میزان محبوبیت روس ها در کشورهای مختلف چقدر است؟

نویسنده: محمود خدمتگزار، کارشناس توسعه روابط فرهنگی روسیه 

دیپلماسی ایرانی:

درآمد:

در جهانِ به هم پیوستة امروز، کمتر کشوری است که از نوعِ سیاست ورزیِ کشوری دیگر (به ویژه اگر همسایه باشد) متاثّر نباشد. در همین راستا، رفتارِ جمعیِ مردمِ یک کشور با اتباعِ کشوری دیگر، تابعی از رفتارِ دولتمردانِ آن کشورهاست. بدیهی است اگر کشوری، دارای پیشینه ای استعماری، بدخواهانه و نژادپرستانه باشد که نگاهی متفرعنانه و از بالا به پایین هم به مردمانِ دیگر کشورها داشته باشد، اتباعِ چنین کشوری در سرزمین های دیگر با لبخند و رفتارِ خوشایند و پذیرنده روبه رو نخواهند شد. سهل است که متحمّلِ نگاه های خشمگینانه نیز خواهند شد.

برعکس، چنانچه کشوری از چنان پیشینة بدی مُبرّا باشد و تاریخ و فرهنگش بر رواداری و مهربانی و یکدیگر فهمیْ استوار باشد (به عنوان نمونه کشور هند)، در میانِ جوامعِ پیرامونیِ دیگر، معمولاً با رویی خوش و پذیرشی متفاوت روبه‌رو خواهند شد. این مسئله یکی از تظاهراتِ بیرونیِ «قُدرتِ نرم» در هر کشوری است.

روسیه شاید در بلوکِ قدرت، حرفی برای گفتن داشته باشد، ولی به گواهیِ تاریخِ دیروز و امروزش، در میانِ همسایگان و نیز دیگر نقاط جهان، محبوبیتی ندارد و این را نه رویِ صفحاتِ کاغذ یا شبکه های مجازی که در مناسباتِ فردی و اجتماعیِ مردمِ جهان با توریست ها و گردشگرانِ روسی به رایُ العین می توان دید. هیچ ملّتی، خاطره هایِ تلخ و ناخوشایند از دولتی دیگر را جدا از مردمانش به حساب نمی آورَد و اینجاست که افکار عمومی، باید دولت ها را بر صلح و دوستی ترغیب کند تا تبعات و پیامدهایِ گزنده و آزاردهندة ستمکاری و تجاوزِ دولتمردان، گریبانِ شهروندانش را در جاهای دیگر نگیرد.

این نوشتار نگاهی گذرا به چگونگی مواجه ی مردمان سایر کشورها با گردشگران روس دارد و نشان می دهد این مواجهه متأثر از رفتار سیاستمداران روس با سایر کشورهاست و در مناسبات بین المللی نمی توان جدایی بین رفتار سیاستمداران و نگاه ملت ها به آن رفتار قائل شد. 

اوکراین: 

در دوران حکمرانی امپراطوری اتحاد شوروری و روسیه، از میان تمام ملیت های تابع، اوکراینی ها بیشترین قرابت های تاریخی، دینی و فرهنگی را با روس ها داشتند هویت روسی- اوکراینی چنان در هم تنیده است که به سختی بتوان تفاوت هایی اساسی بین این دو فرهنگ قائل شد. امروزه اگر چه بسیاری از شهروندان هر دو کشور پیوندهای خویشاوندی خود را در هر یک از کشورها حفظ کرده اند، اما همه اوکراینی ها از ورود روس ها به خاک خود خوشحال نیستند. اوکراین به خاطر دارا بودن طبیعت بکر و جاذبه های زیبای گردشگری از جمله کوه های "کارپات" که به عنوان مروارید سبز اوکراین با پیست اسکی بوکوول (بزرگترین پیست اروپای شرقی) در آن از مهمترین استراحتگاه ها و مراکز توریستی است که برای گردشگران خارجی از جذابیت های فوق العاده برخوردار است. 

روابط دو ملت پس از اشغال جزیره کریمه توسط روسیه در  سال 2014 بویژه در مناطق شرقی اوکراین (دو دولت خود خوانده دونتسک و لوهانسک) که جمعیت بزرگی از روس زبان ها در آنجا ساکن هستند رو به تیرگی نهاد، همین امر باعث شده تا در سال های اخیر زنگ خطر برای سفر اتباع روس به مناطق غربی و مرکزی اوکراین به صدا درآید که دلیل اصلی آن تنش نظامی بین  این دو کشور در مناطق شرقی اوکراین، بین شبه نظامیان طرفدار روس و دولتِ مرکزی اوکراین است. طبق سندی که در تاریخ 30 نوامبر 2018 از سوی دولت روسیه صادر شد، مردان از فدراسیون روسیه، از  16-60 سال سن اجازه سفر به مناطق ذکر شده در اوکراین را ندارند و عواقب آن بر عهده خود آنها خواهد بود. 

