گمانه زنی هایی در مورد دیپلماسی سایبری و فناورانه دولت بایدن

نویسنده: دکتر احسان موحدیان، محقق حوزه روابط بین الملل و مدرس دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: پس از انتخاب آنتونی جان بلینکن به عنوان وزیر امور خارجه دولت آمریکا در دوره ریاست جمهوری جو بایدن دموکرات، گمانه زنی ها در مورد رویکردها و سیاست گذاری های وی در حوزه سیاست خارجی آغاز شد و هم اکنون می توان بعد از گذشت مدت زمانی قابل توجه دقیق تر در این مورد اظهار نظر کرد. وی که در دوره ریاست جمهوری اوباما قائم مقام وزیر خارجه وقت آمریکا و معاون مشاور امنیت ملی اوباما بوده، یهودی زاده است و بر چندجانبه گرایی و همکاری با اروپا و نیز کنترل جنگ افزارهای کشتارجمعی تاکید دارد. با توجه به اهمیت روزافزون دیپلماسی عمومی و سایبری در جهان شبکه ای امروز می توان حدس زد که وزارت خارجه آمریکا در دوره جدید فعالیت خود به استفاده از این ابزار برای پیشبرد سیاست خارجی ایالات متحده به صورت جدی متعهد خواهد بود.  

بلینکن در موضع گیری های خود طی مدتی که از فعالیتش می گذرد بر چندجانبه گرایی و اتحادسازی تاکید کرده تا به سیاست خارجی تکروانه و بیش از حد ملی گرایانه آمریکا خاتمه دهد. بنابراین تردیدی نیست که وی و دستگاه سیاست خارجی آمریکا بدین منظور از ابزار متنوع دنیای فناوری و همکاری شرکت های دره سیلیکون بهره مند خواهند شد.
این بدان معنا نیست که دستگاه سیاست خارجی آمریکا در زمینه استفاده از فناوری های پیشرفته به نقطه ای که در سال 2016 بود بازمی گردد. از آن زمان تا به امروز دنیای فناوری اطلاعات شاهد پیشرفت های شگرفی در حوزه های مختلف بوده که از جمله آنها می توان به از راه رسیدن استاندارد مخابراتی نسل پنجم تلفن همراه با قابلیت های متنوع تجاری، تفریحی و خدماتی، ارتقای فناوری هوش مصنوعی، اقبال به ارزرمزها و فناوری بلاک چین و غیره اشاره کرد. می توان حدس زد که وزارت خارجه آمریکا بودجه قابل توجهی را به استفاده از این فناوری ها برای افزایش تاثیرگذاری دیپلماسی سایبری خود بر افکار عمومی مردم جهان اختصاص خواهد داد.

بازتعریف استراتژی ها و سیاست گذاری های سایبری

همچنین باید منتظر ماند تا وزارت امور خارجه آمریکا نقش و اهمیت فناوری سایبری برای پیشبرد سیاست خارجی ایالات متحده را با توجه به تحولات دنیای فناوری اطلاعات و ارتباطات در چهار سال اخیر از نو بازتعریف کند. بنابراین به جای ارسال پیام های خشن، تند و به دور از نزاکت برای کشورهای متخاصم از طریق حساب های کاربری وزارت خارجه آمریکا در شبکه های اجتماعی به سبک دوره ترامپ، شاهد طراحی و نشر پیام های حساب شده، ملایم و دارای ظاهری جذاب برای افکار عمومی هستیم. بدیهی است که برای تهیه محتوای این پیام ها از روش های مبتنی بر تجزیه و تحلیل کمی و کیفی پیام های منتشر شده توسط کاربران کشور هدف با استفاده از ابزار مختلف مبتنی بر هوش مصنوعی و نرم افزارهای پیشرفته و غیره استفاده خواهد شد. 

از سوی دیگر برای بازسازی وجهه به شدت آسیب دیده دولت آمریکا در کشورهای مختلف جهان، از ابزار دیپلماسی سایبری برای انتشار پیام های تبلیغاتی در شبکه های اجتماعی اینترنتی در ارتباط با موضوعاتی همچون حقوق بشر، مقابله با تروریسم، آزادی بیان و غیره که قدرت نرم آمریکا را تقویت می کند، استفاده می شود. اقداماتی از این دست به ظرفیت سازی های تازه ای برای دولت آمریکا می انجامد.

دولت اوباما در سال 2011 اداره ای را در کاخ سفید با عنوان اداره هماهنگی موضوعات سایبری تاسیس کرد تا فعالیت های مرتبط با حوزه فناوری از این طریق انجام شود. دولت ترامپ ابتدا از اهمیت این اداره کاست تا در نهایت جان بولتون در می سال 2018 و پس از انتصاب به عنوان مشاور امنیت ملی، پست هماهنگ کننده سایبری کاخ سفید را حذف کرد. 

با توجه به اقداماتی از این دست، وزیر خارجه جدید آمریکا باید زمان قابل توجهی را صرف طراحی ابزار جدید دیپلماتیک در حوزه سایبری و فناوری کند. با توجه به دغدغه های دولت بایدن در حوزه امنیت سایبری انتظار می رود این مقوله نیز مورد توجه جدی قرار بگیرد و حتی در مورد موضوعاتی مانند تجارت دیجیتال و فناوری مخابراتی نسل پنجم کمیته ها یا پست های تخصصی جدیدی در وزارت خارجه آمریکا ایجاد شود. 

ائتلاف سازی حول محور فناوری اطلاعات و ارتباطات

از جمله استراتژی هایی که وزارت خارجه آمریکا در اینترنت تعقیب خواهد کرد تاکید بر همگرایی با متحدان اروپایی و آسیایی با هدف تقویت ارزش های دموکراسی لیبرال در فضای مجازی و مقابله با آن چیزی است که اقتدارگرایی کشورهای متخاصم در اینترنت لقب داده می شود. بدیهی است که هدف اصلی از چنین اتحادسازی هایی مقابله با نفوذ فزاینده کشورهایی مانند چین، روسیه و ایران در فضای مجازی است که با تاثیرگذاری و تسلط آمریکا و غرب در فضای مجازی مخالف هستند. آمریکا مدتی است که به دنبال ایجاد ابتکارعمل های دیپلماتیک فناوری محور نیز هست که از جمله آنها می توان به " همکاری جهانی در حوزه هوش مصنوعی " یا GPAI اشاره کرد. این ابتکار عمل توسط 35 کشور عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) ابداع شد که خود را به اصول دموکراسی و اقتصاد آزاد متعهد می دانند. همچنین کشورهای عضو گروه G7 و نیز هند، کره جنوبی، سنگاپور، اسلوونی و تمامی کشورهای عضو اتحادیه اروپا در آن عضویت دارند. 

آمریکا از اتحاد دیگری موسوم به D10 نیز پشتیبانی می کند که توسط انگلیس در سال 2020 شکل گرفته و هدف از راه اندازی آن مقابله با تکیه به فناوری های چینی است. انگلیس مدعی است عضویت ده دموکراسی بزرگ جهان (کشورهای G7 در کنار استرالیا، کره جنوبی و هند) در این اتحاد، دسترسی به تجهیزات مخابراتی نسل پنجم و دیگر فناوری های نوظهور را بدون اتکا به چین ممکن می کند. نگرانی اصلی غرب این است که موفقیت فزاینده شرکت های فناوری چینی مانند هواوی در تسخیر بازار مخابراتی نسل پنجم باعث خواهد شد تا کنترل زیرساخت های فناورانه، اقتصادی و تجاری و بازرگانی دهها کشور جهان به دست چین بیفتد و آمریکا و اروپا در رقابت با اژدهای زرد شکستی غیرقابل جبران را متحمل شوند.

سیاست گذاری برای تحقق اهداف ائتلاف ها

البته ائتلاف سازی برای پیشبرد سیاست های دولت آمریکا در حوزه دیپلماسی سایبری کافی نیست و در گام بعدی سیاست گذاران این کشور باید راه هایی برای تحقق سیاست های مدنظر این ائتلاف ها در قبال هر کشور یا در مورد هر موضوع بیابند. آنها باید در این زمینه به جمع بندی برسند که از چه روشی باید برای تعامل یا تقابل با چین، روسیه و دیگر کشورهای رقیب در حوزه های مختلف مرتبط با فناوری و دیپلماسی سایبری استفاده کنند. همچنین ابزار فناورانه مورد استفاده برای تحقق اهداف دستگاه سیاست خارجی

آمریکا و چارچوب و روند کاربرد آنها در زمینه های مختلف موضوع دیگری است که باید در مورد آن تصمیم گیری شود. 
برخی صاحب نظران و تحلیل گران در این مورد اینکه آیا ایجاد و استفاده از دوگانه قدیمی دموکراسی در برابر اقتدارگرایی برای مقابله با کشورهای رقیب در حوزه دیپلماسی سایبری نیز کاربرد موثری دارد یا خیر اظهار تردید می کنند. از یک طرف باید توجه داشت برخی کشورهایی که آمریکا آنها را اقتدارگرا و خشن تصویر می کند، در زمینه هایی همچون مدیریت بیماری کرونا یا مقابله با فقر و تحقق رشد اقتصادی در سال های اخیر کارنامه درخشانی داشته اند و در مقابل آمریکا علیرغم طرح ادعای تعهد به ارزش های انسانی و آزادی خواهانه و دموکراتیک، نه در زمینه مقابله با کرونا و نه در جهت احترام به امنیت و آزادی و حریم شخصی مردم چه در فضای واقعی و چه در دنیای مجازی دستاورد چندانی نداشته است و سال 2020 را با اعتراض های گسترده خیابانی در اعتراض به خشونت پلیس به رنگین پوستان و حمله برخی حامیان ترامپ به کنگره آمریکا به پایان رساند. این تنش ها و ناآرامی ها در سال 2021 نیز با شدت و ضعف ادامه یافته است.

همچنین باید توجه داشت که اصرار آمریکا به تبلیغات منفی بر علیه کشورهای رقیب با استفاده از ابزار دیپلماسی عمومی و سایبری ممکن است کشورهایی مانند چین و روسیه را به کنار گذاشتن اینترنت جهانی ترغیب کرده و موجب دو یا چند تکه شدن اینترنت شود. این امر به خصوص با تشدید حملات سایبری قدرت های بزرگ جهانی برعلیه یکدیگر کاملا محتمل است. دیمیتری مدودف نائب رییس شورای امنیت روسیه در فوریه سال 2021 به صراحت اعلام کرد این کشور از لحاظ فنی و قانونی آماده است در صورت نیاز، اینترنت جهانی را قطع کند. رئیس جمهور پیشین روسیه تاکید کرد آمریکا کنترل اینترنت را در اختیار دارد. به همین دلیل در صورت وقوع اتفاقات غیرمنتظره ممکن است دسترسی روسیه به اینترنت جهانی قطع شود. بنابراین شاید آمریکا به ترسیم پاردایم های تبلیغاتی ملایم تر و مبهم تر تبلیغاتی در حوزه سیاست خارجی روی آورد تا از واکنش های تند و خصمانه آنها جلوگیری کند.

چین در صدر توجه دیپلماسی سایبری و فناورانه دولت بایدن

جو بایدن رئیس جمهور جدید آمریکا در جریان مبارزات انتخاباتی خود بارها به موضوع چین و تهدید اقتصادی و امنیتی آن در قبال آمریکا پرداخته بود و در عین حال از رویکرد ترامپ در زمینه آغاز نبرد تجاری با پکن نیز انتقاد کرده بود. می توان انتظار داشت که این نبرد به حوزه فناوری و دیپلماسی سایبری نیز کشیده شود. بنابراین از یک سو شاهد انتشار پیام های تبلیغاتی دولت آمریکا در شبکه های اجتماعی حول موضوعات مرتبط با حقوق بشر، آزادی های مدنی، دموکراسی و غیره برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی مردم چین هستیم و از سوی دیگر نگرانی آمریکا از قدرت گرفتن دولت چین در حوزه هایی همچون هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، فناوری مخابراتی نسل پنجم، امنیت سایبری و غیره باعث شده تا دولت امریکا از تمامی ابزار ممکن و به خصوص ائتلاف سازی با متحدان برای کند کردن روند به رشد چین استفاده کند. 
یکی از دغدغه های مهم دولت بایدن در قبال چین و روسیه، تهدیدات سایبری است. بنابراین انتظار می رود کاخ سفید سرمایه گذاری برای تقویت زیرساخت های فناورانه این کشور در حوزه های مختلف را جدی بگیرد تا احتمال موفقیت حملات هکری را به حداقل برساند. تبیین استراتژی های جدید امنیت سایبری و برنامه ریزی برای تولید تسلیحات جدید سایبری برای ضدحمله در فضای مجازی به زیرساخت های کشورهایی همچون چین و روسیه نیز از جمله سیاست های دولت بایدن در این زمینه است. می توان انتظار داشت همین سیاست ها در قبال ایران نیز با شدت و ضعف و به تناسب رویدادهای روز پیگیری شوند.