نقش بازیگران ثالت در ایجاد تنش بین ایران و عربستان

نویسنده: فاطمه نکولعل آزاد، پژوهشگر و معاون اجرایی موسسه مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار

دیپلماسی ایرانی: یکی از سیاست های اعلامی آقای سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهوری منتخب، تقویت روابط با همسایگان است. یکی از مهمترین همسایه های ایران عربستان سعودی است که از دی ماه 1394، روابط سیاسی میان آنها قطع است و فضای تنش بر روابط دو کشور حاکم است. علل این تنش هرچند متعدد است اما یکی از مهمترین آنها نقش مخرب ایالات متحده است. 

واقعیت این است که روابط کشورها در یک منطقه همواره از نوع تعاملات آنها با قدرت های بزرگ متاثر بوده است. روابط ایران و عربستان نیز از همین قاعده پیروی می کند. در ادبیات موجود در خصوص منطقه خاورمیانه این امر پذیرفته شده ای است که طی چند دهه گذشته موازنه قدرت و ملهم از آن ایجاد ثبات در این منطقه به دلیل مداخلات قدرت های بزرگ بویژه آمریکا با مشکل مواجه شده است. 

در واقع، همانطور که متخصصین پژوهشکده رند در گزارشی با عنوان بازنمایی استراتژی آمریکا در خاورمیانه؛ مشارکت باثبات و سرمایه گذاری های استراتژیک در ماه های گذشته در تاریخ مطرح کرده اند سیاست سنتی آمریکا در این منطقه همواره مبتنی بر حمایت از یک بلوک علیه دیگری بوده و محور اصلی این «دیگری» طی چند دهه گذشته جمهوری اسلامی ایران بوده است. این سیاست کاخ سفید که در خلیج فارس به معنی حمایت از محور سعودی علیه تهران و محور مقاومت است، در جلوگیری از بهبود تعاملات تهران – ریاض نقش مهمی داشته است. این سیاست واشنگتن ضمن فراهم کردن موجبات بدبینی تهران به آل سعود، پادشاهی سعودی را در پیشبرد سیاست های تهاجمی و خصمانه علیه تهران، با توجه به چتر حمایتی نظامی – امنیتی واشنگتن، جسورتر کرده است.

مشارکت با شرکا در این منطقه از نظر دولت های مختلف آمریکا برای محدود کردن و ایجاد بازدارندگی در مقابل دشمنان اصلی آمریکا ضروری است. در زمان جنگ سرد این دشمن اتحاد جماهیر شوروی بود و اکنون ایران به عنوان دشمن اصلی قلمداد می¬شود. 

علاوه بر این، مسئله انرژی و حفظ ثبات در بازار انرژی برای واشنگتن اهمیت راهبردی داشت. اگرچه مسئله انرژی در سال های اخیر به موضوعی رقابتی در روابط کشورهای عرب نفت خیز و واشنگتن تبدیل شده، اما همچنان جایگاه محوری و خط مقدم این کشورها برای آمریکا در تلاش های این کشور برای محدود کردن تهران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.

نکته دیگری که در این زمینه مهم به نظر می رسد تلاش محور آمریکایی – اسرائیلی برای القاء ایران به عنوان تهدید جدی برای اعراب جنوبی خلیج فارس به جای اسرائیل به عنوان دشمن اصلی اعراب است. این تلاش¬ها که به توافقات موسوم به توافق "ابراهیم" نیز منتج شد، یکی دیگر از مهمترین اهداف واشنگتن و لابی قدرتمند صهیونیستی در کاخ سفید در تلاش برای ایجاد شکاف بین ایران و عربستان است. 

موضوع حمایت محوری و یک جانبه کاخ سفید از بلوک محافظه کار و طرفدار غرب در خلیج فارس به رهبری عربستان سعودی علیه تهران اگر چه در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما با تردیدهایی مواجه بود، اما با روی کار آمدن دولت ترامپ دوباره به مرکز ثقل سیاست خاورمیانه ای آمریکا تبدیل شد. دولت ترامپ از زمانی که در کاخ سفید مستقر شد، ریاض را به عنوان دال مرکزی سیاست خاورمیانه ای خود در نظر گرفت. ترامپ ریاض را به عنوان اولین مقصد سفرهای خارجی خود برگزید و در عمده تحولات و بحران هایی که منافع عربستان در آن مطرح بوده است، از مواضع این پادشاهی علیه جمهوری اسلامی ایران حمایت کرد.