یونان: 

در سال 2019 هنگام بازگشت شهروندان روسی از فرودگاه سالونیک یونان به سمت ولگاگراد یک اتفاق بد در این فروگاه نظر مسافران سایر کشورها را به خود جلب کرد، هنگامی که مسافران روسی دلیل تاخیر پرواز را از ماموران فرودگاه جویا شدند با واکنش تند ماموران امنیتِ فرودگاه مواجه شدند. تیم امنیت فرودگاه تا مرز درگیری با گردشگران روسی که  قصد بازگشت به روسیه را داشتند پیش رفتند و گوشی های همراه  بسیاری از مسافران حاضر در فرودگاه را که مشغول تصویربرداری از این حادثه بودند ضبط کردند.

کشورهای حوزه بالتیک:

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی کشورهای لتونی، استونی و لیتوانی به کشورهای جداگانه مستقل تبدیل شدند. با این حال، بسیاری از روس ها، تقریباً تمام عمر خود را در آنجا سپری کردند و تمایلی برای بازگشت به روسیه نداشتند. به طور کلی واژه دیاسپورا   اقلیتی هستند که به عنوان یک ساختار سیاسی و اجتماعی در نتیجه مهاجرت دواطلبانه و یا اجباری به کار گرفته می شوند. این مهاجرین ضمن حفظ هویت ملی و قومی خود به عنوان یک اقلیت در یک کشور اقامت می کنند. در حقیقت این اقلیت، نقش تعیین کننده بر روابط بین الملل به شیوه های متفاوت دارند. آوارگان این توانایی را دارند که به عنوان ابزار سیاسی برای نفوذ فرهنگی در کشور میزبان مورد استفاده قرار گیرند. طبق آمارهای سال 2021 ، بیش از 24% روس تبارها در قلمرو لتونی، در شهرهایی مانند ریگا و یورمالا، بیشترین دیاسپورای روسی مستقر درکشورهای بالتیک را تشکیل می دهند. از این رو بسیاری از ساکنان روس تبار این مناطق (کشورهای حوزه دریای بالتیک) با شرایط زندگی دشواری در این جمهوری ها روبه رو هستند و به سختی می توانند نیازهای اولیه زندگی خود را تأمین کنند. گرانی مواد غذایی، انرژی و مسکن، محرومیت استفاده از بسیاری مزایای اجتماعی حتی افراد ثروتمند (اتباع روس) را نیز با چالش های فراوانی مواجه کرده است.

اغلب گردشگران روس که از مکان های تفریحی این کشورها (حوزه دریای بالتیک) بازدید می کنند از اینکه اکثریت ساکنان این جمهوری ها علاوه بر زبان محل به زبان روسی نیز صحبت می کنند بسیار شگفت زده می شوند. اما به رغم دارا بودن اشتراکات فرهنگی، هویتی و تاریخی بین بالت ها و روس ها این ویژگی ها تضمین کننده روابط خوب بین آنها نیست.

گذران تعطیلات در جمهوری های حوزه دریای بالتیک (استونی، لتونی و لیتوانی ) ممکن است برای یک گردشگر روس کاملاً لذت بخش نباشد. هم تجارب از دوران اتحاد جماهیر شوروی و هم حضور اقلیت نسبتا قوی روس تبارها در این کشورها و ذهنیت منفی احزاب غرب گرای این جمهوری ها پس از اشغال جزیره کریمه توسط روسیه، صرف نظر از پیشینه تاریخی آن، این نگرانی را در میان مقامات سه جمهوری به وجود آورده که  دولت کرملین به بهانه دفاع از حقوق اقلیت های روس تبار ساکنِ این جمهوری ها وارد اقدام نظامی شده، و تمامیت ارضی آنها باردیگر مورد تعرض قرار گیرد. بالت ها خاطرات خوشی در ذهن خود از دوران اتحاد شوروی ندارند و به شدت از روس ها بیزار هستند. ساکنان محلی، استفاده از زبان روسی از سوی گردشگران روس را بر نمی تابند و نسبت به آن واکنش منفی دارند. در این سه کشور حوزه دریای بالتیک حتی راهنماهای گردشگری که به زبان روسی مسلط باشند نیز برای بازدیدکنندگان روس زبان در نظر گرفته نمی شوند. 

