بار مسائل حل نشده در خاورمیانه

نویسنده: آنتونی بیلینگزلی

دیپلماسی ایرانی: اسرائیل و حماس بر سر آتش بس توافق کردند و این خبر برای همه خوب بود؛ می شود به پایان کشتارها و تخریب ها امید داشت. هر دو طرف می توانند ادعای پیروزی کنند. حماس می تواند ادعا کند که برخلاف رقبای خود در تشکیلات خودگردان فلسطین از منافع فلسطینی ها در بیت المقدس دفاع کرده است و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، می تواند دستاوردهای نظامی و سیاسی قابل توجهی داشته باشد. اما با فرو نشستن گرد و خاک، ویرانی گسترده غزه آشکار و روند آهسته و ناامید کننده بازسازی از سر گرفته خواهد شد.

اقتصاد غزه مدت هاست که تحت محاصره اسرائیل آسیب دیده و این منطقه پس از آخرین جنگ بزرگ دو طرف در سال 2014، هنوز درگیر روند بازسازی است. ویرانی ناشی از حملات هوایی اسرائیل در درگیری های این مرتبه هم بر مشکلات زیرساختی غزه افزوده و این منطقه را به شدت به کمک های خارجی نیازمند کرده است. مشخص نیست کدام کشورها برای تامین بودجه بازسازی به غزه کمک کنند، اما انتظار می رود کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه قطر در این زمینه پیشرو باشند.

روند صلح روی یخ

مساله دیگری که به همین اندازه اهمیت دارد، نبود تمایل به احیای یک روند صلح است؛ روندی که از زمان دولت کلینتون در ایالات متحده در اواخر دهه 1990 رو به زوال بوده. به نظر می رسد این درگیری ها هیچ تاثیری بر تمایل اسرائیلی ها یا متحدان ثابت قدم آنها در ایالات متحده برای رفع بن بست و تلاش برای یافتن یک راه حل برای این مشکل دیرینه نداشتند. دولت بایدن هم با کار روی انحصار و کنترل هر تلاشی برای پیشبرد حل و فصل اختلافات، به شیوه پیشینیان خود ادامه داده است. هدف از این رویکرد هم جلوگیری از ایفای نقش دیگر بازیگران از جمله شورای امنیت که روسیه و چین هم در آن حق رای دارند، در کمک به اسرائیلی ها و فلسطینی ها برای ایجاد بستری برای همزیستی بوده است.

ایالات متحده هنوز بر اساس تعامل طولانی مدت خود با خاورمیانه از مزیت های نظامی، اقتصادی و سیاسی قابل توجهی نسبت به روسیه و چین در منطقه برخوردار است. و از آنجایی که اسرائیل به انگیزه کشورهای دیگر مشکوک است، ایالات متحده تنها قدرت قادر به ایجاد تغییر در بن بست فعلی شده و همین مساله رویکرد بایدن را ناامید کننده و گیج کننده کرده است.

به رغم آنکه نتانیاهو عمدتا درخواست های بایدن برای پایان جنگ را نادیده گرفت، اما دستیابی اسرائیل به اهدافش در غزه نشان دهنده نفوذ ایالات متحده بر دولت های اسرائیل بود. 

هیچ کسی انتظار ندارد که ایالات متحده از حمایت قاطع از اسرائیل دست بکشد، اما ماهیت پاسخ بایدن به این درگیری تایید رویکرد نتانیاهو با هدف گسترش شهرک سازی در کرانه باختری و امتناع از هرگونه راه حلی برای اختلافات بوده است. شیوه برخورد بایدن با دور اخیر خشونت ها، عملا اینطور بود که ایالات متحده منافع شخص نتانیاهو را منافع اسرائیل می بیند. اگرچه ایالات متحده دلیلی برای دخالت مستقیم در سیاست اسرائیل ندارد، اما به رسمیت شناختن منافع آن با منافع نتانیاهو به معنای از بین رفتن امیدها به پیشرفت است.

احتمال افزایش محبوبیت حماس

لازم به یادآوری است که خشونت ها پیش از رسیدن به غزه برای چندین هفته در سراسر کرانه باختری از جمله قدس اشغالی ادامه داشت. به نظر می رسد در آتش بس این جنبه از بحران نادیده گرفته شده چرا که زمانی که دادگاه عالی اسرائیل سرانجام تصمیم خود را درباره اخراج فلسطینی ها از خانه هایشان در محله شیخ جراح در قدس شرقی اعلام کند، احتمال شعله ور شدن مجدد آتش خشونت ها وجود خواهد داشت. شاید فلسطینی ها در کرانه باختری در جلوگیری از اخراج ها ناتوان باشند و حماس دست کم برای مدتی تمایلی به مداخله مجدد نشان ندهد، اما از آنجایی که ناامیدی ها و تنش ها از بین نرفته، انتظار بروز مجدد خشونت ها می رود.

آمریکایی ها به حماس برچسب سازمان تروریستی زده اند، اما این جنبش در فلسطین کاملا متفاوت دیده می شود. حماس در آخرین انتخابات فلسطین در سال 2006 به راحتی پیروز شد و انتظار می رفت در انتخابات پیش بینی شده در ماه جاری که توسط محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین، لغو شد نیز پیروز شود. حماس به تازگی انتخابات داخلی برگزار کرده و به رغم درد و رنج این درگیری اخیر، وجهه این جنبش در میان فلسطینی ها به عنوان گروهی که نگرانی های آنها را درک می کند و آماده دفاع از منافع آنها است، تقویت شده. قدرت حماس تا کرانه باختری و در میان فلسطینی های ساکن سرزمین های اشغالی نیز گسترش یافته که نشان دهنده تمایل شدید جوانان فلسطینی به تغییر و سرخوردگی آنها از رهبری عباس و حزب فتح اوست.

آتش بس شد، اما تا چه زمانی؟

ناآرامی های اخیر در اسرائیل نشان دهنده ناامیدی و سرخوردگی فلسطینی ها از وضعیت شان است. برای اسرائیلی ها، بیش از هر چیزی خشونت گسترده بین دو جامعه یهودی و عرب در بسیاری از شهرهای اسرائیل و همچنین خشونت در سرزمین های اشغالی بود که از لزوم تعهد جدی همه طرف ها به جست و جوی راه حلی برای روابط بین فلسطینی ها و یهودیان حکایت داشت. در سال 1990 که دو طرف شروع به کار روی یک توافق صلح کردند، ناگهان همزیستی مسالمت آمیز ممکن به نظر می رسید. اما شرایط از آن زمان به شدت تغییر کرده است. 

مانند آتش بس های قبلی بین اسرائیل و حماس، این آتش بس هم تا زمانی که به نفع دو طرف باشد برقرار خواهد ماند. آتش بس قبلی 7 سال طول کشید، اما در این سال ها هیچ کاری برای بهبود اساسی اوضاع انجام مشد. می توان انتظار داشت این کم کاری بار دیگر رخ دهد و در چنین شرایطی، در رابطه با بروز مجدد خشونت ها تنها مساله زمان مطرح خواهد بود.

منبع: آسیا تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34