تجربه اوکراین، بی اعتمادی و ضربه دیگری به دیپلماسیِ غرب

نویسنده: دکتر مریم خالقی نژاد، تحلیلگر مسائل بین المللی

دیپلماسی ایرانی: بحران اوکراین با حمله روسیه به اوکراین به اوج خود رسیده است. بی تردید برخی سیاست های دولت اوکراین و شخص زلنسکی منجر به چنین ضعف و فاجعه ای شده است. سالها پیش اوکراین با وعده پیوستن به ناتو و عضو دائمی ناتو شدن از برخی جنبه های قدرت خود مبنی بر قدرت هسته ای خویش عقب نشینی کرد. برای اتخاذ این رویکرد عوامل مختلفی تاثیرگذار بودند که عبارتند از سیاست های یکجانبه گرایی امریکا، اروپا ، بریتانیا و شخصیت ویژه زلنسکی و مسائلی از این قبیل.

این بحران نشان دهنده تشدید جنگی است که از سال 2014 میان اوکراین و روسیه برقرار است. در آن زمان، اعتراضات در حمایت از پیوندهای نزدیک با اتحادیه اروپا منجر به برکناری رئیس جمهور طرفدار مسکو شد. روسیه که دست غرب را هم در ناآرامی‌ها و هم در دولت جدید کی یف می‌دید، شبه جزیره کریمه را ضمیمه کرد و سلاح و افرادی را برای حمایت از جدایی‌طلبان در شرق دونباس فرستاد. سپس دو قرارداد آتش‌بس امضا شده در سال‌های 2014 و 2015، توافق‌نامه‌های مینسک، به بدترین جنگ پایان داد و باعث شد تا جدایی‌طلبان کنترل حدود یک سوم مناطق دونتسک و لوهانسک اوکراین را در دست بگیرند.

مسکو این قراردادها را راهی برای وادار کردن کی یف به جذب نمایندگان خود در کنفدراسیونی می‌دید که در آن نهادهای تحت کنترل جدایی‌طلبان بر هر تصمیم مهمی حق وتو خواهند داشت. کی یف تمایلی برای حرکت در این مسیر نداشت و مسکو را به دلیل عدم خروج تسلیحات و نیروها مقصر می دانست، همانطور که معاملات مینسک نیز تصریح می کرد. در هر حال اوکراین با تصور حمایت متحدانش، مخالف روسیه و سیاست های اتخاذی اش بود که نتیجه اش دلگرمی به حمایت ناتو و درگیری یکی دو روز اخیر است.

در این جنگ به نظر می رسد روسیه حمله خود را با حملات دوربرد آغاز کرده است که زیرساخت های نظامی را در سراسر اوکراین، از جمله نزدیک کی یف و سایر شهرهای بزرگ در سراسر و مراکز صنعتی شرقی هدف قرار می دهد. بمباران اولیه ممکن است با هدف از بین بردن توانایی دفاع هوایی اوکراین و یا قصد تهدید اوکراینی ها و نشان دادن برتری نظامی گسترده روسیه باشد. نیروهای زمینی روسیه نیز در بخش هایی از اوکراین و مخصوصا با استفاده از مرز بلاروس پیشروی کردند، گزارش‌های متعددی از درگیری‌ها به‌ویژه در جنوب، با اخباری مبنی بر تصرف بخش‌هایی از اوکراین بیان شده است. اینکه نیروهای اوکراینی تا چه زمانی قادر به مقاومت خواهند بود تحت تاثیر عوامل متعددی به خصوص واکنش غرب است که در زمان حال نامشخص است. شکی نیست که با سقوط کی یف دولت اوکراین نیز سقوط خواهد کرد. چند روزی است که اوکراین در مقابل حمله روسیه به سرزمنیش تنها مانده است و خبری از متحدانی که سالها پیش وعده عضویت دائمی ناتو را به آنها داده بودند نیست. متحدان زلنسکی در پشت میزهای خود تنها به امضای چند قرارداد برای تحریم روسیه فعلا بسنده کرده اند. حمله روسیه به اوکراین و عدم همراهی متحدان زلنسکی به صورت میدانی در خاک اوکراین ضربه محکمی را بر تار و پود دیپلماسی اروپا، امریکا و به طور کلی غرب خواهد زد. چرا که با این واکنش رئیس جمهوری امریکا علنا در خبرهای مختلف اعلام کرده است که به هیچ وجهه وارد جنگ نمی شوند و تنها سیاست هایی که امریکا و بریتانیا و اروپا فعلا اعمال می کنند، اتخاذ تحریم های سفت و سخت علیه روسیه است. جو بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده اعلام کرده است که با به صدا درآوردن زنگ خطر، نمی‌خواهد غرب یا ناتو دوباره غافلگیر شوند یا با عمل پوتین زندگی کنند و سیاست های خویش را تغییر دهند. 

در مقابل، اروپایی‌های عمل‌گراتر به نظر می رسند، به‌ویژه آلمانی‌ها، به روسیه فکر نمی‌کنند. آنها به گاز و منابع روسیه فکر می کنند. اروپا تا حد زیادی به منابع انرژی روسیه وابسته است و بزرگترین شریک تجاری روسیه است که بیش از یک سوم کل تجارت روسیه را به خود اختصاص داده است. امروز، در حالی که ایالات متحده مشت خود را گره کرده و اتحادیه اروپا دست خود را به سمت روسیه دراز می کند، برخلاف واشنگتن، بروکسل از تهدید و اولتیماتوم به نفع درخواست از روسیه برای برداشتن فشار نظامی از مرزهای اوکراین و پذیرش نقشه راه دیپلماتیک برای صلح و امنیت اجتناب می‌کند.

