یادداشتی برای رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در دولت سیزدهم

نویسنده: رضا عراقی، کارشناس امور هسته ای

دیپلماسی ایرانی: 

طرح مساله:

با تأسیس سازمان انرژی اتمی ایران در سال 1353 و انتقال مرکز اتمی دانشگاه تهران به آن، ماموریت های مربوط به توسعه فناوری هسته‌ای، به ‌ویژه تولید برق با استفاده از نیروگاه‌های اتمی در کشور به این سازمان واگذار شد. در ماده یک قانون سازمان انرژی اتمی ایران – مصوب تیرماه 1353 – دلیل اصلی تأسیس سازمان "برای استفاده از اشعه و انرژی اتمی در صنایع، کشاورزی و خدمات و ایجاد نیروگاه های اتمی و کارخانه‌های شیرین کردن آب شور، تولید مواد اولیه مورد نیاز صنایع اتمی، ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای اجرای طرح‌های مزبور همچنین برقراری هم‌آهنگی و نظارت بر کلیه امور مربوط به انرژی اتمی در کشور" بیان شده است.

با این وجود و علی رغم تلاش برای ایفاء صحیح وظایف، بدلیل فقدان جدی ابزارهای نظارتی بر سازمان انرژی اتمی، از قبیل مجلس شورای اسلامی و دیگر نهادها، امروزه با ضعف ساختاری این سازمان عریض و طویل و ضمنا بسیار مهم روبه رو شده ایم. این ضعف ساختاری نه تنها در داخل آثار مخرب داشته و سازوکار ملوک الطوایفی بر آن حاکم است بلکه سبب شده تا آژانس بین المللی انرژی اتمی نیز به عنوان دیده بان هسته ای ملل متحد با نادیده گرفتن فعالیت ها و پیشرفت های سازمان در زمینه پزشکی، کشاورزی و انسانی، به فعالیت های هسته ای کشورمان از پنجره پادمانی (Safeguard) بنگرد همان گونه که اقدامات هسته ای روسیه را از منظر ایمنی (Safety) و پاکستان از دید امنیتی (Security) تفسیر می کند.

فلذا سازمان انرژی اتمی در نتیجه عدم وجود نظارت جدی و عدم استقلال نهادهای نظارتی مانند مرکز نظام ایمنی هسته ای کشور، همواره در تکاپو برای حل و فصل سوالات و مشکلات عدیده مرتبط با پادمان شده و ا ز رسیدگی به دیگر شئون و وظایف قانونی سازمان عاجز مانده است.

پیشنهاد:

1- سازمان انرژی اتمی به عنوان نهاد متولی فعالیت های هسته ای و ذیل ماده 3 قانون سازمان انرژی اتمی، وظایف عمده ای از توسعه و گسترش علوم و فنون اتمی در کشور و ایجاد زیربنای علمی و فنی لازم برای استفاده از علوم و فنون اتمی در برنامه‌های توسعه و تحول کشور الی ایجاد ارتباط با مراجع بین‌المللی و یا کشورهای خارج در زمینه علوم و فنون و صنایع اتمی به نام دولت ایران، داراست. طراحی، احداث و بهره‌برداری از نیروگاه‌های هسته‌ای قدرت، طراحی، احداث و بهره برداری از شتابدهنده ها برای کاربرد پزشکی، صنعت و کشاورزی،  کاربرد لیزر در پزشکی و صنعت، چرخه سوخت هسته‌ای، احداث و بهره‌برداری از رآکتورهای تحقیقاتی از نوع شکافت و هم‌جوشی (گداخت) هسته‌ای، فعالیت‌های تحقیقاتی با هدف توسعه کاربرد پرتوها در صنعت، کشاورزی و پزشکی، نظارت بر ایمنی فعالیت‌های هسته‌ای در کشور از طریق مرکز نظام ایمنی هسته‌ای کشور، عمده وظایف مصرح این سازمان است.

بنابراین، سازمان برای انجام وظایف قانونی خود باید بر امور و وجوه فنی تمرکز کند و امور امنیتی را به وزارت اطلاعات/شورای عالی امنیت ملی (شعام)، امور پادمانی و مرتبط با آژانس را به وزارت امور خارجه و امور ایمنی را به سازمان حفاظت ازمحیط زیست واگذار کند. به همین منظور این واگذاری ها می تواند در قالب تشکیل هیات عامل انرژی هسته ای ایران در سازمان انرژی اتمی با نظارت شعام، سازمان حفاظت از محیط زیست و وزارت امور خارجه و عضویت وزارتخانه های نیرو، صنایع، بهداشت، کشور و کشاورزی (به عنوان کاربران اصلی محصولات هسته ای)، طراحی و اجرا شود.

2- مجلس شورای اسلامی نسبت به ایجاد کمیسیون های تخصصی برای تدوین ساختارهای قانونی نظارت بر سازمان انرژی اتمی اهتمام جدی ورزد و سازمان را در حوزه های

• راهبرد تولید سوخت تا پسمانداری آن
• سهم از سبد انرژی
• نحوه تعامل با نهادهای نظارتی

صاحب قانون کند. دراین صورت هم سازمان از مجلس قدرت قانونی اخذ می کند و هم امور انرژی هسته ای قانونمند می شود. ضمنا قانون 1353 سازمان نیز بازنگری شده و ترمینولوژی جدیدی در این عرصه حاکم می شود.