بیست و ششمین سالگرد کُشتار سِربِرنیتسا در جاده جنگلیِ مرگ

نویسنده: سعید هاشمی، کارشناس توسعه روابط فرهنگی بوسنی و هرزگوین-سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی

دیپلماسی ایرانی: جمهوری بوسنی و هرزگوین، کشوری در جنوب شرقی اروپا و پایتخت آن شهر سارایوو است. در این کشور اقوام مسلمان، صرب و کروات زندگی می‌کنند.

جنگ بوسنی به جنگی مسلحانه و بین‌المللی اطلاق می شود که از آوریل ۱۹۹۲ تا دسامبر ۱۹۹۵ فی مابین کشورهای بوسنی و هرزگوین و صربستان جریان داشت و نهایتا با امضای توافق دیتون پایان یافت.

در جریان این جنگ قومیتی، مُحاصره ی شهر سارایوو به عنوان طولانی‌ترین محاصره پایتخت یک کشور در تاریخ مُدرن جنگ‌ها به مدت 1،425روز رقم خورد و همچنین تعداد زیادی از مردم غیر نظامی من جمله جوانان و کودکان کشته شدند و بسیاری از زنان نیز مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفتند.

در روزهای آخر جنگ و در کُشتار سربرنیتسا (جولای 1995) توسط ارتش جمهوری صرب بوسنی، بیش از هشت هزار مرد و پسر جوان بوسنیایی از شهر مسلمان‌نشین سربرنیتسا به قتل رسیدند که بر اساس آمار و اطلاعات موجود، این کشتار وحشیانه، بعد از جنگ جهانی دوم بزرگ‌ترین نسل‌کشی در اروپا به ‌شمار می‌آید. افرادی که قصد فرار از این کشتار را داشتند، مجبور بوده اند یک مسیر جنگلی به مسافت بیش از 100 کیلومتر را طی کنند. 
جالب توجه است که دو سال قبل از این تراژدی بشری، شورای امنیت سازمان ملل طی قطعنامهی ۸۱۹، شهر سربرنیتسا را منطقه امن اعلام کرده بود.

مراسم مارش میرا-راه پیمایی صُلح

به منظور یادبود و گرامیداشت قربانیان این فاجعه ی انسانی، هر ساله مراسم پیاده‌روی"مارش میرا" بین روزهای هشتم تا یازدهم جولای در بوسنی برگزار می‌شود. 

این مسیر راهپیمایی حدود ۱۱۰ کیلومتری در میان مردم این کشور به "جاده ی مرگ" معروف است و شرکت کنندگانی از سراسر جهان پس از طی این مسافت در فاصله روزهای هشتم تا دهم جولای، در روز یازدهم جولای یعنی سالگرد سقوط شهر سربرنیتسا و آغاز نسل‌کشی در این شهر خود را به قبرستان پوتوچاری در حومه سربرنیتسا می‌رسانند. در این روز بقایای اجساد تفحص و شناسایی شده در طول سال گذشته طی مراسمی به خاک سپرده می‌شود. 

در مراسم بزرگداشت مارش میرای سالجاری نیز، پیکرهاى 19 نفر از قربانیان شناسایی شده تشییع خواهد شد که "ازمیر عثمانوویچ" 16 ساله جوانترین و "حسین کورباسیچ" 63 ساله پیرترین و همچنین یک کودک 17 ساله و یک نفر زن از قربانیانی هستند که امسال به خاک سپرده می‌شوند.

و اما آخر کار قصابِ بالکان

بعداز گذشت بیش از دو دهه از آن وقایع تلخ و کشتار چندین هزار نفر غیر نظامی و آواره شدن هزاران نفر از سکونت گاهشان در این سرزمین، راتکو ملادیچ فرمانده ی نظامی صرب ها در جنگ بوسنی و مسئول کشتار مسلمانان سربرنیتسا، در دادگاه بین المللی لاهه به حبس ابد محکوم شد. 
لازم به یادآوری است که دولت روسیه با به‌کارگیری حق وِتو مانع از تصویب قطعنامه‌ای با عنوان "نسل‌کشی" برای این رُخداد بین المللی در شواری امنیت سازمان ملل شده است.

ایرانیان در مارش میرای بوسنیایی

برای نخستین بار در سال ۲۰۱۷ یک گروه از پزشکان و فعالان اجتماعی- فرهنگی ایرانی در این مراسم شرکت کردند و بر اساس اخبار انتشار یافته در سال گذشته میلادی پرچم ایران، تنها پرچم اهتزاز یافته خارجی توسط ایرانی‌های مقیم بوسنی در راهپیمایی مارش میرا بود. 