باید منتظر زمان بود و دید که آیا آنها منتظر به دست آوردن زمان، مسلح کردن اوکراین و خنثی کردن شتاب روسیه هستند یا اینکه اختلافات آنها واقعی است و می تواند به نفع مسکو مورد استفاده قرار گیرد. در واقع، غرب در رویکرد خود نسبت به روسیه متحد نیست، حتی اگر در حمایت از حاکمیت و استقلال اوکراین متحد باشند خود می تواند اهرمی در جلوگیری از سقوط بیشتر اوکراین باشد. زلنسکی در سخنان خود اعلام کرده است که ما به تنهایی در حال دفاع از کشورمان هستیم و متحدان قدرتمندمان از دوره نظاره گر این جنگ هستند.

فرو ریختن اعتماد دیپلماتیک به امریکا و برخی کشورهای اروپایی و عدم اعتماد به غرب مانند امریکا و بریتانیا بی تردید در تاریخ دیپلماسی غرب به خصوص کشورهای عضو ناتو تاثیرگذار خواهد بود. 

این درحالی است که پیشتر اگرچه کشورهای اتحادیه اروپا نیز مانند ایالات متحده متعهد شده اند که در صورت حمله به اوکراین، اقدامات تنبیهی گسترده ای را علیه روسیه انجام دهن اما تا کنون در روزهای اخیر که کی یف در حال سقوط است اقدامات عملی نظامی و حمایتی انجام نداده اند.

برای قدرت های غربی، چالش ها ماهیت متفاوتی خواهند داشت. اکثر آنها قبلا به آنچه حمله غیرقابل توجیه به ثبات اروپا و نظم بین المللی توصیف شده است، با خشم واکنش نشان داده اند. این روزها بایدن، رئیس‌جمهور ایالات متحده نسبت به "تلفات جانی فاجعه‌بار" هشدار داده و اورزولا فون در لاین، رئیس اجرایی اتحادیه اروپا، پیشروی روسیه را "وحشیانه" نامیده است. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو، ضمن تاکید بر اینکه نیروهای ناتو وارد جنگ نمی شوند، به شدت اقدام روسیه را محکوم کرد و گفت: "صلح در قاره ما به هم ریخته است." وی گفته است: "این یک تهاجم عمدی، خونسرد و با برنامه ریزی طولانی است. روسیه. از زور برای بازنویسی تاریخ استفاده می‌کند.» گزارش‌ها حاکی از آن است که کشورهای غربی قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل در محکومیت اقدام روسیه تهیه کرده‌اند، اگرچه مسکو در هنگام رأی‌گیری آن را وتو کرد. سؤال این است که آنها فراتر از استفاده از لفاظی‌های قوی در مقابل تعهدات و قولهایی که به اوکراین داده بودند چه اقداماتی می تواند انجام دهند.

انتظار می رود در صورت عدم مذاکره میان اوکراین و روسیه، ناتو و اعضای آن نیز به ایجاد نیرو در جناح شرقی ائتلاف ادامه دهند. آنها همچنین باید به حمایت از اوکراین با تسلیحات و سایر کمک ها ادامه دهند. در عین حال، اگرچه دیپلماسی در روزهای آینده چشم انداز چندان خوبی ندارد اما بنابر درخواست پوتین برای مذاکره با دولت اوکراین، آنها باید هر چقدر هم که اوضاع بد شود، درها را باز نگه دارند. 

نتیجه آنکه با توجه به اقدامات یکی دو روز اخیر حتی اگر در ادامه متحدان اوکراین به حمایت از آن اقدام کند اما تابوی دیپلماتیک و اعتماد به غرب بخصوص امریکا و اروپا (کشورهای عضو ناتو) بیش از هر دوره دیگری در میان کشورهای غربی شکسته شده است و احتمالا اوکراین درس عبرتی برای سایر کشورها باشد. انتظار می رفت که غرب اکنون باید هر کاری که می‌توانند برای محدود کردن آسیب‌ها انجام دهند. در حالی که گام های موجود ممکن است با توجه به مقیاس کاری که مسکو انجام می دهد کوچک به نظر برسند و نمی توانند زمان را به عقب برگردانند یا به خودی خود حمله روسیه را متوقف کنند، نمایش وحدت و تحمیل هزینه ها توسط قدرت های متحد اوکراین بهترین امید باز پس گیری اوکراین است که متاسفانه از سوی متحدان اوکراین تا کنون چیزی جز امضای برگه های تحریم به عرصه عمل نرسیده است. 

در حال حاضر، دیپلماسی و اقدامات متقابلی که غرب تدارک دیده بعید است حال و هوای مسکو را تغییر دهد اگرچه مسکو تمایل به مذاکره را نشان داده اما اوضاع ممکن است قبل از اینکه بهتر شود بدتر شود.  از آنجایی که تانک ها برای اولین بار در دهه های گذشته از مرزهای اروپا عبور می کنند، جستجوی جایی برای امید وسوسه انگیز است و اعتماد دیپلماتیکِ دوباره به غرب در اذهان بسیاری از کشورها سخت تر شده است. 

منابع: