پوتین تغییرات اقلیمی را نادیده می گیرد

دیپلماسی ایرانی: در روز 30 اکتبر 2021 رهبران کشورهای عضو گروه بیست، در نشستی دو روزه پیرامون موضوعاتی چون بحران تغییرات اقلیمی، مقابله با همه گیری کرونا و بهبود اقتصاد جهانی در رُم پایتخت ایتالیا شرکت کردند. در این نشست که نخستین اجلاس حضوری سران گروه ۲۰ پس از همه گیری کرونا محسوب شده، ولادیمیر پوتین رئیس جمهوری روسیه حضور نداشته است.

پوتین در بیست و ششمین اجلاس آب و هوایی سازمان ملل متحد (COP) نیز که در روزهای بین 31 اکتبر و 12 نوامبر 2021، در گلاسگوی اسکاتلند برگزار شد، حضور نداشت و تنها به یک سخنرانی ویدئویی در ارتباط با کمک به تحقق اهداف تعیین‌شده در توافقنامه آب‌و‌هوایی پاریس در مورد کاهش نسبت دی اکسید کربن در هوا اکتفا کرد.
اگرچه پوتین به دلیل عدم حضور در اجلاس آب و هوایی COP26 گلاسگو مورد انتقاد قرار گرفت، اما هیئت روسی تعهدات محکم و بی‌سابقه‌ای از جمله یک استراتژی قانونی تصویب شده برای رسیدن روسیه به کربن صفر تا سال 2060 و همچنین پیوستن به توافقنامه بین المللی برای پایان دادن به جنگل زدایی تا سال 2030 را ارائه داده است. وعده های پوتین مبنی بر به صفر رساندن میزان کربن تا سال 2060، از سوی کارشناسان محیط زیست به ظرفیت جنگل های روسیه در جذب کربن و نه بر ایجاد تغییرات مبتنی بر استفاده از گاز و ذغال سنگ نسبت داده شده است. 

روسیه چهارمین تولید کننده بزرگ گازهای گلخانه ای در جهان که پنج درصد کربن جهان را تولید می کند، از تعهد به پیمان‌های توافق شده برای کاهش استفاده از زغال‌سنگ و انتشار گاز متان خودداری کرده و تمرکز خود را بر روی نیاز به نجات درختان در اجلاس Cop26 قرار داده است. روسیه با حدود 800 میلیون هکتار زمین جنگلی، پرجنگل ترین کشور جهان بوده و به صفر رساندن کربن و جذب گازهای گلخانه‌ای توسط جنگل‌های وسیع این کشور را تا سال 2060 هدف گذاری نموده است.

بنظر می رسد که پوتین بر خلاف کمپین جهانی برای کنار گذاشتن سوخت های فسیلی و بلایای طبیعی ناشی از تغییرات آب و هوایی مانند ذوب یخ های دائمی، سیل و آتش سوزی در جنگل ها، تمرکز کمتری بر مشکلات ناشی از افزایش گازهای گلخانه ای و بالا رفتن دمای کره زمین داشته باشد. از آن جایی که حداقل یک چهارم تولید ناخالص داخلی و 60 درصد از صادرات روسیه از سوخت های فسیلی تامین می گردد، سیاست‌های اقلیمی و تغییرات فن‌آوری می تواند موجب کاهش شدید درآمد روسیه شود. از این رو درخواست اجلاس گلاسگو برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی و روی آوردن به انرژی های تجدیدپذیر از مطلوبیت لازم برای پوتین برخوردار نخواهد بود. 

هیدروکربن ها شامل نفت، گاز و زغال سنگ نقش بزرگی در اقتصاد روسیه داشته و صادرات گاز پایه و اساس قدرت اقتصادی و سیاسی کشور است. تلاش‌های جهانی برای دور شدن از سوخت‌های فسیلی به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و اثرات آن بر تغییرات آب و هوایی تهدیدی جدی و بلندمدت برای اقتصاد متکی بر صادرات انرژی روسیه است. دور از ذهن نخواهد بود اگر کرملین نسبت به تغییرات آب و هوایی حساسیت زیادی نداشته باشد، چنانچه توافقنامه پاریس را در سپتامبر 2019 یعنی چهار سال پس از انعقاد آن تصویب کرد.

تامین گاز جهانی موقعیت ممتازی را در اختیار روسیه قرار می دهد تا هیچ درنگی در استفاده از آن در راستای دستیابی به اهداف ژئوپلیتیکی و استراتژیکش ننماید. روسیه حدود ۵۰ درصد گاز طبیعی اروپا را تأمین می کند و اروپا به لحاظ تامین انرژی اتکای بسیار به واردات گاز از روسیه دارد. کرملین سال‌هاست که تلاش اروپا را برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی مهار کرده است، تلاش‌هایی که اقتصاد وابسته به صادرات نفت و گاز روسیه را تهدید می‌کند. 

اما پاییز و زمستان 2021 در اروپا بیش از قبل سرنوشت بروکسل و کرملین را در هم تنیده است. اروپا با ورود به فصل سرما و ضرورت منابع انرژی جهت گرمایش، با افزایش بی سابقه قیمت انرژی دست و پنجه نرم می کند. بهبود فعالیت های اقتصادی پس از پاندمی کوید 19 نیز از دیگر عوامل بالا رفتن تقاضا برای گاز محسوب شده که بر افزایش قیمت ها تاثیرگذار است. قابل ذکر آن که در سال 2020 به دلیل پاندمی کوید 19 تقاضا برای گاز طبیعی 1.9 درصد کاهش یافته بود که با اتمام این دوره‌، اختلال در تقاضای جهانی به شدت در حال بهبود است.

تقاضای اضافی برای گاز از سوی اروپا موجب شده تا آژانس بین‌المللی انرژی درخواست ارسال گاز بیشتری را از روسیه برای کاهش بحران اروپا داشته باشد. از دید آژانس بین المللی انرژی این فرصتی برای روسیه است تا بر اعتبار خود به عنوان یک تامین کننده قابل اعتماد در بازار اروپا تاکید کند. اما این شرایط برای پوتین بزنگاهی است تا از بحران موجود به عنوان یک مزیت تاکتیکی استفاده نماید. پوتین در کنفرانس والدای در سوچی، اتحادیه اروپا را به دلیل کنار گذاشتن قراردادهای بلندمدت گاز با روسیه با نقل از یک داستان عامیانه قدیمی روسی به گرگی بدبخت با دم یخ زده تشبیه کرد و ارسال گاز اضافی مورد نیاز اتحادیه اروپا را منوط به تایید خط لوله نورد استریم 2 دانست.

نورد استریم 2 با گذشتن از دریای بالتیک در یک مسیر 1230 کیلومتری و اتصال مستقیم روسیه و آلمان، سالانه 55 میلیارد متر مکعب گاز برای اروپای مرکزی تامین می کند. علیرغم تکمیل عملیات این خط لوله، بهره برداری از آن به دلیل موانع بوروکراتیک آغاز نشده و پوتین به دنبال کسب تاییدیه نظارتی آن و شروع ارسال مستقیم گاز طبیعی به آلمان  است. بهره برداری از نورد استریم 2، تسلط روسیه را بر بازار انرژی اروپا افزایش داده و به پوتین امکان تأثیرگذاری بیشتری بر سیاست اروپا می دهد. همچنین روسیه با نورد استریم 2 اتکا بر اوکراین را به عنوان یک کشور ترانزیت برای صادرات گاز به اروپای غربی کاهش می دهد. پوتین با احداث و حفظ خطوط انتقال انرژی به اروپا از کشورهای مختلف منطقه حائلی بین روسیه و ناتو به وجود می آورد که ضمن تضمین امنیت ملی روسیه، قدرت چانه زنی این کشور با آمریکا، اروپا و ناتو را افزایش می دهد. روسیه هنوز با از دست دادن اوکراین کنار نیامده و در هفت سال پس از اشغال کریمه و بخش اعظم منطقه دونباس در شرق اوکراین قصد داشته اوکراین را به مدار کرملین بازگرداند. اوکراین با اعلام پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو، پوتین را بر این باور می رساند که زمان آن فرا رسیده تا فرآیند جذب شدن بیشتر اوکراین به غرب را متوقف سازد. پوتین نزدیکی غرب به اوکراین را خط قرمز روسیه در زمینه امنیت می داند و استقرار ده هزار سرباز روسی در مرز اوکراین هشداری برای جدیت این امر است. اگر چه بیم این احتمال است که روسیه تنش ها را به عنوان مقدمه ای برای تهاجمی دیگر به اوکراین دامن بزند، اما می تواند بخشی از بازی ژئوپلیتیکی روسیه باشد.

می توان گفت که اهمیت حیاتی سوخت‌های فسیلی برای روسیه به لحاظ منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی عامل انفصال زنجیره تلاش‌های جهانی برای کاهش تغییرات آب و هوایی است، با در نظر داشتن این موضوع که روسیه از روند کنونی تغییرات آب و هوایی و افزایش درجه حرارت بهره خواهد برد. زیرا افزایش دما منجر به گسترش تولیدات کشاورزی در عرض های جغرافیایی بالاتر شده و با ذوب شدن یخهای قطبی دسترسی بیشتر به انرژی و منابع معدنی در مناطق شمال روسیه را امکان پذیر می سازد. از پیامدهای دیگر گرمای کره زمین تسهیل کشتیرانی و حمل‌ونقل کالا در امتداد آب های یخ بسته شمالی بین آسیا و اروپا بوده و مهمتر از همه آن که تغییرات آب و هوایی با ایجاد زمستان های سرد تقاضا برای گاز طبیعی را افزایش خواهد داد. این در حالی است که اتحادیه اروپا متعهد به کاهش 55 درصدی انتشار کربن تا سال 2030 شده و می بایست به دنبال انرژی های سبز جهت جایگزین کردن گاز طبیعی باشد تا بتواند وابستگی به گاز را محدود کند، هر چند که بازه زمانی این افق تا سال 2030 طولانی و نتیجه آن نامعلوم خواهد بود. 

در مجموع یک واقعیت عینی و معلوم آن است که بحران گاز طبیعی و فصل گرمایش زمستانی در اروپا کماکان باقی مانده و روسیه همچنان منبع اصلی گاز طبیعی برای اروپا است. قابل تامل است که در پس زمینه برنامه های اروپا برای دست یافتن به انرژی های سبز، بحران گاز با ریشه های ژئوپلیتیکی عمیق خودنمایی خواهد کرد.