ایالات متحده و ترکیه قزاقستان را یک پایگاه نظامی می دانند

نویسنده: ولادیمیر موخین

دیپلماسی ایرانی: حضور خلبانان نیروهای مسلح  قزاقستان در مانورهای سازمان همکاری شانگهای با نام «ماموریت صلح ۲۰۲۱»  بسیار قابل توجه بود. آن ها، همانند خلبانان روسیه، از هواپیماهای تهاجمی سوخو-۲۵ برای مقابله با دشمن فرضی استفاده کردند. قزاقستان برخلاف شرکای خود در سازمان پیمان امنیت جمعی، در فعالیت های ناتو هم شرکت می کند. کارشناسان معتقدند که پس از خروج نیروهای غربی از افغانستان، واشنگتن با نور سلطان (یا نزدیک به آن) بر سر استقرار نیروهای ارتش آمریکا در قزاقستان توافق کرده است.

کمی بیش تر از یک هفته پیش، همایشی با حضور روسای ستادهای کل کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی (قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، ایالات متحده، تاجیکستان و ازبکستان) در نور سلطان برگزار شد که در آن ژنرال کنت مکنزی، فرمانده نیروهای سنتکام ایالات متحده در شرکت کرده بود.

فرمانده سنتکام با رهبری نظامی-سیاسی قزاقستان دیدار داشته است. طبق گزارش ها، طرفین درباره وضعیت امنیتی منطقه از جمله وضعیت افغانستان گفتگو کرده اند. پس از سفر مکنزی به پایتخت قزاقستان، رئیس جمهور قاسم جومارت توکایف در روز هفدهم سپتامبر در دوشنبه و در طول نشست مشترک سران کشورهای سازمان پیمان امنیت جمعی و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، پیشنهادی ارائه کرد مبنی بر این که شرکت کنندگان در اجلاس از «کانون (هاب) منطقه ای» (یعنی همان پایگاه هوایی) در آلماتی برای «ایجاد یک پل هوایی انسان دوستانه» به منظور «کمک به مردم افغانستان» استفاده کنند. بر مبنای قضاوت ها بر اساس اسناد نهایی نشست می توان گفت این پیشنهاد مورد حمایت قرار نگرفته است و این امر هم قابل درک است، زیرا که آلماتی در فاصله ای با بیش از هزار کیلومتر از مرز افغانستان قرار گرفته است. چرا بسیاری از کشورهای سازمان همکاری شانگهای و پیمان امنیت جمعی که با افغانستان هم مرز هستند و می توانند مستقیما «پل های هوایی انسان دوستانه» به افغانستان ایجاد کنند ، باید مرکزی در آلماتی ایجاد کنند؟

در اینجا می توان یادآور شد که در ماه ژوئن ۲۰۲۱، زلمی خلیلزاد، نماینده ویژه ایالات متحده در مذاکرات صلح افغانستان، به آلماتی سفر کرده و در صحبت با خبرنگاران گفته بود: «ایالات متحده در حال مذاکره با کشورهای آسیای مرکزی از جمله قزاقستان در زمینه ظرفیت بالقوه خود در منطقه (بخوانید: پایگاه های نظامی) پس از خروج نیروها از افغانستان است.» در تاریخ معاصر، کانون های بین المللی (پایگاه های نظامی) در قرقیزستان و ازبکستان پیش از این به پیشنهاد ایالات متحده برای انتقال کالا به افغانستان در آسیای مرکزی تشکیل شده اند. بعدها، چنین کانون-پایگاه هایی به ابتکار رهبری این کشورها بسته شدند. قزاقستان هم زمانی در انتقال محموله های ناتو از اروپا به افغانستان که با دور زدن روسیه و از طریق استقرار پایانه های باربری در بنادر دریای مازندران بود، شرکت داشت. به نظر می رسد که اکنون هم می توان یک چنین «پل هوایی انسان دوستانه» ایجاد کرد، اما سوالی که مطرح می شود این است که چرا فرودگاه آلماتی برای این کار انتخاب شده است؟ به گفته رئیس جمهور توکایف، این امر به دلیل حضور نمایندگی سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) است که به درخواست رهبری سازمان ملل متحد به طور موقت در آلماتی مستقر شده است. اما این نمایندگی به طور موقت در آنجا مستقر شده است. علاوه بر این، انتقال همه کمک های انسان دوستانه به آلماتی  و سپس انتقال آن ها به هزار کیلومتر دورتر در افغانستان به نفع سازمان ملل نخواهد بود.

عالیه کامینسکایا توضیحاتی در مورد این چنین پیشنهادهایی از سوی قزاقستان ارائه می دهد: به نظر می رسد، این احتمال وجود دارد که پنتاگون قصد دارد از کانون-پایگاه نظامی در آلماتی به عنوان «پایگاه هوایی برای شناسایی و حمل و نقل نظامی» استفاده کند. کامینسکایا به این نکته اشاره می کند که فرودگاه بین المللی آلماتی عملا متعلق به قزاقستان نیست. وی خاطرنشان می کند که «در ماه مه ۲۰۲۱، مشخص گردید که صد درصد سهام فرودگاه بین المللی آلماتی توسط هلدینگ تاو ترکیه خریداری شده است.» این تحلیل گر تصریح می کند که  فرودگاه آلماتی قبلا متعلق به «تیمور قلی بایف، داماد نورسلطان نظربایف، رئیس جمهور سابق قزاقستان» بود. هلدینگ تاو ترکیه این مرکز را به قیمت ۳۶۵ میلیون دلار خریداری کرده، اگرچه از همان روز اول هم از نظر اقتصادی زیان ده بوده است.