اصولا میزان آشنایی گردشگران روسی با زبان انگلیسی تقریبا در حد صفر است و این خلاء عدم آشنایی نسبی به یک زبان خارجی در نزد اغلب شهروندان روسیه باعث بروز مشکلاتی برای آنان در حین سفر به اقصی نقاط جهان از جمله کشورهای حوزه بالتیک محسوب می شود. در حال حاضر زبان انگلیسی زبان کشورهای درحال توسعه و غالبا توسعه یافته است، عضویت هر سه کشور حوزه دریای بالتیک در اتحادیه اروپا و تعاملات گسترده اقتصادی دولت های این جمهوری ها با کشورهای اتحادیه، اهمیت و ضرورت آشنایی با زبان دوم (انگلیسی) برای شهروندان این جمهوری ها را دو چندان کرده است. مزایای استفاده از زبان انگلیسی در این کشورها به حدی است که این احتمال وجود دارد که به شما خدمات رایگان در بعضی از زمینه ها هم داده شود و مانند اتباع روس با شما برخورد نشود.

گردشگران روس که تصمیم به مسافرت به کشورهای دریای بالتیک را دارند، باید منتظر عواقب چالش های رفتاری مردمان این کشورها باشند. رسانه های جمعی و حاکمان این سه جمهوری در ابعاد گسترده، افکار عمومی جامعه را به سمتی هدایت می کنند که روسیه برای همیشه یک کشور اشغالگر است، آنها برای نیل به اهداف خود از هیچ گونه تلاشی فرو گذار نیستند. این هجمه گسترده که ]البته هم بیراهه نیست[ موجب نگرش منفی شهروندان این سه جمهوری نسبت به گردشگران روس شده است. اخیرا دستورالعملی از سوی برخی از شرکت فعال در حوزه گردشگری سه جمهوری برای گردشگران روس که علاقه‌مند به سفر به این کشورها هستند صادر شده که شاید بتواند قدری از مصائب سفر اتباع روس به این کشورها را بکاهد، که به برخی از آنها اشاره می شود:

نخست، در مکان های عمومی بهتر است ملیت خود را به رخ نکشند و کمتر به زبان روسی صحبت کنند. اگر به زبان انگلیسی آشنایی دارند، بهتر است به جای زبان روسی در رفع نیازهای خود از آن استفاده کنند، چرا که پافشاری بر استفاده از زبان روسی از سوی این گردشگران، واکنش های بعضا نامناسب را از سوی برخی از ساکنان محلی در پی خواهد داشت. برخی از گردشگران روس که به زبان این کشورها آشنایی دارند می گویند که مردم محلی می توانند با لبخند، مسافران روسی را صدا کنند، به این امید که آنها به راحتی آنها را درک کنند.

هند:

در منطقه گوا هند که به دلیل سواحل تفریحی و زیبا جاذبه های تاریخی و غذاهای لذیذ شهرت جهانی کسب کرده برای گردشگران روس با چالش هایی از سوی ساکنان محلی همراه بوده است. از نگاه ساکنان این منطقه (گوا)، گردشگران روس اغلب افراد درجه دو محسوب می شوند و باید با تفاوتی با آنها رفتار شود. این نگاه منفی ساکنان محلی نسبت به گردشگران روسی تحت تأثیر برخورد کارفرمایان روسی برای جذب کارگرانِ هندی در روسیه است. به اعتقاد هندی های منطقه گوا، کارفرمایان روسی با برخورد نامناسب با کارگران هندیِ متقاضی کار در روسیه فرصت اشتغال را از آنها سلب می کنند. 

فرانسه: 

پیست اسکی مریبل در فرانسه در کوه های آلپ واقع شده است که مسابقات المپیک زمستانی 1992 را میزبانی کرد. پس از برگزاری مسابقات تمایل گردشگران از اقصی نقاط جهان به این منطقه به طور قابل توجهی افزایش یافته است.

فرانسویان اعتقاد دارند اغلب روس هایی که به این منطقه سفر می کنند الیگارشی هایی هستند که هدف اصلی مسافرت آنها آشنایی با آخرین سنت مد و لباس است. آنها همچنین اعتقاد دارند که بسیاری از گردشگران روس علاقه‌مند به این محل توانایی پرداخت هزینه های تعطیلات در این منطقه توریستی (کورچول) را ندارند. به زعم آنها برخلاف گردشگرانِ سایر کشورهای اروپایی، گردشگران متمول روسیه فاقد هر گونه شناختی از هنجارهای رفتاری، و نیز احترام متقابل برای برقراری ارتباط با سایر ملت ها هستند، لذا فرانسوی ها سعی می کنند در تعطیلات سال جدید و ماه مارس - دوره "فصول روسیه" در این گونه مکان های تفریحی آفتابی نشوند.