از دیگر فعالیت های ایرانیان می توان به انتشار کتابی با عنوان مارش میرا اشاره کرد که به مناسبت بیست و پنجمین سالگرد سربرنیتسا در ایران -تابستان 1399 منتشر شده است. این کتاب روایتی بر مبنای واقعیت از هفت شهروند سربرنیتسا است که به امید نجات بعد از سقوط این شهر عازم شهر توزلا می‌شوند که منطقه ای امن برای مسلمانان محسوب می شود. وقایع رخ داده در این کتاب مخاطب را با ابعاد نسل کشی صورت گرفته در سربرنیتسا آشنا می کند و گذشته‌نمایی‌ها متعدد به مخاطبان کتاب کمک می‌کند تا اطلاعات بیشتری از محیط، تاریخ و شرایط بوسنی و منطقه بالکان در خلال جنگ کسب کنند. نویسنده ی کتاب صادق سلیموویچ از جمله بازماندگان نسل کشی در سربرنیتسا است که این کتاب را بر اساس خاطرات خود از فجایع رخ داده در این شهر تالیف کرده است.

در مقدمه کتاب مارش میرا آمده است: «هیچ تحقیری بزرگ‌تر از این نیست که بدون هیچ گناهی از سرزمین خود رانده شوی و همانند حیوان به دنبال شکار کردن تو باشند! بعد از سقوط سربرنیتسا پست‌ترین تعریف بشری در برخورد با مقوله انسانیت شکل گرفت و انسان‌های بی‌گناه همانند حیوانات و بلکه فجیع‌تر به دست انسان‌های دیگر شکار و سلاخی شدند.

در دنیای آثار سمعی و بصری نیز در این خصوص اقداماتی صورت گرفته است و علاوه بر ساخت فیلم سینمایی  " خاکستر سبز" اثر همیشه زنده ابراهیم حاتمی کیا که به نوعی تداعی کننده یاد و نام جنگ بوسنی در اذهان ایرانیان است، مستند هایی نیز در خصوص مراسم راه پیمایی مارش میرا ساخته شده است. 

"فیلم مارش میرا" یک مستند ایرانی غیر دولتی به کارگردانی محمدهادی نعمت الهی است که در سال 1397 ساخته شده است. این فیلم در ژانر مستند سیاسی- تاریخی تولید شده و روایتی تصویری از مراسم پیاده روی صلح در کشور بوسنی هرزگوین است. 

"مستند مارش نامیرا" نیز یک مستند ایرانی تولید شده توسط صدا و سیمای ایران، به تهیه کنندگی و کارگردانی بهروز ناصری است.

روایت بازماندگان از جاده ی جنگلیِ مرگ 

بازماندگان کشتار سربرنیتسا که با عبور از جاده مرگ نجات یافتند، حتی با گذشت سالیان زیاد از آن وقایع، ترس و اضطرابی را که تجربه کردند، هرگز فراموش نخواهند کرد.

خاطرات تلخ و انزجارآور آن روزها، یادآور جنایات و تجاوزهای وحشیانه ای ست که ذهن هر مخاطبی را پریشان می کند و دل هر انسان آزاده ای را به درد می آورد.

بازماندگان فراری از این مهلکه تمام تلاش خود را کردند تا از طریق جاده جنگلی خود را به منطقه امن در شهر "توزلا" برسانند، آن هم برای زنده ماندن! آن ها حضور امروزشان را در راه پیمایی مارش میرا برای زنده نگه داشتن و فرمواش نشدن همان درد و رنج آن روزگاران عنوان می کنند.

روزگاری که مردم درمانده برای فرار از آن آشوب کامل نمی‌دانستند، باید به کجا بروند؟ یا چه باید می کردند؟ برخی به سمت شهر رفتند، برخی هم به سوی جنگل. 

اکثر کسانی که گام در راه جنگل گذاشتند، از مسیر دقیق این جاده جنگلی اطلاع دقیقی نداشتند و هدف ایشان صرفا برای رسیدن به یک پناهگاه امن بود، بخاطر فرار از هزاران کشته ای که بر روی زمین وجود داشت.
این میراث داران روزهای جنگ و خون اصرار دارند:

درد و شکنجه و مرگ افراد بی گناه در سربرنیتسا در ژوئیه سال 1995 هرگز نباید فراموش شود.