشیمان کند. هدف غائی از اعمال تحریم ها علیه روسیه پیشگیری از تکرار جنگ طلبی از جانب دیگران است.
انتظارت غرب از نتایج تحریم ها علیه روسیه چیست؟ انتظار این است که در افق ۵-۳ سال قطع ارتباط روسیه از بازار غرب به فروپاشی روسیه منجر شود. انتظار می رود تا سال ۲۰۲۵ ناوگان هواپیمایی مسافربری روسیه به عنوان پنجمین ناوگان هواپیمایی دنیا بخاطر عدم دسترسی به لوازم یدکی زمین گیر شود. بر اثر تحریم ها به روزرسانی شبکه های ارتباطاتی به تأخیر خواهد افتاد و مصرف کنندگان در روسیه فرصت استفاده از محصولات خوب غربی را از دست خواهند داد. روسیه برخی از نخبه ترین شهروندان خود را از دست خواهد داد.
ورای چنین جاه طلبی های غرب علیه روسیه، اهدافی در چارچوب دکترین و رهیافت نوین غرب نهفته است. گفته می شود دوره نظام تک قطبی دهه ۱۹۹۰ که آمریکا ابرقدرتی بی رقیب بود از مدت ها پیش طی شده و اشتهای غرب در توسل به نظامی‌گری از زمان جنگ های عراق و افغانستان کاهش اقتدار جهانی آن را سبب شده است. ظاهراً قرار است از طریق اعمال تحریم ها علیه روسیه به ادعای تضعیف جایگاه جهانی غرب پاسخ داده شود تا بدین وسیله قدرت و اقتدار غرب در کنترل شبکه‌های فنآوری و مالی که مرکز ثقل اقتصاد جهانی در قرن ۲۱ است نشان داده شود.
غرب طی بیست سال گذشته به بهانه‌های حقوق بشری برخی را از طریق تحریم تنبیه کرده است. تحریم ایران و ونزوئلا و شرکتی قَدَر قدرت مثل Huawei از این گونه است.
متأسفانه تحریم ها علیه روسیه تاکنون آنگونه که انتظار می رفت، نتیجه بخش نبوده است. مشکل این است که هنوز امکان وارد آوردن ضربه قاطع و نهائی علیه روسیه فراهم نشده است. تولید ناخالص داخلی روسیه در سال ۲۰۲۲ تنها 6% کاهش یافته یعنی خیلی کمتر از رقم 15% که صندوق بین‌المللی پول و بسیاری دیگر در ماه مارس پیش بینی کرده بودند، این رقم خیلی کمتر از سقوط تولید ناخالص داخلی ونزوئلا بوده است.
امسال فروش انرژی توسط روسیه مازادی بالغ بر ۲۶۵ میلیارد دلار برای روسیه فراهم کرده است یعنی دومین مازاد ارزی دنیا بعد از چین! اگرچه تولید ناخالص داخلی غرب قابل مقایسه با روسیه نیست ولی فعلاً کسی در صدد محروم کردن خود از گاز روسیه نیست.
سیستم مالی روسیه پس از عبور از شرایطی سخت به ثبات رسیده و توانسته برای برخی واردات خود تأمین کنندگان تازه ای مثل چین دست و پا کند در حالی که اروپا با رکود اقتصادی ناشی از بحران انرژی مواجه شده است.
پس معلوم می شود حربه تحریم ها ایراداتی دارد. یکی از این ایرادات کُندی اثرگذاری آن است. سال ها طول خواهد کشید تا روسیه بابت محروم شدن از دسترسی به فنآوری هایی که در انحصار غرب است آسیب ببیند زیرا نظام‌های اتوکراسی خوب بلد هستند از راه تجمیع منابع، موج اولیه تحریم را از سر بگذرانند. پس از مدتی، روند آسیب دیدگی ناشی از تحریم شروع خواهد شد.
بزرگترین نقص و ایراد تحریم ها این است که بیشتر از یکصد کشور که تولید ناخالص داخلی شان ۴۰٪ تولید ناخالصی دنیاست حاضر به تحریم روسیه بطور کامل یا نسبی نشده‌اند. نفت اورال همچنان روانه آسیا می شود. دبی بطور کامل با واحد پول روسیه معامله می کند و شما می توانید هفت مرتبه در روز با خطوط هوایی اماراتی و یا دیگر خطوط هوایی از دبی به مسکو پرواز کنید. یک اقتصاد جهانی شده شرایط خوبی برای سازگاری یافتن در مقابل تنش ها و فرصت ها دارد مخصوصاً برای اغلب کشورهایی که تمایلی به تبعیت کردن از سیاست غرب ندارند.
در صورت ناکارآمد شدن تحریم ها علیه روسیه آنگاه باید از هرگونه توهم اعمال تحریم علیه چین به عنوان روشی ارزان و نامتقارن برای مقابله با نظام اتوکراسی بزرگتر از روسیه دست کشید. غرب ناچار است به منظور ایجاد بازدارندگی یا تنبیه چین (در صورت حمله به تایوان) اقدام به مسدود ساختن ذخائر ارزی ۳ تریلیون دلاری چین و قطع ارتباط با بانک های چینی کند در حالی که بعید است اقتصاد چین برخلاف روسیه دچار فروپاشی شود زیرا دولت پکن قادر است از راه محروم ساختن غرب از محصولات الکترونیکی، باتری ها و محصولات داروئی تلافی کند چون اگر چین بخواهد تلافی کند آنگاه قفسه های فروشگاه‌های «والمارت» از کالا خالی شده و بحران درست خواهد شد. با در نظر گرفتن اینکه کشورهای بیشتری بخاطر شراکت و همکاری بیشتر بازرگانی با چین، وابستگی بیشتری به چین پیدا کرده اند تا آمریکا در نتیجه اعمال تحریم جهانی علیه چین سخت تر از روسیه خواهد بود.
درسی که از جنگ اوکراین و روسیه فرا می گیریم این است که مقابله با نظام های مهاجم اتوکراسی نیازمند اقدام در چندین جبهه است. قدرت سخت ضروری است. نظام‌های دموکراسی باید آسیب پذیری های خود در مقابل حریفان را برطرف کنند. تحریم ها نقشی حیاتی ایفا می کنند ولی غرب نباید اجازه دهد تا تحریم ها گسترش یابند.
موضوع مهمتر کشورهایی هستند که از تکرار اعمال تحریم‌های غرب علیه خودشان برای فردا نگران هستند لذا این کشورها امروزه تمایل کمی برای مشارکت در اعمال تحریم ها علیه دیگران دارند.
نه تنها رهبری چین بلکه تمامی دموکراسی ها چیزهای زیادی از جنگ تحریمی غرب علیه روسیه فرا گرفته اند.
آمریکا از میزان وابستگی خود به فنآوری چین کاسته و تایوان را به بهبود تجهیزات دفاعی وادار کرده است.
اوکراین تبدیل به نشانه ای از دوره نوینی در منازعات قرن ۲۱ شده است. منازعاتی که عناصر مالی، فنآوری و نظامی در این منازعات درهم تنیده شده است ولی فعلاً نمی توان برتری غرب در این دوره نوین را مُسلّم دانست. هیچ کس توانایی مقابله با جنگی که در آن از حربه دلار و نیمه رساناها استفاده می شود ندارد.
منبع: اکونومیست / ترجمه: سید قاسم ذاکری – یک حرف از هزاران
نظر شما :