ترکیه:

ترکیه محبوب ترین مقصد گردشگران روس در سالیان اخیر بوده است. بر اساس آمار وزارت فرهنگ و گردشگری این کشور در سال 2018 (قبل از آغاز همه گیری پاندمی کرونا)، حدود 6 میلیون نفر از شهروندان روسی از ترکیه دیدن کردند. ترکیه در سال های اخیر به جمع کشورهای "پلاژ برهنگی" پیوسته، اگر چه این کشور به ظاهر اسلامی است، اما به گردشگران اجازه می دهد در سواحل آن کشور به طور کامل برهنه شوند. با توجه به پایین بودن هزینه های اقامت در این کشور، اغلب روس ها تمایل زیادی دارند تا اوقاتی از سال را در این کشور خوش بگذرانند. ساکنان محلی از رفتار گردشگران روسی اغلب به دلیل اعتیاد بیش از حد آنها به مصرف نوشیدنی های الکلی، بی بند و باری در ملاء عام، پرخاشگری و حتی درگیری فیزیکی بسیار گله مندند، این هنجارشکنی، آن هم در کشوری مانند ترکیه که دارای بافت دینی است، موجب برخوردهای گاهی سختِ ساکنان محلی بعضی از مناطق توریستی ترکیه با گردشگران روس می شود. علاوه بر موارد ذکر شده، گردشگری جنسی نیز در این کشور (ترکیه) کاملاً توسعه یافته است، از آنجا که جامعه اسلامی ترکیه با پذیرش مدرنیته و مدل حکومت دموکراسی، در عین تغییر چهره، بافت دینی خود را حفظ کرده، ذهنیتِ منفی بانوان محجبه  ترکیه نسبت به زنان گردشگر روس در حال افزایش است، به خصوص که زنان روس در انتخاب پوشش خود در ترکیه با محدودیت های چندانی روبه رو نیستند. 

نروژ:

نروژی ها دلیل خاصی برای خصومت با گردشگران روسی نمی بینند. اما با وجود این، آنها متقاعد شده اند که همه روس ها، گذشته تاریکی دارند و اغلب آنها ارتباط تنگاتنگی با گروه های مافیا دارند که بسیار نگران کننده است. به همین دلیل هنگامی که گردشگران روس در این کشور به زبان روسی صحبت می کنند احتمالا با مشکلاتی روبه رو خواهند شد. مردمان اسکاندیناو که به "نوردیک‌ها" (ژرمن ها) معروف هستند به عنوان آدم‌هایی آرام و صلح طلب و در عین حال متفکر شناخته می‌شوند، این ویژگی ها به آنها اجازه نمی دهد آشکارا رفتار منفی خود را بروز دهند اما به وضوح می توان نگاه سخت آنها در برخورد با گردشگران روسی را مشاهده کرد.

جمع بندی:

از آنچه رفت، می توان چنین برداشت کرد که مواجهة ملّت ها با هم در زمینه های فرهنگی، ورزشی، توریستی و دیگر سویه های زندگیِ اجتماعی، بیرون از دایرة هوشمندیِ طبیعت نیست! ضرب المثلِ معروفی ست که می گوید: «آنکه باد می کارد، طوفان درو می کند!» حتی اگر سال ها گذشته باشد! پژواکِ ستمِ بزرگان و پیشینیان یک ملّت، فرزندانشان را در آینده، شرمسارِ مردمانی دیگر خواهد کرد و این چرخه ای است همیشگی که سرِ باز ایستادنش نیست. پس بهتر است که دولتمردان، پروای داوریِ آیندگان و همسایگان را نیز داشته باشند. 

تلخ است که برای دیدار از مناظر و چشم اندازهای توریستی، پول خرج کنی، ولی مورد احترام نباشی!!! مناسباتِ بین المللی هم شوخی بردار نیست! داشته ها و آورده هایی باید داشت تا تمکین و احترامِ دیگران را به طورِ طبیعی به همراه آورد. 

امید که برگردانِ این متن و بازتابِ بایسته اش، بر تجربه و آزمودگیِ ما نیز بیافزاید و موقعیتی زیبا و دلنشین و ماندگار برای مان در روابط و مناسباتِ جهانی به ارمغان آورَد.

منابع مورد استفاده در تهیه گزارش: