هیچ کشوری برای ایران از منافعش نمی گذرد

نویسنده: رامین فخاری، دانشجوی ارشد مطالعات خاورمیانه دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: در طول روزهای گذشته اظهارنظرهای مختلفی بر این مسئله که چین ایران را فدای تجارت با آمریکا نمی کند منتشر شده که این اظهار نظرها کاملا صحیح است، اما کامل نیست. باید به این مسئله اشاره کرد که هیچ کشوری در دنیا منافع ملی خود را نه تنها به پای ایران بلکه به پای هیچ کشور دیگر قربانی نمی کند و اساس سیاست بین الملل بر اساس ضرر و سود شکل گرفته است.

در حالت عادی چین و آمریکا سالیانه نزدیک به ۸۰۰ میلیارد دلار تجارت دارند و بدیهی است که چین  یا هر کشور دیگری که تراز تجاری مثبت ای با آمریکا دارد روابط  تجاری خود را با آمریکا فدای روابط با ایران نمی کند  مگر در شرایط خاصی که جهان  دچار یک نوع جنگ سرد شود، در این صورت نیز این مسئله به خاطر ایران نیست و به خاطر رقابت های قدرت های جهانی است، دوستی بین کشورها در روابط بین الملل عملاً یک مسئله بسیار کمرنگ است هرچند امکان دارد استثناهایی وجود داشته باشد ولی به صورت قاعده نیست.

علاوه بر این بارها دیده شده است که نیروهای با ایدئولوژی اصولگرا بارها به حمایت از چین و روسیه برخاستند البته باید گفت که چین و روسیه در حال حاضر دوستان ایران هستند و رفتار بهتری از آمریکا یا ایران داشته‌اند، اما روابط ایران با همه کشورهای جهان باید بر اساس دوستی  توأم با احتیاط باشد.

به طور مثال می توان به مسئله جنگ سوریه اشاره کرد، در جنگ سوریه جانفشانی های اصلی را روی زمین سردار بزرگ ایران، شهید حاج قاسم سلیمانی و یارانش انجام دادند و روس ها تنها اقدام به بمباران های گسترده کردند ولی در نهایت روسیه توانست امتیازات بیشتری را در سوریه بگیرد و عملاً طرح های ایران برای انتقال خطوط لوله های نفت و گاز به روسیه و از دریای مدیترانه به جنوب اروپا با حضور روس ها در این کشور راه به جایی نخواهد برد، زیرا روسیه با افتتاح خط گازی نورد استریم ۲ به دنبال تسلط بر بازارهای انرژی و مخصوصا گازی اروپاست و حضور ایران در بازارهای نفت و گاز ای اروپا را به عنوان یک رقیب تحمل نخواهد کرد.این مسئله قابل ذکر است که کشورهای اروپایی برای متنوع سازی سبد انرژی خود حتی با وجود تحریم ها به واردات نفت و گاز از ایران بسیار علاقه‌مند بودند و وابستگی کامل اروپا به گاز روسیه یک چالش می‌تواند برای اروپا باشد زیرا در صورت هر گونه اختلاف بین روسیه و اروپا در سرمای زمستان روسیه قادر است شیر گاز اروپا را قطع کند. البته از نگاه یک روس نمی‌توان به این مسئله ایرادی وارد کرد زیرا در عرصه بین الملل از رقابت های کشوری در نهایت موفق خواهد شد که بتواند در این رقابت ها پیروز شود اما ماجرای نورد استریم دو این مسئله را می رساند که هیچ کشوری اقتصاد خود را فدای روابط خود با ایران  نخواهد کرد و این مسئله باید به عنوان یک درس عبرت برای اشخاصی که در داخل ایران سنگ روسیه و چین و ایالات متحده آمریکا را بر سینه می زنند باشد.

هم اکنون نیز با تسلط روسیه بر سوریه و پروژه نورد استریم دو  که عملاً انرژی بخش زیادی از اروپا را تامین می کند ایران باید برای فروش  گاز به اروپا تاییدیه روس ها را داشته باشد و یا گاز را به قیمت کمتری به روس ها بفروشد تا آنها گاز را به اروپایی‌ها بفروشند و یا از مسیر ترکیه اقدام به  صادرات گاز خود به سمت اروپا کنند. این مسیر نیز دارای چالش های امنیتی مختلف است و دست دولت ترکیه را در تبدیل شدن به هاب انرژی و منطقه گرفتن امتیاز از ایران باز می کند. عملا حضور گروه های تروریستی کرد در این مسیر احتمال حملات مختلف به این تبدیل ها وجود خواهد داشت.

این مسئله درباره روابط روسیه با سایر کشورهای جهان نیز صدق می کند. به طور مثال می توان گفت که حضور روسیه در سوریه نقشه های عربستان سعودی برای تسلط بر این کشور به وسایلی تروریست ها و کوتاه کردن دست ایران و صادرات نفت و گاز خود از طریق سوریه به اروپا را نیز ناکام گذاشته است و عربستان سعودی و روسیه و ایران ضمن در نظر گرفتن این مسئله که ایران و روسیه متحد هم هستند در بازارهای جهانی انرژی رقیب هم هستند.

ایالات متحده آمریکا و عربستان سعودی نیز در بازارهای جهانی انرژی رقیب به هم هستند اما آمریکایی ها با اعمال یک سیاست خاص مبنی بر اینکه همه نفت  را تولید و صادر و هم بخشی از نفت را وارد می کنند در حالی که به نفت وارداتی نیاز ندارند و نفت تولیدی خودشان میتواند کفاف کشور خودشان را بدهد روابط خود را با متحدانش آن تعدیل می کنند و اجازه این مسئله را که رقابت بر سر بازارهای انرژی تبدیل به یک چالش بین آمریکا و متحدان شود نمیدهند. اما در اقتصاد های وابسته به انرژی و به نوعی اقتصادهای رانتیر همانند ایران و روسیه که تنها منبع تامین درآمد بودجه کشورها از منابع انرژی است این مسئله می تواند دو کشور را در برابر هم قرار بدهد.

در سخن پایانی به این مسئله اشاره می کنم که ما در جهان تنها هستیم و سیاست بین الملل در عرصه رقابت بین کشورهاست و منافع منجر به ایجاد اتحادها به این کشورها می شوند حال باید گفت که متاسفانه ایران در زمینه سود بردن از منافع بین اتحادها تاکنون ناکام بوده است و باید روابط  خود را بر اساس سود متقابل تنظیم کند. بدیهی است که ایران باید با روسیه، چین و همه کشورهای دنیا به جز رژیم صهیونیستی روابطی را دارا باشد اما با ایجاد موازنه بین روابط غرب و شرق می تواند بیشترین سود را در عرصه بین المللی کسب کند. اما در صورتی که روابط خود را صرفاً به سمت چین یا روسیه گره بزند بدیهی است که چینی ها تجارت ۸۰۰ میلیارد دلاری سالانه خود را با آمریکا فدای ایران نخواهند کرد و تنها در زمان تشدید رقابت با آمریکا از ایران به عنوان گوشت دم توپ استفاده خواهند کرد. حتی این مسئله درباره روابط امریکا و عربستان و امریکا و اسرائیل نیز صدق میکند. هیچ وقت آمریکا منافع ملی خود را به پای عربستان و اسرائیل نخواهد ریخت. روابط آمریکا با عربستان در حال حاضر به خاطر فروش اسلحه و منافع اقتصادی و با اسرائیل به خاطر مسائل امنیت گره خورده است ولی در آینده هیچ تضمینی مبنی بر اینکه که این روابط پایدار باشند وجود ندارد. در نتیجه درباره ایران نیز گره زدن کلی سیاست خارجی ایران به روسیه چین و هر کشور دیگری در دنیا به تبعات غیر قابل جبرانی برای ایران منجر خواهد شد.