شامیل گاریف، سرهنگ بازنشسته و کارشناس مسائل نظامی می گوید: «دو چیز مرا نگران می کند. اول: ترکیه که یکی از اعضای فعال ناتو است، و این امر که  گسترش توان ژئوپلیتیکی آنکارا در آسیای مرکزی و قفقاز و تفکر «توران بزرگ» که شامل تمام کشورهای جهان با جمعیت ترک می شود برای ایالات متحده سودمند است.» گاریف همچنین به این نکته اشاره می کند که در جمهوری های سابق شوروی، هلدینگ فرودگاهی تاو صاحب فرودگاه های بین المللی در تفلیس و باتومی (گرجستان) است. علاوه بر آن ها، این هلدینگ تقریبا مالک تمام مراکز هوایی ترکیه و همچنین فرودگاه های بین المللی موناستیرحبیب بورگیبا (تونس)، مدینه (عربستان سعودی) و زاگرب (کرواسی) است.
دوم این که «میدان هوایی در آلماتی از همه بیش تر نزدیک به چین است. برای ایالات متحده و ترکیه، این یک هدف مطلوب برای انجام شناسایی هوایی در چین و از جمله منطقه خودمختار سین کیانگ، که طبق برنامه های آنکارا، باید بخشی از قلمرو «توران بزرگ» باشد، به حساب می آید.»

در همین حال، آن طور که آسوشیتدپرس گزارش می دهد، روز چهارشنبه گذشته جلسه ای شش ساعته در هلسینکی « میان رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایالات متحد، ژنرال مارک میلی و همتایش، والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش روسیه در رابطه با انعقاد توافقنامه ای برای استقرار نیروها در کشورهای همسایه افغانستان» برگزار شده است. این خبرگزاری تصریح می کند که «ایالات متحده و متحدانش می خواهند توافقاتی را در زمینه استقرار نیروها و حق پروازهای عبوری و همچنین گسترش تبادل اطلاعات با کشورهای واقع در نزدیکی افغانستان: ازبکستان، قرقیزستان و تاجیکستان» منعقد کنند. اما قزاقستان در این لیست قرار ندارد. این به طور غیر مستقیم نشان از آن دارد که ایالات متحده مشکلات استقرار نیروهای نظامی خود را در این کشور تقریبا حل کرده است.

پس چرا آمریکایی ها نیاز به ملاقات با والری گراسیموف، رئیس ستاد کل ارتش روسیه داشتند؟ پاسخ ساده خواهد بود اگر که به نقشه شوروی سابق نگاه کنیم. برای رسیدن به آلماتی، هواپیماهای نظامی ایالات متحده باید از روسیه یا سرزمین های متحدان آن در آسیای میانه عبور کنند، که با شناخت از مسکو و تجربه همکاری با پنتاگون پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی می توان گفت که کرملین اجازه ورود نیروی هوایی ایالات متحده را به حریم هوایی خود نمی دهد. به نظر می رسد واکنش مسکو به این سناریو در هلسینکی منفی بوده است. اما بعید است آمریکایی ها در تلاش برای نیل به اهداف ژئوپلیتیکی و رویارویی ترکیبی با چین در آسیای مرکزی آرام بگیرند.

البته، سپهبد بازنشسته، یوری نتکاچف، به نیزاویسیمایا گازیتا می گوید که «روسیه و چین نیازی ندارند تا قزاقستان را به دیده یک دشمن ببینند. این کشور شریک بزرگ اقتصادی جمهوری خلق چین و متحد آن در سازمان همکاری شانگهای، و متحد مسکو هم در سازمان همکاری شانگهای و هم در سازمان پیمان امنیت جمعی است. همچنین،  تاثیرگذاری نیروی استراتژیک هسته ای روسیه به پروژه های بزرگ نظامی-استراتژیکی بستگی دارد که به قزاقستان گره خورده است. ظاهرا روابط خاصی هم میان پکن و نورسلطان در رابطه با توسعه نیروی استراتژیک هسته ای چین هم وجود دارد. 

توجه ایالات متحده و ترکیه به قزاقستان هم به این واقعیت مربوط می شود که این کشور آسیای مرکزی حدود چهل درصد از مواد اولیه اورانیوم در جهان را استخراج می کند. و ظاهرا تنها چین و روسیه نیستند که می خواهند به این مواد اولیه دسترسی داشته باشند. معاشقه آنکارا با نور سلطان به احتمال زیاد به این دلیل است که ترکیه، مانند شریک خود پاکستان، رویای تبدیل شدن به یک قدرت هسته ای را دارد و از این نظر، تقویت موقعیت این کشور در قزاقستان نیز قابل درک است. در پایان، لازم به ذکر این موضوع است که در صورتی که آمریکایی ها و ترکیه ای ها موفق به ایجاد درگیری میان روسیه و قزاقستان، که به نوعی نیروی استراتژیک هسته ای مسکو است، شوند، می توان گفت که در آن صورت آن ها خواهند توانست تا اکسیژن روسیه را قطع کنند، همان طور که زمانی اوکراین از تامین مهیب ترین موشک های بالستیک جهان (آر ام ۳۶) امتناع کرد. بنابراین، بهتر است روسیه با قزاقستان دوستی کند و از منافع استراتژیک خود دفاع کند.»

منبع: نیزاویسیمایا گازیتا / ترجمه: علی مفتح